Appeltaart, suikerspin of mojito: e-sigaretten zijn er in allerlei smaken. De overheid wil daar per 1 januari vanaf om roken minder aantrekkelijk te maken. Maar werkt dat ook? "Signaalfunctie heeft groot effect voor niet-gebruikers."

Officieel geldt het smaakjesverbod al sinds dit jaar, maar om ondernemers wat tijd te geven hebben ze tot 2024 gekregen om hun voorraad te verkopen. Sinds 1 juli is het al verboden om tabaksproducten en e-sigaretten online te slijten.

Opstap naar tabak

Het Nederlandse verbod komt er naar aanleiding van een rapport van het Trimbos-instituut uit 2020. Daarin concluderen onderzoekers dat e-sigaretten door smaakstoffen vooral voor jongeren aantrekkelijk worden. Ook ziet het instituut steeds meer aanwijzingen dat het gebruik van e-sigaretten, ook wel dampen of vapen, een opstap is naar het roken van tabak.

"Het verbod is een ontzettend goede ontwikkeling", vertelt Esther Croes, die als arts-epidemioloog verbonden is aan Trimbos en werkt aan ontmoedigingsbeleid als het gaat om roken en vapen. "We zijn op weg naar een rook- en dampvrije generatie, maar op dit moment is de e-sigaret nog heel aantrekkelijk voor jongeren. Het is ongelooflijk verslavend."

Gezondheidswinst

De industrie heeft de introductie van e-sigaretten altijd uitgelegd als een gezonder alternatief voor roken. Daarmee zou het een hulpmiddel kunnen zijn voor mensen die met tabak willen stoppen. Ook volgens Trimbos lijkt de e-sigaret nu nog minder ongezond dan de bekende tabakssigaret, maar nieuwe studies laten zien dat ook e-sigaretten schadelijk kunnen zijn voor luchtwegen, hart en vaten.

"Voor rokers die helemaal overstappen levert het gezondheidswinst op", ziet Croes. "Maar we zien tegelijk dat twee derde van de mensen die dampen, ook blijft roken. Dan kunnen vapeshops het goede van hun product blijven beweren, maar na al die tijd blijkt het niet zo'n heel aantrekkelijk alternatief voor rokers."

Illegaliteit

Met ingang van 2024 mogen e-sigaretten dus alleen nog naar tabak smaken. Dat klinkt logisch als je wilt dat traditionele rokers overstappen, maar de branche zelf is sceptisch. "Het is onzin", stelt Emil 't Hart, voorzitter van branchevereniging Esigbond. "De wet is bedoeld om jeugd en niet-rokers van vapen te weerhouden, maar op deze manier werk je het product de illegaliteit in."

't Hart doelt daarmee op buitenlandse bedrijven die zich onder andere op sociale media richten op de Nederlandse consument. "Je kunt online makkelijk aan een illegaal merktasje komen. Datzelfde geldt voor een illegale vape. Maar dit gaat om producten die geconsumeerd worden, daar moet de overheid op controleren. In een winkel weet je tenminste dat je product goed is."

Over de grens

Omdat vapeshops bij de KvK onder tabakswinkels vallen, is niet duidelijk hoeveel verkopers hun bedrijfsvoering door het verbod hebben aangepast of zijn gestopt. Volgens de Esigbond blijft er met de wetswijziging slechts een handvol gespecialiseerde winkels over in Nederland. Daarnaast gaat een deel ook tabak verkopen, maar er is ook een aantal winkels dat besluit hun waar over de grens aan de man te brengen.

"Ik ben er al 10 jaar mee bezig, dus kappen vond ik eeuwig zonde", stelt ondernemer Robin Meeuwis. Jarenlang runde hij een vapeshop in Breda, waar nu alleen nog de tabakssmaak in de vitrines ligt. Net over de grens, in het Belgische Meer, heeft hij sinds oktober een nieuwe vestiging geopend. Daar is het aanbod aan smaken een stuk uitgebreider.

'Realistischer beeld'

"Het loopt nog geen storm, maar we krijgen mensen uit heel Nederland. In België hebben ze naar onze mening een veel realistischer beeld. Ik ben het er helemaal mee eens dat niet-rokers en jongeren hier vanaf moeten blijven, dat moet je reguleren. Maar hier zeggen ze ook: zo'n smaakjesverbod werkt de illegale handel in de hand."

De regels in België zijn namelijk nog lang niet zo streng als in Nederland. Online verkoop is er net als bij ons verboden, maar een totaal smaakjesverbod vinden onze zuiderburen te ver gaan.

'Smaakjes helpen bij stoppen met roken'

"En gelukkig maar, want deze diverse smaakjes spelen ook een belangrijke rol bij het stoppen met roken en bij de aantrekkelijkheid van e-sigaretten voor volwassen rokers, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek", stelt Stefaan Hendrickx, expert tabakspreventie bij Vlaams Instituut Gezond Leven, een Belgische tegenhanger van Trimbos.

Martin Buijsen, hoogleraar Gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, ziet dat landen allemaal op hun eigen manier gebruik maken van bestaand onderzoek. "De interpretaties daarvan worden ook gestuurd door de lobby. Daar wordt vervolgens beleid op gemaakt."

