Nog steeds kan hij er boos over worden. Pas toen Jan den Boer het RTL Nieuws zag en de volgende ochtend de foto van Lucassen in de krant, ging er een lichtje branden. ‘Ik dacht verrek’, vertelt hij in EenVandaag. ‘Ik had het ineens weer allemaal op een rij. Die man was gewoon van mijn netvlies verdwenen’.

Hij heeft jarenlang zijn mond gehouden. Jan de Boer (60), de geestelijk verzorger die de Ermelose ontuchtzaak in 2001 aan het licht bracht. De zaak die nu opnieuw in de belangstelling staat omdat PVV-kamerlid Eric Lucassen erbij betrokken was. En dit politiek gezien nogal gevoelig ligt.

Wat gebeurde er precies op de kazerne in Ermelo? En wat was de rol van PVV-kamerlid Eric Lucassen? Ineens staan deze vragen in het middelpunt van de politieke belangstelling. Even de feiten: een strafblad is in Nederland geen beletsel om kamerlid te worden -dat zou een ongrondwettelijke toepassing van het kiesrecht zijn. Daarbij heeft Lucassen zijn straf uitgezeten. Maar als hij verzuimd heeft de affaire aan Wilders te melden, is dat politiek gezien wél een probleem. Bovendien is dit alles voor het aanzien van de PVV schadelijk.

Collega’s Joost Blokzijl en Joost van Wijk spoorden na het uitkomen van de affaire-Lucassen donderdagavond geestelijk verzorger den Boer op, die de zaak destijds aan het rollen bracht. Wat hij te vertellen heeft, is vrij schokkend, zo blijkt. Het haalt bij den Boer zelf ook het nodige boven. Woede. Verdriet.

‘Kaderleden die willens en wetens, per lichting, een ander meisje...mag ik het plat zeggen...tot neukpop nemen?’ Dit is de cultuur waar Jan den Boer in 1999 in terecht komt als hij gaat werken als geestelijk verzorger op de Generaal Spoorkazerne in Ermelo. Daar leert hij ook Eric Lucassen kennen, die als trainer ontucht pleegt met jonge rekruten.

Hoe heeft het zo uit de hand kunnen lopen? ‘Omdat je vanaf het begin af aan bedreigd wordt, geïntimideerd, seksueel lastig gevallen wordt, met verhalen over verkrachtingen, misbruik te maken krijgt; bedreigingen dat je je opleiding niet haalt; bedreigingen dat je je mond moet houden, anders weten ze je wel te vinden en dat als je niet meewerkt wordt het verhaal naar buiten gebracht en kan je het wel schudden.’ Geen fijn beeld van een Nederlandse kazerne.

De hele ontucht affaire komt aan het licht als de slachtoffers tijdens de les geestelijke verzorging Jan in vertrouwen nemen.

‘Als de studentes in het dorp aan het stappen zijn, komen ze een aantal kaderleden tegen, die in liederlijke staat zijn en die de meest schunnige praat tegen ze aanhouden die je maar kan verzinnen. Zoals: wil je even pijpen? Zin om te neuken? Terwijl een kaderlid toch een voorbeeldfunctie heeft. Ze moeten kinderen van 17 jaar opleiden. Een van die kaderleden heeft zich daadwerkelijk af laten trekken door een meisje’, vertelt den Boer in onze uitzending.

‘Die meiden hebben de kaderleden van zich afgeschud, maar ze kregen nog wel nageroepen: volgende week pakken we jullie wel.’

Tot hoever gingen de praktijken? ‘Soldates werden vaak meegenomen naar de onderofficiersmess, dronken gevoerd, en vervolgens naar de kamer van de kaderleden meegenomen, waar ze seksuele diensten moesten verrichten. En omdat ze dronken waren en onmachtig, komt het besef pas een dag later. Daar zijn getuigen van geweest, die daar niets mee te maken hadden, maar die het kunnen bevestigen. In die zin had de marachaussee het heel makkelijk, want ze konden die getuigen horen. Dus het was niet meer een 1 op 1 verhaal.’

Lucassen wordt in 2002 door militaire rechter veroordeeld tot een week detentie en 500 euro boete. Ook negen andere instructeurs worden veroordeeld. Tijdens het proces draait alles om de vraag: waren de seksuele handelingen uit vrije wil of was het verkrachting? Aangezien de instructeurs uiteindelijk voor ontucht zijn veroordeeld, gaat de rechter uit van het eerste. Den Boer niet.

‘Lucassen zegt dat hij van de tien instructeurs een van de ‘lichtste’ was. Ik denk dat ze dat alle tien roepen. Ik geloof er niets van’.

Hij is uiteindelijk heel stellig over het PVV-kamerlid.‘Hij hoort niet in de Tweede Kamer. De man is zo zwaar in de fout gegaan ten aanzien van alles wat met waarden en normen te maken heeft, dat ik vind dat hij niet als kamerlid kan functioneren. Een kamerlid heeft een voorbeeldfunctie.’

Vraag blijft trouwens wel staan: hoe is de situatie nu in de Generaal Spoorkazerne in Ermelo en al die andere kazernes in Nederland? Zou de macho-cultuur die in 2002 ontspoorde in Ermelo, acht jaar na dato veranderd zijn?

Nota bene: hier en hier zijn resp. vonnis en arrest uit 2002 over Lucassen te lezen.

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."