Veel coalities verliezen meerderheid in provincies en hebben partijen nodig waar ze sterk van verschillen

Uit peilingen in de twaalf provincies die Ipsos vorige week met EenVandaag deed, blijkt het vormen van coalities vooral buiten de Randstad lastig te worden. In die provincies winnen de BoerBurgerBeweging en/of de PVV flink aan zetels en is het, gezien de inhoudelijke positie van partijen in de coalitie en landelijk verkondigde uitsluitingen, onwaarschijnlijk dat zij de bestaande coalities gaan helpen.

Drenthe

Bijvoorbeeld in Drenthe vormden PvdA, VVD, CDA, GroenLinks en ChristenUnie de afgelopen 4 jaar het provinciale bestuur. Deze vijfpartijenconstructie was goed voor 24 zetels, maar zou nu op 15 zetels kunnen rekenen. Omdat er in Drenthe dit keer 43 zetels te verdelen zijn, komt de coalitie 7 zetels tekort voor een meerderheid.

Volgens de zetelverdeling van Ipsos heeft alleen BBB (9) genoeg zetels om de coalitie als zesde partij aan te vullen. Niet alleen de veelheid van partijen in die coalitie maakt die combinatie onwaarschijnlijk. De partijen staan ook lijnrecht tegenover elkaar als het gaat om stikstof, net als hun kiezers. Zo zegt 66 procent van de kiezers die 15 maart op de VVD wil stemmen, dat hun provincie het stikstofplan van het kabinet moet uitvoeren. Onder BBB-kiezers is dat slechts 14 procent.

Overijssel en Friesland

Vanwege dezelfde kwestie komt de bestuurbaarheid in Overijssel en Friesland in het geding. BBB kan, met respectievelijk 9 en 7 zetels, ook daar in zijn eentje de huidige coalities aan meerderheden helpen. Maar het is sterk de vraag of dat inhoudelijk lukt. Dat bevestigt politiek verslaggever Andries Bakker van Omrop Fryslân: "Het is de vraag of partijen die samenwerking zien zitten. Een coalitie zonder de BBB is getalsmatig mogelijk, maar ook dan zal het niet gemakkelijk zijn."

"Dan heb je partijen nodig van links, rechts en het midden. Dan kom je al snel op zeven of acht partijen om een meerderheid te vormen", zegt Bakker. SP- en PvdD-kiezers vinden in tegenstelling tot rechtsere partijen wel in meerderheid dat hun provincie moet meewerken aan de stikstofplannen van het kabinet.

Limburg

In Limburg ging het in de aanloop naar de verkiezingen veel over een hernieuwde samenwerking tussen de VVD, CDA en de PVV. Die coalitie klapte in 2021, maar de partijen zien geen bezwaren om elkaar weer te vinden na de verkiezingen. Daar zal volgens de peilingen van Ipsos, wel een partij bij gezocht moeten worden, want door stevig verlies van het CDA (-5) komen de partijen er 4 tekort voor een meerderheid.

De SP (5), D66 (4), en BBB (4) hebben genoeg zetels om die coalitie te helpen, maar elk van die partijen heeft landelijk grote moeite met één van de partijen in de coalitie. De vraag is of die brug provinciaal wel geslagen kan worden. Daar komt bij dat Limburgse VVD-kiezers niet meer met de PVV willen samenwerken, blijkt uit een eerdere peiling van EenVandaag.

Zeeland

In Zeeland lijkt de coalitie van CDA, VVD, SGP en PvdA/GroenLinks wel door te kunnen als het aan kiezers ligt. Die partijen kunnen nu samen op 23 zetels rekenen, 3 meer dan nodig is voor een meerderheid. Dit is een van de weinige provincies waar coalitiepartij CDA niet verliest.

Maar politiek verslaggever Marcel Decraene van Omroep Zeeland legt uit dat een doorstart van de coalitie geen uitgemaakte zaak is. "De coalitiepartijen zouden in theorie door kunnen, maar verschillen wel van mening over kerncentrales. Het Rijk gaat er in 2024 over beslissen en ook al gaat de provincie er niet over: het leeft enorm in Zeeland. De PvdA en GroenLinks zijn tegen, anderen zijn voor."

Andere provincies

In Groningen (20 zetels), Zuid-Holland (27 zetels), Noord-Holland (27 zetels) en Flevoland (21 zetels) hangen de meerderheden van de coalities aan een zijden draadje.

In die provincies halen de coalities ongeveer het aantal zetels dat nodig is voor een meerderheid, maar is het door foutmarges van 2 zetels niet exact te zeggen of ze die verliezen of behouden.