Appeltaart, suikerspin of mojito: e-sigaretten zijn er in allerlei smaken. De overheid wil daar per 1 januari vanaf om roken minder aantrekkelijk te maken. Maar werkt dat ook? "Signaalfunctie heeft groot effect voor niet-gebruikers."

Officieel geldt het smaakjesverbod al sinds dit jaar, maar om ondernemers wat tijd te geven hebben ze tot 2024 gekregen om hun voorraad te verkopen. Sinds 1 juli is het al verboden om tabaksproducten en e-sigaretten online te slijten.

Opstap naar tabak

Het Nederlandse verbod komt er naar aanleiding van een rapport van het Trimbos-instituut uit 2020. Daarin concluderen onderzoekers dat e-sigaretten door smaakstoffen vooral voor jongeren aantrekkelijk worden. Ook ziet het instituut steeds meer aanwijzingen dat het gebruik van e-sigaretten, ook wel dampen of vapen, een opstap is naar het roken van tabak.

"Het verbod is een ontzettend goede ontwikkeling", vertelt Esther Croes, die als arts-epidemioloog verbonden is aan Trimbos en werkt aan ontmoedigingsbeleid als het gaat om roken en vapen. "We zijn op weg naar een rook- en dampvrije generatie, maar op dit moment is de e-sigaret nog heel aantrekkelijk voor jongeren. Het is ongelooflijk verslavend."

Gezondheidswinst

De industrie heeft de introductie van e-sigaretten altijd uitgelegd als een gezonder alternatief voor roken. Daarmee zou het een hulpmiddel kunnen zijn voor mensen die met tabak willen stoppen. Ook volgens Trimbos lijkt de e-sigaret nu nog minder ongezond dan de bekende tabakssigaret, maar nieuwe studies laten zien dat ook e-sigaretten schadelijk kunnen zijn voor luchtwegen, hart en vaten.

"Voor rokers die helemaal overstappen levert het gezondheidswinst op", ziet Croes. "Maar we zien tegelijk dat twee derde van de mensen die dampen, ook blijft roken. Dan kunnen vapeshops het goede van hun product blijven beweren, maar na al die tijd blijkt het niet zo'n heel aantrekkelijk alternatief voor rokers."

Illegaliteit

Met ingang van 2024 mogen e-sigaretten dus alleen nog naar tabak smaken. Dat klinkt logisch als je wilt dat traditionele rokers overstappen, maar de branche zelf is sceptisch. "Het is onzin", stelt Emil 't Hart, voorzitter van branchevereniging Esigbond. "De wet is bedoeld om jeugd en niet-rokers van vapen te weerhouden, maar op deze manier werk je het product de illegaliteit in."

't Hart doelt daarmee op buitenlandse bedrijven die zich onder andere op sociale media richten op de Nederlandse consument. "Je kunt online makkelijk aan een illegaal merktasje komen. Datzelfde geldt voor een illegale vape. Maar dit gaat om producten die geconsumeerd worden, daar moet de overheid op controleren. In een winkel weet je tenminste dat je product goed is."

Over de grens

Omdat vapeshops bij de KvK onder tabakswinkels vallen, is niet duidelijk hoeveel verkopers hun bedrijfsvoering door het verbod hebben aangepast of zijn gestopt. Volgens de Esigbond blijft er met de wetswijziging slechts een handvol gespecialiseerde winkels over in Nederland. Daarnaast gaat een deel ook tabak verkopen, maar er is ook een aantal winkels dat besluit hun waar over de grens aan de man te brengen.

"Ik ben er al 10 jaar mee bezig, dus kappen vond ik eeuwig zonde", stelt ondernemer Robin Meeuwis. Jarenlang runde hij een vapeshop in Breda, waar nu alleen nog de tabakssmaak in de vitrines ligt. Net over de grens, in het Belgische Meer, heeft hij sinds oktober een nieuwe vestiging geopend. Daar is het aanbod aan smaken een stuk uitgebreider.

'Realistischer beeld'

"Het loopt nog geen storm, maar we krijgen mensen uit heel Nederland. In België hebben ze naar onze mening een veel realistischer beeld. Ik ben het er helemaal mee eens dat niet-rokers en jongeren hier vanaf moeten blijven, dat moet je reguleren. Maar hier zeggen ze ook: zo'n smaakjesverbod werkt de illegale handel in de hand."

