Te ruime regels voor stikstofhandel gevaar voor toch al overbelaste natuur

De nieuwe stikstofregels van minister Schouten kunnen ertoe leiden dat de uitstoot van stikstof toeneemt in plaats van afneemt zoals ze beloofde. Er is in al afgegeven vergunningen nog ruimte voor handel in 30 miljoen kilo stikstofuitstoot.

Dat blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico samen met EenVandaag en de onderzoeksredactie van de Brabantse kranten. De stikstofruimte mogen boeren en industrie gebruiken om zelf uit te breiden, maar deze mogen het ook verkopen aan andere bedrijven. Met als gevolg dat de uitstoot toeneemt.

Grimmige protesten

Oorspronkelijk wilden provincies het gebruik van de 'verborgen' uitstoot in vergunningen gaan verbieden. Veehouders en andere bedrijven zouden die ongebruikte stikstofruimte dan moeten inleveren. Maar dat leidde eind 2019 tot felle en soms grimmige protesten van boeren bij provinciehuizen. Zo werd bij het provinciehuis in Groningen de voordeur met een traktor opengebroken.

Onder druk van de protesten werden de regels vervolgens afgezwakt. Door de nieuwe regels kunnen ondernemers hun onbenutte stikstofruimte nu alsnog inzetten.

Afromen van uitstootrechten

Door bij elke stikstoftransactie 30 procent van de uitstootrechten af te romen dachten het Rijk en de provincies een toename van de uitstoot en daarmee verdere verslechtering van de natuur te kunnen voorkomen. Maar in veel gevallen blijkt dat niet genoeg.

Bij 15 van de 26 industriële bedrijven die door Investico onder de loep werden genomen is de ongebruikte ruimte in de vergunning groter dan 30 procent. Bij zeven bedrijven was die zelfs meer dan 50 procent.

CO2-opslag en Schiphol

De eerste grote stikstofdeal in de industrie laat gelijk al zien dat de uitstoot niet daalt maar stijgt. Zo wordt de stikstofruimte voor de aanleg van een CO2-opslag in de Noordzee geleverd door een bedrijf in de Rotterdamse haven, dat zelf (ruim) minder dan de helft van zijn vergunning gebruikt.

De onbenutte ruimte uit die vergunning wordt ter beschikking gesteld voor de aanleg van onder meer de pijpleidingen die de CO2 moeten vervoeren. De uitstoot neemt daardoor onder de streep met ruim 80.000 kilo toe.

Veel meer stikstof op de plank

Landbouwminister Schouten zegt in een reactie (pdf) ervan uit te gaan dat in de meeste gevallen de uitstoot wel degelijk zal afnemen. Ze baseert zich daarbij op een onderzoek van onder andere Wageningen Universiteit waaruit blijkt dat veehouders rond één natuurgebied nog zo'n 25 procent ruimte in hun vergunning hebben.

Maar de onderzoeksleider beweert zelf dat zijn onderzoek niet geschikt is om conclusies voor het hele land te trekken. Op andere plekken zouden boeren veel meer ongebruikte stikstof op de plank hebben liggen. De provincie Overijssel liet eerder aan EenVandaag weten de ongebruikte ruimte in vergunningen in te schatten op 'tussen de 30 en 40 procent'.

Overbelasting van natuur

Kees Bastmeijer, hoogleraar natuurbeschermingsrecht, vindt de handel in stikstof 'zorgwekkend'. "De natuur wordt al overbelast. Dan moet die uitstoot juist omlaag. Als je de ruimte in vergunningen gaat gebruiken voor nieuwe activiteiten, dan weet je eigenlijk dat je helemaal niet bijdraagt aan een oplossing, maar de zaak erger maakt."

En dat is volgens Bastmeijer in strijd met Europees Recht. "Daarin zit een verslechteringsverbod, dus je mag die belangrijke natuurgebieden niet laten verslechteren. Dat is nu al gaande en dat maak je dus erger."

Zo verwoest stikstof langzaam de Veluwe

Duizenden juridische procedures

Johan Vollenbroek van milieuorganisatie MOB, die 2 jaar geleden het Nederlandse stikstofbeleid bij de hoogste rechter onderuithaalde, maakt zich op voor 'duizenden juridische procedures' de komende jaren. "Deze handel zou zo snel mogelijk moeten stoppen, want waar je eigenlijk in handelt is stikstofverontreiniging en vernieling van de natuur. Een hele kwalijke zaak."

Met de nieuwe regels is het voor bedrijven gunstig een ruime vergunning te hebben. Ook Schiphol, dat nog een vergunning voor zijn uitstoot moet krijgen, claimt uitstootrechten die op een veel hoger niveau liggen dan de werkelijke uitstoot ooit is geweest. Met de ruimte die vervolgens overblijft zou Lelystad Airport kunnen worden geopend. Een onafhankelijke milieucommissie maakte daar onlangs korte metten mee.

Volgens Vollenbroek gebruikt niet alleen Schiphol deze strategie. "Er zijn een heleboel bedrijven die historische uitstootrechten verzinnen om er mee te gaan handelen. Dat wordt alleen maar erger de komende jaren. Deze handel gaat het probleem niet oplossen. Het wordt een ramp."