De nieuwe stikstofaanpak van het kabinet is te vrijblijvend en niet ambitieus genoeg. Met dat scherpe oordeel komt een commissie onder leiding van VVD-prominent Johan Remkes.

Het kabinet vroeg Remkes, nu nog burgemeester van Den Haag, vorig jaar september om advies, nadat de Raad van State een paar maanden eerder het Nederlandse stikstofbeleid volledig onderuit had gehaald. Dat zogenoemde Programma Aanpak Stikstof (PAS) had een dubbel doel: de kwetsbare natuur in ons land beschermen én ruimte maken voor nieuwe economische activiteiten. Maar in dat eerste doel faalde het beleid, oordeelde de hoogste bestuursrechter.

Duizenden projecten geraakt

De gevolgen van die uitspraak waren enorm: duizenden bouwprojecten kwamen stil te liggen, omdat er geen vergunningen meer werden afgegeven. Het afgelopen jaar werkte het kabinet aan nieuw beleid. In april kondigde minister Carola Schouten van Landbouw en Natuur aan dat ze tot 2030 miljarden wil investeren in herstel van natuur én in maatregelen om de uitstoot van stikstof door sectoren als de landbouw, industrie en verkeer terug te dringen.

Maar volgens de commissie-Remkes, die maandag het eindadvies presenteert, is het kabinetsbeleid te vrijblijvend en ook niet ambitieus genoeg. Zo wil Schouten dat over tien jaar de helft van de beschermde natuur ónder de stikstofnorm zit. Nu is dat nog een kwart. Maar de daling van de uitstoot die nodig is om dat doel te halen is in de ogen van Remkes te beperkt: hij bepleit een verdubbeling van het ambitieniveau.

Meer verplichtingen

Ook keurt de commissie de vrijblijvendheid van veel maatregelen af. Zo komen er regelingen voor veehouders om te stoppen met hun bedrijf, maar dat gebeurt allemaal op basis van vrijwilligheid.

Remkes vindt dat het kabinet veel meer verplichtingen moet opleggen, omdat er anders te weinig garantie is dat het uiteindelijke doel gehaald zal worden. En daarmee loopt de politiek opnieuw het risico door de rechter te worden terug gefloten.

Zelfde fouten als vorige beleid

Ook onder juristen heerst twijfel over de houdbaarheid van de nieuwe stikstofplannen. "Ze bevatten dezelfde fouten als het vorige beleid: veel onzekerheid over de haalbaarheid van natuurdoelen voor de belangrijke gebieden. En er wordt wéér op natuurwinst vooruitgelopen door heel veel ruimte te bieden voor vergunningverlening", zegt hoogleraar Natuurbeschermingsrecht Kees Bastmeijer.

Volgens hem liggen er opnieuw kansen voor milieuorganisaties. Die hebben al aangekondigd opnieuw te gaan procederen. "De overheid laat het afweten om echt zekerheid te bieden voor de natuur. Dus je hebt de milieuclubs nodig om naar rechter te gaan. Ik denk dat ze dat gaan doen en heel veel succes zullen hebben."

'Leg uit waarom je het anders doet'

Juristen twijfelen ook of de winst die met stikstofmaatregelen wordt geboekt, zomaar mag worden uitgegeven. Zo wordt 70 procent van de opbrengst van het verlagen van de maximumsnelheid naar 100 kilometer per uur weer uitgegeven aan vergunningen voor woningbouwprojecten en wegverbredingen.

Hoogleraar Bastmeijer: "De rechter zegt: je moet uitleggen waarom maatregelen die je neemt om stikstof te verminderen níet nodig zijn voor natuur. Wanneer gebieden al zwaar overbelast zijn met stikstof zijn die maatregelen dus heel erg nodig voor natuur. En dan moet je uitleggen waarom je het toch anders doet."

Milieuorganisatie slijpt de messen

Milieuorganisatie MOB slijpt alvast de messen voor nieuwe juridische procedures. "Het enige zekere aan dit nieuwe stikstofprogramma is dat het niet gaat werken", zegt voorman Johan Vollenbroek.

"De Raad van State heeft heel duidelijk uitgesproken dat er een robuust programma moet komen met harde doelen die afrekenbaar zijn. Dan kun je ook de economie weer vlot trekken. Dat gaat hier niet gebeuren, dus dit gaat weer sneuvelen."

Natuurgebieden schrappen

Vollenbroek verdenkt Schouten ervan dat ze beschermde natuurgebieden wil schrappen om zo haar doelstelling te kunnen halen. Haar ministerie stuurde de afgelopen dagen uitnodigingen aan allerlei organisaties om deel te nemen aan een werkgroep die mee moet denken over het 'opschonen' van Natura 2000-doelen.

Ook MOB kreeg een uitnodiging. "Maar wij gaan daar niet op in", zegt Vollenbroek. "Je kunt natuurlijk proberen criticasters in huis te krijgen en via polderen mee te krijgen. Dat is in het verleden ook gebeurd. Andere milieuorganisaties hebben zich in 2015 ook in laten pakken bij het oude stikstofbeleid."

'Vrijwel uitgesloten'

De MOB-voorman denkt dat de minister weinig kans maakt om beschermde natuurgebieden te schrappen. Ook hoogleraar Bastmeijer acht het "vrijwel uitgesloten". "Het is in mijn ogen een tamelijk zinloze weg. Dit zal bij de Europese Commissie niet goed vallen."

Volgens Bastmeijer zou het slimmer zijn juist extra beschermde natuur aan te wijzen. "Dan haal je de Europese doelen eerder. En dan krijg je dus méér ruimte voor je economie."