Europese overeenstemming ontbreekt

Dat verklaart de verschillen tussen de lidstaten, vertelt hij. "Misschien heeft Nederland gelijk, maar dat weten we nog niet. Pas als er een groot, overtuigend onderzoek is waaruit blijkt dat de smaakjes kwalijke gezondheidseffecten opleveren en de nadelen niet opwegen tegen de voordelen, wordt het gemakkelijker om dit Europees aan te pakken."

Buijsen ziet dan ook dat de effectiviteit van anti-rookbeleid vooral bepaald wordt door Europese overeenstemming. "Maar de Europese Unie gaat in de regel niet over volksgezondheid, dat is niet een van de beleidsterreinen. Pas als er consensus is over een grensoverschrijdend probleem, kan de EU met een regeling komen. Met het reclameverbod op tabakswaar is dat jaren geleden wel zo gegaan. Dat is toen verboden omdat de lidstaten het eens waren."

'Symboolwetgeving'

Tot die tijd moeten we het Nederlandse smaakjesverbod vooral als een signaal zien. "Het is symboolwetgeving, omdat het nu dus nog altijd mogelijk is om vanuit het buitenland vapes en e-sigaretten met smaakjes te kopen", betoogt hij. "Maar voor de gemiddelde gebruiker, die is aangewezen op verkoop in de buurt, wordt het wel degelijk moeilijker."

"Die signaalfunctie heeft een groot effect voor niet-gebruikers", vindt Esther Croes van Trimbos. "Het is voor toekomstige generaties goed dat ze er niet aan beginnen. Nederland is niet alleen, ieder land kiest een eigen strategie. Maar uiteindelijk zou het helemaal verbieden van alle smaakjes op Europees niveau moeten gebeuren."

De bezuiniging van 335 miljoen euro op het openbaar vervoer, die het kabinet volgend jaar wil doorvoeren, heeft mogelijk ingrijpende gevolgen voor het busvervoer. Dat zegt reizigersvereniging Rover.

Rover bracht voor het busvervoer in kaart wat de bezuinigingen voor gevolgen kunnen hebben. De scenario's die daaruit volgen, kun je 'extreem' noemen. Samengevat: of de prijzen gaan flink omhoog, of er wordt een grote hap uit de dienstregeling genomen, of het wordt een combinatie van beide.

Veel onduidelijk

"Vooropgesteld: de werkelijke gevolgen weet nu nog niemand", zegt directeur Freek Bos van Rover. "Het zou bijvoorbeeld ook kunnen dat er geen enkele bus minder gaat rijden, maar dat de kaartjes 25 procent duurder worden."

Hij vervolgt: "Of de kaartjes worden 15 procent duurder en een relatief klein deel van de bussen en trams wordt geschrapt."

Helemaal geen bus meer

Rover maakte per provincie scenario's: welke hap moet er uit de dienstregeling worden genomen als er geen forse prijsstijgingen zouden komen om de bezuiniging mee te dekken? Het zijn minimale varianten, maar zelfs die zijn al 'zeer ingrijpend' te noemen. "Op zondag helemaal geen bus meer, bijvoorbeeld. En er zijn ook regio's waar je er rekening mee moet houden dat daar 's avonds geen bus meer rijdt", vervolgt Bos.

Rover gaat nu het publiek vragen welk scenario er in hun regio zeker niet gekozen mag worden. Op de website van de reizigersvereniging kun je je provincie kiezen en je mening geven over de toekomst van het openbaar vervoer daar.

Terugdraaien

Bos legt zich nog niet neer bij de zwarte scenario's, benadrukt hij. "Wij hebben de gevolgen in kaart gebracht, omdat het kabinet dat niet heeft gedaan. De bezuiniging is in principe al ingeboekt, maar in september is er gewoon weer een miljoenennota. En dan kunnen ze het weer terugdraaien."

Een vervoerregio die hard wordt geraakt door de plannen van het kabinet, is de Metropoolregio Rotterdam Den Haag: hier moet maar liefst 72 miljoen euro op het openbaar vervoer bezuinigd worden.

Administratieve fout

Een deel van de landelijke bezuinigingen zijn het gevolg van een 'administratieve fout', gaf het kabinet in april toe. Het gaat om 110 miljoen euro die wordt bezuinigd op de zogenoemde Brede Doelgroepuitkering Verkeer en Vervoer (BDU). Dat is een financiële bijdrage die provincies en stadsregio's jaarlijks ontvangen van het ministerie voor de uitvoering van verkeer en vervoer op lokaal en regionaal niveau.

Dat de bezuinigingen toch worden doorgevoerd, leidt tot boosheid bij Jeffrey Keus. Hij is wethouder in Leidschendam-Voorburg en portefeuillehouder ov-exploitatie van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag.

Desastreus

"Het kan gebeuren dat je een fout maakt. Maar dan ga je hem ook herstellen. De fout is wel erkend, maar hij is niet hersteld. En dat maakt dat wij nu behoorlijk veel problemen hebben in deze regio. Uiteindelijk moeten we het openbaar vervoer voor onze inwoners op een goede manier regelen. Zonder deze middelen gaat dat echt een stuk moeilijker."