De regels in België zijn namelijk nog lang niet zo streng als in Nederland. Online verkoop is er net als bij ons verboden, maar een totaal smaakjesverbod vinden onze zuiderburen te ver gaan.

'Smaakjes helpen bij stoppen met roken'

"En gelukkig maar, want deze diverse smaakjes spelen ook een belangrijke rol bij het stoppen met roken en bij de aantrekkelijkheid van e-sigaretten voor volwassen rokers, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek", stelt Stefaan Hendrickx, expert tabakspreventie bij Vlaams Instituut Gezond Leven, een Belgische tegenhanger van Trimbos.

Martin Buijsen, hoogleraar Gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, ziet dat landen allemaal op hun eigen manier gebruik maken van bestaand onderzoek. "De interpretaties daarvan worden ook gestuurd door de lobby. Daar wordt vervolgens beleid op gemaakt."

Europese overeenstemming ontbreekt

Dat verklaart de verschillen tussen de lidstaten, vertelt hij. "Misschien heeft Nederland gelijk, maar dat weten we nog niet. Pas als er een groot, overtuigend onderzoek is waaruit blijkt dat de smaakjes kwalijke gezondheidseffecten opleveren en de nadelen niet opwegen tegen de voordelen, wordt het gemakkelijker om dit Europees aan te pakken."

Buijsen ziet dan ook dat de effectiviteit van anti-rookbeleid vooral bepaald wordt door Europese overeenstemming. "Maar de Europese Unie gaat in de regel niet over volksgezondheid, dat is niet een van de beleidsterreinen. Pas als er consensus is over een grensoverschrijdend probleem, kan de EU met een regeling komen. Met het reclameverbod op tabakswaar is dat jaren geleden wel zo gegaan. Dat is toen verboden omdat de lidstaten het eens waren."

'Symboolwetgeving'

Tot die tijd moeten we het Nederlandse smaakjesverbod vooral als een signaal zien. "Het is symboolwetgeving, omdat het nu dus nog altijd mogelijk is om vanuit het buitenland vapes en e-sigaretten met smaakjes te kopen", betoogt hij. "Maar voor de gemiddelde gebruiker, die is aangewezen op verkoop in de buurt, wordt het wel degelijk moeilijker."

"Die signaalfunctie heeft een groot effect voor niet-gebruikers", vindt Esther Croes van Trimbos. "Het is voor toekomstige generaties goed dat ze er niet aan beginnen. Nederland is niet alleen, ieder land kiest een eigen strategie. Maar uiteindelijk zou het helemaal verbieden van alle smaakjes op Europees niveau moeten gebeuren."

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."

Het voortbestaan van tientallen hospices in Nederland wordt bedreigd. Zorgverzekeraars gaan een lagere vergoeding voor verpleging betalen en dat raakt de hospices. In Rotterdam is daarom al besloten de deuren van een hospice te sluiten.

Hospice De Vier Vogels - waar van oudsher 24 uur per dag verpleegkundige zorg beschikbaar is - stopt in juni. Verzekeraar Zilveren Kruis betaalt vanaf 1 april namelijk minder voor de inzet van verpleegkundigen en dat leidt ertoe dat het hospice niet meer genoeg verpleegkundigen heeft.

Lager tarief, minder zorg

"Een 'bijna-thuis-huis', zoals wij zijn, wordt gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Daarnaast betalen bewoners een eigen bijdrage. We werken met vrijwilligers en verpleegkundigen van de Rotterdamse zorgorganisatie Laurens", legt bestuurslid Jos van Huut uit.

"De verzekeraar betaalt Laurens daarvoor een dagprijs en dat bedrag gaat per 1 april zozeer omlaag dat het inzetten van verpleegkundigen voor 24-uurs zorg minder wordt."

Een van de laatste bewoners

De afgelopen 25 jaar verzorgden de medewerkers van De Vier Vogels stervende patiënten in vier verschillende kamers. Liesbeth Looren de Jong bijvoorbeeld, die er onlangs overleed. Zij was daarmee een van de laatste bewoners.

Haar broer Louis zocht haar bijna dagelijks op. "Mijn zus is net geen 80 geworden, dat zou ze aanstaand weekend zijn geworden", vertelt hij.

