Terwijl Nederland eind 2022 van het Russische gas af wil en er daarmee nog meer stroom nodig is voor de huishoudens, zit het stroomnet op sommige delen van het land overvol. Dat leidt tot problemen, onder andere in Amsterdam.

In de hoofdstad lijkt er tot 2027 nauwelijks plek voor nieuwe aanvragen aan netbeheerders. Die leveren stroom aan plaatsen waar het nodig is, maar kunnen op dit moment de vraag niet aan.

Wie het eerst komt

Wie het eerst komt, wie het eerst maalt - is het principe, en de wet. In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld dat een datacenter dat eerder een aanvraag doet om aangesloten te worden dan bijvoorbeeld een kinderziekenhuis, ook vooraan in de rij staat.

Als de stroom daarna op is, is het voor een netbeheerder verboden om dan maar te zeggen dat ze het kinderziekenhuis voor laat gaan. Dat moet anders, vindt onder meer de gemeente Amsterdam.

Hoe het vol raakte

De vraag naar elektriciteit stijgt momenteel hard. Dat komt door de wens onafhankelijk te zijn van Russisch gas enerzijds en de energietransitie anderzijds. Bedrijven die nu willen of moeten verduurzamen, vragen meer stroom. Dat ziet wethouder Marieke van Doorninck van Ruimtelijke Ordening ook in Amsterdam.

Daarnaast is Nederland een typisch gasland, zo stelt David Smeulders, hoogleraar Energietechnologie van de TU Eindhoven. Hij vergelijkt het Nederlandse stroomnet met een oud campingnetje. "Een oud net, niet gemaakt voor een volledige omslag, omdat alles zo lang op gas gebouwd is geweest."

Elektriciteit voor voorzieningen in de wijken

Gemeenten willen graag meer kunnen sturen, nu de energievraag zo krap wordt. De gemeente Amsterdam schreef daarom een brief aan het kabinet, Amsterdam vindt het namelijk onwenselijk om woonwijken aan te leggen, waar vervolgens geen stroom meer beschikbaar is voor voorzieningen zoals scholen, supermarkten of horeca.

"We kunnen op een gegeven moment dan wel een woonwijk laten aanleggen, maar een wijk is niet compleet zonder school of medisch centrum. In Amsterdam zien we wijken waar huizen gebouwd worden, maar waar we echt nog moeten zoeken naar elektriciteit om dat te regelen."

Gebrek aan regie

Het probleem is groot, ziet Smeulders. "Niet alleen in Amsterdam, maar in heel Nederland kleurt de kaart van de netbeheerder bloedrood. Er ontstaan problemen bij het aansluiten van hele nieuwe dorpscentra en woonwijken", ziet hij.

"Medische centra en scholen kunnen soms niet worden aangesloten. Er moet daarom geprioriteerd worden. Lokale overheden moeten kunnen zeggen dat ze een dorpshuis verkiezen boven een datacentrum."

Het moet anders

Het moet dus anders en dat kan redelijk snel, denkt hij. "Het datacentrum in Zeewolde had destijds wel prioriteit gekregen van het ministerie van Economische Zaken. Als dat kan, moet je dat ook kunnen doen voor een dorpshuis."

Hij zou willen dat het in dit vraagstuk niet neerkomt op paniekvoetbal. "Het is een energietransitie, geen energierevolutie. Er moeten plannen gemaakt worden, dat ontbreekt nu."

Andere wetgeving nodig

Nu hebben lokale overheden nog niet de mogelijkheid om te sturen. Ook netbeheerders kunnen dat nu nog niet, behalve als er echt een tekort aan stroom ontstaat. Het heeft bij de betrokken partijen de voorkeur zo'n probleem voor te blijven, maar daar is andere wetgeving voor nodig.

"Nederland is een erg competitief land, er wordt niet snel gekeken naar sturen en prioriteiten stellen. Wie het eerst komt, wie het eerst maalt. Volgens minister Rob Jetten mag je van Europa ook niet prioriteren. Ik heb daarnaar gekeken, maar hij heeft die regel anders geïnterpreteerd. Je kan best sturen, maar dan moet je daar een wet voor willen maken."

Reactie van het ministerie

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft laten weten dat ze kijken naar prioriteiten stellen. Dit willen ze doen in goed overleg met netbeheerders, de Autoriteit Consument & Markt en de medeoverheden.

Deze zomer is de minister van plan de Kamer te informeren over zijn afwegingen.

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."