Als het aan de regering ligt, kan de overheid in de toekomst ingrijpen in het informeel onderwijs. Maar het conceptwetsvoorstel dat daarvoor klaarligt gaat veel te ver, vinden tegenstanders. "Grijpt diep in in de privésfeer."

Met de Wet toezicht informeel onderwijs wil het kabinet ervoor zorgen dat het makkelijker wordt om in te grijpen als er mogelijk misstanden zijn in het zogenoemde informeel onderwijs. Daaronder vallen bijvoorbeeld zondags- en koranscholen, maar ook clubs die niets met religie te maken hebben.

Bijbelles en breiclub

"Informeel onderwijs is eigenlijk alles wat mensen buiten het reguliere onderwijs bij elkaar brengt. Waar kennis wordt overgedragen en waar inzichten worden bijgebracht", legt emeritus-hoogleraar onderwijsrecht Paul Zoontjens uit.

En dat gaat niet alleen over religieus onderwijs, zoals de koranschool of bijbelles, maar ook bijvoorbeeld over de schaats- en de breiclub. "Kortom, plekken waar mensen met een gedeelde interesse samenkomen."

Ingrijpen in de privésfeer

Zoontjens noemt het conceptwetsvoorstel 'niet wenselijk'. "Het bemoeit zich met buurthuizen en achterkamertjes. Met wat daar gebeurt. En dat grijpt heel diep in in de privésfeer van mensen en de groepen waarin ze zich bevinden", vertelt hij.

"De overheid krijgt een middel in handen om wat mensen als eigen godsdienstbelijdenis of eigen meningsuiting beschouwen, om daar in te grijpen en ermee af te rekenen." Dat is 'disproportioneel' met het probleem dat het kabinet zegt te willen oplossen, volgens Zoontjens.

Joden, Christenen en Moslims ongerust

Inmiddels zijn er meer dan 2.000 verontruste reacties op het conceptwetsvoorstel. Daarnaast is een petitie tegen het voorstel inmiddels bijna 50.000 keer ondertekend. En het Overlegorgaan Joden, Christenen en Moslims (OJCM) publiceerde een verklaring waarin staat dat de wet 'disproportioneel zou ingrijpen op situaties die binnen de vrijheid van godsdienst vallen'. Ook zou de nieuwe wet 'verdere polarisatie en spanningen in de hand kunnen werken'.

Zoontjens begrijpt die zorgen: "In redelijk besloten kring moet je kunnen vinden en zeggen wat je wilt." Wat in private ruimtes gezegd wordt en daar blijft, moet niet strafbaar kunnen worden gesteld, vindt hij.

Verontrustende ontwikkeling

In het strafrecht is de beperking tot publieke ruimte geregeld, legt Zoontjens uit. "Maar met dit conceptwetsvoorstel wordt verder gegaan. Er wordt ingegrepen in ruimtes waar mensen bij elkaar komen om op allerlei vlakken dingen van elkaar te leren."

Dat hebben we in Nederland nog nooit meegemaakt, volgens Zoontjens. "Het geeft de overheid in potentie heel veel macht. Nu wordt die macht in dit wetsvoorstel wel beperkt, maar de stap die nu wordt gezet in dit opzicht, is heel verontrustend."

'Wet niet nodig'

De nieuwe wet is ook helemaal niet nodig, vervolgt hij. "Het strafrecht zoals het nu is, biedt voldoende instrumentarium om in de uiterste gevallen te kunnen optreden. We kennen in het Wetboek van Strafrecht al bepalingen over het aanzetten tot haat en geweld."

"Pas als dat terechtkomt in de publieke ruimte, dus als het de samenleving of de Staat bedreigt, is er echt iets aan de hand", is hij van mening.

Inbreuk op grondrechten

Hoe groot de kans is dat de wet er uiteindelijk komt? Er staat nationaal niks in de weg, zegt Zoontjens. Maar er zal ongetwijfeld een beroep worden ingesteld bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, verwacht hij.

"Dat Hof zal waarschijnlijk heel kritisch zijn over deze regeling. En ik denk eigenlijk dat hij door de Europese rechter zal worden afgeschoten. Het Europees Hof stelt zich altijd de vraag of een wetsvoorstel inbreuk maakt op grondrechten. Op vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijheid van vereniging en vergadering", legt hij uit.

