Toezicht in Nederland, waakhond of schoothond?

Het is januari 2012 als ik een tip krijg over misstanden en tekortkomingen bij het tankopslagbedrijf Odfjell in de Botlek. Er lekt kankerverwekkend benzeen weg, het onderhoud loopt jaren achter, installaties en tanks zijn verouderd, ontsnappingen van giftige en explosieve stoffen worden niet gemeld aan de overheid en toezichthouders. Een waslijst aan punten die om nader onderzoek vragen. Er meldt zich ook een klokkenluider, die van dichtbij heeft meegemaakt hoe het bedrijf opereert. Winst boven veiligheid. Het bedrijf Odfjell wordt al vele jaren aangesproken op het niet op orde hebben van brandveiligheidssystemen, pakkingen die verouderd zijn, lekkages van vele kubieke meters giftige, brandbare en explosieve stoffen. Odfjell, van oorsprong een Noors bedrijf, heeft in de Botlek een opslagcapaciteit voor ruim 1,6 miljoen kubieke meter, dat is 1,6 miljard liter. Het is het grootste tankopslagbedrijf van Europa, en dat midden tussen de woonkernen Vlaardingen, Spijkenisse en Maassluis en tegen Rotterdam aan. Hoe kan het dat er op dat terrein onveilige situaties gedurende lange periode kunnen voortbestaan?

Het is augustus 2011, volgens de Milieudienst Rijnmond, de DCMR, komt er een anonieme brief binnen die melding maakt van de ontsnapping van ruim 200 ton butaangas. Het zeer licht brandbare en explosieve Butaan, dat zwaarder is dan lucht, is ontsnapt tijdens het butaniseren van tank 901. Dit butaniseren, waarbij butagas toegevoegd wordt aan benzine om het zo beter te laten verbranden in koude periodes, wordt op het terrein van Odfjell uitgevoerd. Maar normaal gebeurt dit in de winter en niet in augustus. Het gaat mis en uit tank 901, gevuld met duizenden liters benzine, vliegt het butaangas het dak uit. Odfjell meldt dit niet aan de DCMR, wat ze wel verplicht is om te doen. Momenteel doet justitie onderzoek naar dit voorval.

Ik weet de hand te leggen op een intern rapport over dit incident, waarin staat dat allerlei explosiewaarschuwingen consequent genegeerd zijn, weggedrukt zijn. Ook allerlei andere signalen die tot actie hadden moeten leiden, zijn niet opgepikt. Het externe rapport dat naar de toezichthouder DCMR gestuurd wordt laat al deze cruciale info weg een geeft een heel ander beeld.

Als EenVandaag op 23 januari 2012 de uitzending besteedt aan onder andere dit incident, wordt het butaniseren bij Odfjell stilgelegd, op last van het bevoegd gezag. Odfjell stelt dat zij dit op eigen initiatief doen, maar dat is niet zo. Het bedrijf huurt PR-bureaus en consultants in om de ontstane rimpel glad te strijken. Inmiddels duiken meer en meer verhalen op over jarenlange misstanden die weliswaar vaak geconstateerd zijn door de toezichthouders als DCMR en de Arbeidsinspectie, maar meestal wordt er niet opgetreden. Er wordt gewaarschuwd, nog eens gewaarschuwd, nog eens gewaarschuwd en het jaar erop constateren de diensten dat de misstanden nog steeds niet opgelost zijn.

In de uitzending is onder andere hoogleraar Veiligheid en Rampenbestrijding Ben Ale te zien. Hij stelt dat het niet zozeer de vraag is of maar eerder wanneer zich een ramp van ongekende omvang voltrekt. De tactiek van Odfjell is om vervolgens hoogleraar Ale in een hoek te zetten als ‘niet deskundig, lang niet op het terrein geweest’. Maar Ale had en heeft gelijk. Het bedrijf speelt met de veiligheid door zich niet te houden aan allerlei veiligheidsvoorschriften en onderhoudsregels. Ale wordt zelfs op het matje geroepen bij de universiteit van Delft, waar hij hoogleraar is.

Ook EenVandaag wordt aangesproken door de pr-bureaus en consultants ingehuurd door Odfjell. Ik word onder andere gebeld door iemand van een pr- en consultancybureau: “Ja Jan, Odfjell heeft de schijn tegen, dat geef ik toe.” Ik corrigeer hem, Odfjell heeft niet zozeer de schijn tegen maar de feiten tegen. Maar de vraag blijft  hoe dit allemaal zo lang kan voortbestaan. Menig restauranthouder of kleine ondernemer wordt gesloten of krijgt een hoge boete als een terrastafel net buiten de lijn staat, of als er een liter olie weglekt bij een garage. Maar daar waar het op grote schaal gebeurt en veelal met veel gevaarlijker stoffen, lijkt het niet veel uit te maken. En als je een lekkage van een paar duizend liter benzine wegzet tegen de 1,6 miljard liter die er opgeslagen ligt, dan is alles weg te relativeren.