'Uitkijken naar de dood'

"De afgelopen 2 jaar waren zwaar voor haar, door lichamelijke problemen", vertelt Looren de Jong over zijn zus, die afgelopen januari werd opgenomen in De Vier Vogels. "Het was een tamelijk dramatische keuze tussen een been-amputatie of naar het hospice. Ze koos voor het laatste, een keuze voor de dood."

"Ze is uit gaan kijken naar de dood in alle rust en alle vrede en is uiteindelijk overleden door euthanasie. "

Klein hospice

Dat De Vier Vogels een klein hospice is, speelt een rol bij de sluiting. Maar uiteindelijk zijn de lagere tarieven van de zorgverzekeraar doorslaggevend.

En De Vier Vogels is niet het enige bijna-thuis-huis in Nederland. Er zijn er ongeveer 120. VPTZ, de koepel voor vrijwilligersorganisaties in de palliatieve terminale zorg, en zorgprofessionals, verwacht dat er meer in de problemen komen door de bezuinigingen.

Ander soort vrijwilligers

De hospices moeten hun aanpak veranderen en meer met vrijwilligers werken, is de boodschap vanuit de zorgverzekeraars. Maar of dat bij iedereen lukt is de vraag, zegt voorzitter van De Vier Vogels Marjo de Bot.

"We zien dat het soort vrijwilligers aan het verschuiven is. Het zijn vaker wat jongere mensen die betekenis zoeken, dat is mooi. Maar het nadeel is: hun beschikbaarheid is minder dan die van de oudere vrijwilligers." Een rooster rondmaken is lastig en 24-uurs verpleegkundige zorg is met deze bezuiniging sowieso niet meer waar te maken.

Mogelijk tientallen hospices in de problemen

Naar aanleiding van De Vier Vogels heeft Zilveren Kruis zich uiteindelijk constructief opgesteld en gezegd dat ze een overgangsperiode willen aanbieden. Maar dat komt voor De Vier Vogels te laat. Het besluit is genomen.

"Heel erg spijtig", vindt Carla Aalderink van koepelorganisatie VPTZ het dat De Vier Vogels moet sluiten. "Hospices zijn eigenlijk 'out of the blue' door zorgverzekeraars geconfronteerd met lagere tarieven. Met als gevolg minder uren zorg en een veel te groot beroep op vrijwilligers." Ze verwacht dat tientallen hospices, net als De Vier Vogels, in de problemen komen. "Als er niet wordt ingegrepen, zullen die allemaal verdwijnen."

'Structurele oplossing nodig'

"Een overgangsperiode, zoals Zilveren kruis aanbiedt, klinkt mooi, maar is een incidentele oplossing. Wij willen een structurele, zodat je niet van incident naar incident holt", zegt Aalderink.

Ze wijst erop dat onderzoek juist laat zien dat er in de toekomst meer hospices nodig zijn, vanwege onder andere vergrijzing en een minder groot sociaal netwerk. "We moeten daarom juist zuinig zijn op onze hospicebedden." Aalderink vindt de bezuiniging dan ook 'ondoordacht' met 'verstrekkende financiële gevolgen'. Vrijwilligers komen erdoor onder druk te staan, benadrukt ze. "Het risico is dat ze afhaken omdat ze denken: er wordt meer van mij verwacht en dat kan ik niet."

Moeilijker om thuis te sterven

Of er een alternatief is, volgens Aalderink? "Dat is een heel terechte vraag. We hebben eerder gezien dat het in de wijkverpleging, waar ook geduwd werd op de tarieven, moeilijker werd voor mensen om thuis te sterven. Het idee was toen dat meer mensen naar een hospice moesten."

"Maar als de zorg daar dan ook geminimaliseerd wordt, wat dan? Dan moet je jezelf de vraag stellen waar mensen dan nog kunnen overlijden. Ziekenhuizen zijn er ook niet op ingericht om mensen voor langere tijd een bed te bieden om daar te overlijden."

Staatssecretaris zoekt oplossing

De verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer laat in een reactie weten in gesprek te zijn met de sector om te voorkomen dat meer hospices omvallen.

"Onder leiding van mijn ministerie is gesproken tussen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en VPTZ. Er is afgesproken dat Zorgverzekeraars Nederland en ActiZ hun achterban zullen oproepen om snel het gesprek aan te gaan om te voorkomen dat hospices omvallen door de lagere tarieven, dan wel het minder aantal uren aan wijkverpleging. Voor half april wordt dit overleg herhaald om te kijken hoe het ervoor staat."