Wet zal Europese toets niet overleven

"Dat zijn allemaal rechten die zijn vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens", gaat Zoontjens verder. "De Europese rechter zal met name toetsen of deze wet noodzakelijk is in een democratische samenleving."

"De rechter zal zich onder andere de vraag stellen: los je hier eigenlijk wel een probleem mee op, voor zover er al een probleem bestaat? Zijn er geen andere middelen? Grijpt dit niet te diep in in het grondrecht? Die toets zal deze wet waarschijnlijk niet overleven."

Iran en de Verenigde Staten zitten vandaag om de tafel in Oman om een nieuw atoomakkoord af te sluiten. President Donald Trump stapte in 2018 uit het vorige akkoord, waarom zijn de landen nu weer in gesprek? "Alternatief is bombardementen."

Iran-deskundige en analist bij het Haagsche Instituut Geopolitiek Damon Golriz verwacht dat beide landen heel positief de gesprekken van vandaag ingaan. "En dat er ook eigenlijk een rail wordt gelegd voor de bewegingen die meer richting diplomatie gaan in plaats van oorlogsretoriek."

'Amerika wel kernwapens tegenhouden'

De gesprekken gaan dus over een nieuw atoomakkoord tussen Iran en de VS, waarin de landen afspraken maken over het nucleaire programma van Iran en wat ze met die technologie doen. "Het heeft alleen maar een politiek besluit nodig om zometeen kernwapens te maken. En dat wil Amerika tegenhouden."

De reden dat de VS toenadering zoekt heeft volgens Golriz te maken met de rivaliteit tussen de VS en China, waar het Midden-Oosten tussen zit. "Het is een veld waarin energie en logistiek een belangrijke rol spelen", legt hij uit. "En wat Iran wil is eigenlijk minder sancties, omdat de Amerikanen heel veel sancties hebben opgelegd de afgelopen paar jaar. En natuurlijk ook dat er geen oorlog komt."

De vorige 'Iran-deal'

Dit is niet de eerste keer dat Iran en de VS praten over kernprogramma's. In 2015 waren de landen het al eens geworden over het Iraanse kernprogramma. Iran zou volgens dit plan afzien van het maken van kernwapens. In ruil daarvoor beloofde landen zoals de Verenigde Staten en Europese landen om economische sancties tegen Iran op te heffen.

Toen Donald Trump in 2018 begon aan zijn eerste termijn als Amerikaanse president stapte hij uit het akkoord, ook kondigde hij nieuwe sancties aan op Iran. Sindsdien houdt Iran zich ook steeds minder aan de afspraken uit het akkoord.

'Iran moet gesprek aangaan'

Volgens de Iran-deskundige is dit het juiste moment om te praten over een nieuw akkoord. "Iran is ontzettend verzwakt na 7 oktober door de aanvallen van Israël op bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas en de Houthis." Dat zijn allemaal groepen die militair gesteund worden door Iran.

"Er is ook een militaire opbouw in de regio door Amerika die ongekend is in de afgelopen 20 jaar", vertelt Golriz. "Dat samen zorgt ervoor dat Iran het gesprek moet aangaan, omdat het alternatief bombardementen is."

'Regime wordt niet gedragen door bevolking'

Volgens Golriz heeft Iran nu ook te maken met veel interne problemen, wat een belangrijke reden is om in gesprek te gaan. Zo waren er de afgelopen jaren veel demonstraties voor vrouwenrechten. "Het regime wordt niet gedragen door de bevolking. Jonge mensen willen meer vrijheid, een westerse manier van leven. Dit regime kan dat niet geven."

"Economisch gaat het ook heel slecht", gaat hij verder. "Het land is gesanctioneerd op allerlei manieren. Je kan hier bijvoorbeeld geen geld over maken naar Iran als je familieleden hebt." Ook mogen veel bedrijven niet handelen met Iran, hierdoor is het land economisch grotendeels afgesloten van de rest van de wereld.

'Trump wil voor vrede zorgen'

De reden dat de VS het gesprek opnieuw aangaat, heeft volgens Golriz vooral te maken met president Trump zelf. "Hij wil een deal sluiten omdat hij de president wil zijn die voor vrede zorgt", legt hij uit.