De DCMR doet daar ook aan mee. Als toezichthouder hoort zij op te controleren, op te treden en te handhaven. En dat is de afgelopen jaren te weinig gebeurt, aldus directeur DCMR Jan van de Heuvel in onze uitzending van vrijdag 6 juli 2012. In die uitzending hebben we diverse dossiers gelicht om te kijken naar de rol van de DCMR als toezichthouder. Daar is forse kritiek op, men zit teveel op schoot bij de industrie, gedoogt misstanden, treedt niet op, is teveel dienstverlener in plaats van handhaver. Die kritiek komt aan bij de Milieudienst Rijnmond, Groenlinks Rotterdam wil een onderzoek naar het functioneren van de DCMR.

Maar vrijdag 20 juli pakt de DCMR door bij Odfjell. Er zijn ernstige risico’s omdat brandveiligheidsvoorzieningen niet of onvoldoende getest zijn en de betrouwbaarheid daarvan niet gegarandeerd kan worden. Opmerkelijk is dat deze constatering de afgelopen jaren ook gedaan is in diverse inspectierapporten. En daar waar de afgelopen maanden zowel Odfjell als de DCMR iedere keer sussende woorden gebruikten als ‘niets aan de hand’, ‘het valt allemaal mee’, ‘we zijn op de goede weg’ lijkt de toon na 6 juli toch anders. De handhaver laat zijn tanden zien. Odfjell moet tanks leegmaken, een deel van de bedrijfsvoering wordt stilgelegd. Odfjell brengt het alsof zij op eigen initiatief een deel sluit. Het lijkt erop dat het bedrijf PR-technisch niet veel leert van fouten uit het verleden. Odfjell erkent in een persverklaring het ‘veiligheidsrisico’, iets dat men de afgelopen maanden iedere keer afdeed als onzin. De vraag werpt zich op hoe het kan dat een situatie die zich al jaren voordoet, nu wel als ‘ernstig risico’ wordt gekwalificeerd.

De toezichthouder heeft zich teveel opgesteld als dienstverlener, aldus oud-burgemeester en voorzitter Onderzoekscommissie Toezichthouders Jan Mans. De DCMR trok begin juli het boetekleed aan, nu laat hij zijn tanden zien. Daarbij vergeet ik niet dat ook een toezichthouder verantwoording af moet leggen aan in dit geval de provincie. En daar waar de economie en banen op het spel staan, wil er nog wel eens druk uitgeoefend worden op toezichthouders om toch vooral het economische proces niet te verstoren. Daarom zou het goed zijn als de toezichthouder op afstand gezet wordt van het bestuur. De expertise gebundeld in één landelijke toezichthouder, die onafhankelijk en met gezag kan optreden. Daar komt bij dat er een fatsoenlijke klokkenluidersregeling zou moeten komen om misstanden te melden. Want als het mis gaat bij een bedrijf als Odfjell, dan ontstaat er een situatie waarbij vergeleken de brand bij Chemiepack een waakvlammetje was.

Als laatste wil ik ook benadrukken dat de rol van de regionale en lokale media cruciaal zijn in het blootleggen van misstanden bij een bedrijf als Odfjell. RTV Rijnmond, en in het bijzonder journalist Leo Roubos, speelt daar een zeer belangrijke rol in. De reportages die zij reeds brachten over Odfjell, zijn een dankbare start voor menig landelijk journalist. Ik hoop dat er nu eindelijk echt werk gemaakt wordt van de veiligheid in de petrochemische en olie-industrie. Een industrie die prachtig kan zijn, veel werkgelegenheid oplevert maar waarbij de risico’s tot een minimum beperkt moeten worden. Het is makkelijke kritiek op de pers om te roepen dat er een hetze is tegen een bepaald bedrijf, dat er onredelijke veiligheidseisen gesteld worden aan de bedrijven. Maar zeg nou eerlijk, hoe onredelijk is het als een bedrijf dat de grootste olie- en chemicaliënopslag van Europa is, zijn brandveiligheid niet op orde heeft?

Oproep: Mocht u zelf werkzaam zijn in deze industrie en niet gehoord worden met uw kritiek op gebrekkige veiligheid of onveilige werkomstandigheden, dan kunt u zich melden op redactie[at]eenvandaag[dot]nl t.a.v. Jan Born. Uw reactie wordt vertrouwelijk behandeld.