Mensen die veroordeeld zijn voor terrorisme, vallen maar zelden in herhaling. Dat blijkt uit een onderzoek van de Universiteit van Leiden.

Terreuronderzoekers Bart Schuurman en Liesbeth van der Heide bestudeerden de dossiers van 159 veroordeelden in Nederland in de periode 2012-2017. Hamvraag was: hoe effectief is het speciale reïntegratietraject dat Reclassering Nederland heeft voor dit type delinquenten.

'Opmerkelijk laag recidivepercentage'

Van de 159 gevallen verviel ruim 4 procent van de veroordeelden in herhaling: vier veroordeelden reisden uit en drie veroordeelden vervielen in crimineel gedrag. Ter vergelijking: het gemiddelde recidivepercentage voor alle criminele delicten is ongeveer 50 procent.

Daarbij vergeleken is het recidivepercentage van terreurveroordeelden dus opmerkelijk laag, zegt directeur Johan Bac van Reclassering Nederland. Hij benadrukt dat zijn speciale terreurteam goed werk verricht: "Nu blijkt dat het team een waardevolle bijdrage levert aan het toezicht op deze doelgroep en daarmee aan de veiligheid van ons land."

Geen duidelijkheid over langere termijn

De onderzoekers bevestigen dat de werkwijze van het speciale terreurteam van Reclassering Nederland bijdraagt aan een lage recidive, maar plaatsen ook een kanttekening. Het cijfer is gebaseerd op de korte termijn. Het is niet bekend hoeveel veroordeelden op langere termijn weer de fout ingaan.

Schuurman: "Die 4 procent is laag, maar het gaat om mensen die nog aan dat reclasseringstraject deelnemen. En we weten simpelweg niet wat er met ze gebeurt, als ze er uit zijn. Die informatie wordt niet bijgehouden, dus we kunnen niet zien hoe de recidive zich ontwikkelt over 5 of 10 jaar."

Verijdelde aanslag

Ondanks de positieve uitkomsten van het onderzoek, zijn er ook vraagtekens te zetten bij het succes van het speciale reclasseringstraject voor terroristen. Eind september werden zeven mannen gearresteerd. Met de arrestatie is volgens justitie een grote aanslag verijdeld. De verdachten zouden het gemunt hebben op een groot evenement. Opmerkelijk is dat meerdere verdachten al eerder veroordeeld waren en dus in beeld waren bij Reclassering Nederland. Zo ook het kopstuk van de bende, zegt Bart Schuurman.

"Het kopstuk, Hardi M., stond ook onder bijzonder toezicht bij het Team TER. Die zijn dus misleid, het leken mensen met wie het goed ging, die zich aan afspraken hielden, maar ondertussen waren ze toch bezig met het voorbereiden van hele concrete plannen voor een aanslag. En dat gaat vaker gebeuren! Tegenslagen horen er gewoon bij. Maar dat is geen reden om te zeggen dat het reclasseringsprogramma in essentie niet goed zit, dat er een fout in zit. We moeten ons realiseren dat reclassering maar één manier is om terrorisme te voorkomen. Er zijn veel meer middelen, AIVD en politiewerk. Je mag reclassering niet afrekenen op een fout."

Speciaal team bij reclassering

Reclassering Nederland werkt al jaren met een speciaal team voor terreurveroordeelden, het zogeheten TER-team (Terrorisme, Extremisme & Radicalisering). Het gaat om veertien mensen met specifieke kennis. Ze hebben een gerichte opleiding doorlopen en hebben meer tijd dan 'gewone' reclasseringsmedewerkers. Ook kunnen ze een beroep doen op andere specialismes, zoals een theoloog.

Schuurman: "Ze krijgen carte blanche qua tijd. Ze kunnen er veel meer tijd aan besteden dan normaal, om de kans op recidive te minimaliseren. Een ander punt is dat deze medewerkers de client eigenlijk vanaf het eerste adviserende gesprek volgen tot en met de uitvoering van de begeleiding zelf. Dat is uitzonderlijk lang en kan soms jaren duren."

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.