President Trump wil volgens de Iran-deskundige het land naar zich toetrekken, om meer invloed te krijgen in het Midden-Oosten. "Waar dus energie en logistiek een belangrijke rol spelen. En dat samen zorgt ervoor dat er voldoende politieke wil is om deze bijeenkomst te laten slagen."

Het aantal meldingen van frauduleuze belletjes is enorm gestegen. Volgens expert Dave Maasland zijn de daders vaak Nederlandse jongeren die door bendes hiervoor geronseld worden. ”Het lijkt steeds meer op georganiseerde misdaad.”

Steeds meer criminelen proberen via de telefoon geld af te troggelen bij niets vermoedende slachtoffers. Dat blijkt uit recente cijfers van de fraudehelpdesk. In de eerste drie maanden van dit jaar kwamen er 9.793 meldingen binnen bij het anti-fraude instituut. In 2024 lag dit aantal in dezelfde periode nog op 3.031 meldingen.

Grote criminele bendes

Cybercrime-expert Dave Maasland is niet verbaasd over deze toename. "Deze vorm van misdaad begint echt de vorm aan te nemen van georganiseerde misdaad", legt hij uit.

Er zitten volgens hem steeds vaker grote criminele bendes achter deze vorm van oplichting. "Die weten hoeveel geld hiermee te verdienen valt."

'We zijn gewend alles online te delen'

Daarnaast maakt nieuwe technologie als AI het stuk makkelijker voor deze criminelen om hun slag te slaan, zegt Maasland. "De opkomst van kunstmatige intelligentie speelt zeker een rol en die versnelt deze opmars alleen maar. Je hebt nu voor het klonen van een Nederlandse stem, nog maar 10 seconden nodig van de oorspronkelijke stem", legt hij uit. "Dus dat wordt steeds beter en makkelijker."

"Maar dat is zeker niet de enige factor", benadrukt de expert. Ons eigen online gedrag speelt oplichters ook vaak behoorlijk in de kaart. "We zijn zo gewend om alles online te delen, omdat we elkaar vertrouwen. Deze gegevens lekken ook vaak uit. Maar dat zorgt er wel voor dat criminelen heel geloofwaardig deze telefoontjes kunnen plegen."

'Kan iedereen overkomen'

"Ze zijn echt zo geraffineerd deze oplichters", gaat Maasland verder. "Ze bellen je dus op en gebruiken in zo'n telefoontje allemaal gegevens van jou. Ze weten je naam, je adres en soms zelfs ook je banksaldo. Dan wordt het zo geloofwaardig allemaal."

Maasland heeft zelf van dichtbij gezien hoe deze criminelen te werk gaan. "Ik heb wel eens telefoontjes van de politie mogen mee luisteren. De manier waarop deze oplichters dat doen, is echt zo extreem gehaaid en geloofwaardig", vertelt hij. "Zo klantvriendelijk ook. Ik me voorstellen dat iedereen hier in mee zou kunnen gaan. Het kan dus echt iedereen overkomen."

Geronselde jongeren hebben 'geen idee'

Wat Maasland ook zorgen baart, is de leeftijd van de daders die zich met deze vorm van oplichting bezig houden. "Het zijn vooral veel jongeren ook die geronseld worden door deze bendes, helaas ook in vriendengroepen. Want veel van deze fraudeurs zitten gewoon in Nederland. Daar waarschuwt de politie voor."

"Ze vertellen deze jongeren niet dat ze geld stelen van ene mevrouw Jansen, maar dat ze stelen van de verzekering of van de bank", gaat hij verder. "In de rechtszaal komen ze er soms pas achter dat mevrouw Jansen het slachtoffer is en haar hele pensioenpotje weg is. Ze hebben echt geen idee."

'Let op urgentie'

De expert heeft tot slot nog een gouden tip hoe je kunt voorkomen dat je in de val van deze oplichters loopt. "Let op urgentie, dat komt bij al deze vormen van oplichting voor, of ze nou kunstmatige intelligentie gebruiken of niet."

"Ze roepen altijd hun slachtoffer op om direct iets te doen, meteen iets over te maken", legt hij Maasland uit. "Want anders verlies je je geld of je telefoon. Als je wordt opgedragen direct te handelen, moeten alle alarmbellen afgaan."