Het schrappen van buslijnen vindt Keus niet wenselijk, maar uitsluiten kan hij het niet. "En ja, dat zou wel echt desastreus zijn, ook voor mensen die afhankelijk zijn van deze bussen."

Geen herstel van fout

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat verwijst in een reactie naar een Kamerbrief van 25 april. Daaruit bijkt dat staatssecretaris Chris Jansen de administratieve fout niet gaat herstellen. Hij wijst erop dat de coalitiepartijen daar in de Voorjaarsnota geen geld voor hebben vrijgemaakt.

"Helaas heb ik moeten concluderen dat er bij de Voorjaarsnotabesluitvorming geen middelen beschikbaar zijn gekomen voor het compenseren van het effect van de generieke korting op specifieke uitkeringen op de BDU. Ik blijf hierover in gesprek met de regio om te bezien op welke wijze kan worden gezorgd dat het openbaar vervoer in de vervoerregio's betrouwbaar, comfortabel en betaalbaar blijft."

Nederlandse kersentelers maken zich zorgen om hun oogst dit jaar. Ze zijn bang dat die ten onder gaat aan de 'suzuki-fruitvlieg'. De oogst is volgens de telers nog te redden, maar dan moet het gewilde bestrijdingsmiddel wel op tijd goedgekeurd worden.

De kersentelers wachten op een verlossend bericht van landbouwminister Femke Wiersma. Zij moet bepalen of gebruik van het bestrijdingsmiddel Tracer dit jaar wordt toegestaan, En dat wordt nog spannend, want toenmalig minister Piet Adema zei vorig jaar dat het toen de laatste keer was dat een uitzondering gemaakt werd voor het bestrijdingsmiddel.

Al 10 jaar uitzondering

Het bestrijdingsmiddel Tracer is namelijk nog altijd niet goedgekeurd door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Die instantie beoordeelt of een bestrijdingsmiddel gebruikt mag worden.

Zolang het Ctgb zijn oordeel nog niet heeft gegeven, kan de verantwoordelijk minister een vrijstelling voor gebruik geven. En dat gebeurt in dit geval al 10 jaar op rij.

Perfect jaar voor kersen

Kersenteler Arie Hakkert uit de Betuwe vertelt dat het tot nog toe een perfect jaar is voor de kersenteelt: "We hebben prachtig weer gehad in de bloeiperiode. Weinig nattigheid en de temperatuur was goed. Dus we verwachten een goede oogst dit jaar."

Volgens Arie is de ideale temperatuur voor de kers tussen de 20 en 25 graden. De kersen hangen er nu nog groen bij, maar uiteindelijk krijgen ze de bekende rode kleur. "We hopen half juni te beginnen met oogsten. De kersen zullen waarschijnlijk begin juni een gele kleur krijgen en gaan dan over naar rood."

Suzuki-fruitvlieg

Maar ondanks dat het zo'n goed jaar is voor de kers, is Arie bang voor zijn oogst. De Nederlandse kers heeft er sinds een jaar of 10 namelijk een nieuwe vijand bij: de suzuki-fruitvlieg. Een beestje dat oorspronkelijk afkomstig is uit Zuidoost-Azië en in 2008 voor het eerst werd opgemerkt in Europa.

Vooral kersentelers hebben last van de fruitvlieg. "Deze fruitvlieg kan door de schil van het fruit kruipen en legt daar eitjes onder. Daar komen larven uit die de vrucht van binnenuit opeten. Vervolgens gaat de vrucht rotten en is die onverkoopbaar", legt onderzoeker Herman Helsen uit.

Net niet voldoende

Kersenteler Arie gebruikt nu een speciaal net om de fruitvliegjes buiten te houden: "Het is een heel fijnmazig net waar in principe geen vliegjes doorheen kan komen. Het hele veld moet ermee worden ingepakt."

Maar alleen een net is niet voldoende, vertelt hij: "De suzuki-fruitvlieg is zo klein dat het 'm toch lukt om ergens binnen te komen. Bovendien moeten we nog steeds zelf bij de kersen kunnen. Dus als het net omhoog gaat of waait, gaat de fruitvlieg ook naar binnen."

Wesp tegen vlieg

In een lab van de Wageningen University & Research (WUR) wordt daarom gewerkt aan een andere oplossing, namelijk de sluipwesp. Dat is een natuurlijke vijand van de suzuki-fruitvlieg, vertelt onderzoeker Helsen. "De sluipwesp legt haar eieren in de larven van de suzuki-fruitvlieg en kan zo de enorme toename verminderen."

Toch is de sluipwesp vooralsnog geen vervanging voor het bestrijdingsmiddel. "We hebben er nu enkele honderden, daar kunnen we de oogst niet mee redden", zegt Helsen. En dus wacht kersenteler Arie in spanning af op het besluit van Landbouwminister Wiersma. "Als we het middel niet meer krijgen, dan is het einde kersenteelt. Het is echt twee voor twaalf."