Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen duizenden mensen in verzet tegen het naziregime. In deze verhalen gaat het vooral over mannen, terwijl vrouwen óók een belangrijke rol vervulden. "Ik vind het heel belangrijk dat die vrouwen een gezicht krijgen."
Een precies aantal is er niet, maar geschat wordt dat 45.000 mensen zich tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben ingezet voor het verzet in Nederland. Verzetsvrouwen ontbreken vaak in de verhalen en daar probeert historicus Mart van de Wiel nu verandering in te brengen.
'Ze waren heel erg belangrijk'
Overvallen plegen, schietpartijen met de Duitse bezetter: vooral het gewapend verzet in de oorlogsjaren is bekend. Maar dat beeld is onjuist, zegt Van de Wiel. "Wat ik heb gezien is dat vrouwen heel erg belangrijk waren in de infrastructuur van het verzet." Ze zorgden bijvoorbeeld voor informatie, deden koerierswerk en regelden onderduikadressen, somt hij op.
"Ze namen ook deel aan het verzet, wat mannen ook deden", benadrukt de historicus. "Zoals sabotage, spionage, eigenlijk in al die facetten hielpen ze wel mee." Juist dat soort operaties, die vooral door mannen werden uitgevoerd, zijn volgens hem bekend omdat ze 'spannender' zijn. "En die zijn makkelijker om op te schrijven dan het werk dat vrouwen deden."
Verzetsvrouwen in kaart gebracht
Rianne Oosterom is historicus en journalist bij Trouw en deed maandenlang onderzoek naar verzetsvrouwen. Want ook over de rol van vrouwen bij Trouw, een van de grootste illegale bladen tijdens de oorlog, was weinig bekend. Wie gepakt werd met de verzetskrant werd direct gearresteerd.
Uiteindelijk heeft Oosterom een lijst van 288 vrouwen samengesteld. Uit haar onderzoek blijkt dat het verzetswerk van vrouwen allerlei vormen van illegaal werk inhield: zoals het helpen van onderduikers of het smokkelen van Joodse kinderen en het maken van de illegale krant op een stencilmachine.
Vooral als hulp gezien
Dat de rol van vrouwen minder bekend is, komt volgens hem door wat er precies onder 'verzet' wordt verstaan. Want wat de vrouwen deden wordt vooral gezien als hulp aan het 'spannendere' verzet, legt hij uit. "En vrouwen zullen zichzelf misschien ook minder snel als verzetsdeelnemer of zelfs verzetsheld hebben gerekend."
Veel van hun verhalen worden daarom over het hoofd gezien, is de conclusie van de historicus. Hoeveel vrouwen precies betrokken waren bij het verzet, is onduidelijk. "Als je kijkt naar het Verzetsherdenkingskruis dat in de jaren 80 werd uitgereikt, daarvan was ongeveer 15 procent vrouw. Maar ik denk dat het werkelijke aantal nog een stuk hoger ligt."
Bekijk ook
'Wij gingen niet in verzet, wij hielpen mensen'
Een van de vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog meehielp in het verzet is de inmiddels 102-jarige Marie Blommaart. In de oorlog smokkelde ze voedselbonnen en verleende ze hulp aan onderduikers. "Wij gingen niet in verzet, wij hielpen mensen", noemt ze het zelf.
Op haar 22ste rolde mevrouw Blommaart het verzet in. Er kwam een man de bakkerij van haar moeder binnen, waarvan ze wisten dat hij tegen de Duitse bezetter was. "En op een dag vroeg hij aan mijn moeder: 'Weet u misschien een adres? Want ik moet een onderduiker kwijt.'" Haar moeder vond een plek in een oude boerderij.
Voedselbonnen voor onderduikers
En het bleef niet bij één verzoek, vertelt de verzetsvrouw. Er kwamen steeds meer aanvragen voor onderduikers binnen bij de bakkerij. Mevrouw Blommaart ging zelf aan de slag voor het verzet toen de man vroeg of iemand voedselbonnen kon ophalen voor onderduikers. Haar moeder zei dat ze dat best kon doen. "En ik vond het niet erg."
In de herfst van 1943 viel de Duitse bezetter de bakkerij binnen. "Er stond een Duitser met een geweer in de winkel", weet ze nog. Het hele huis werd overhoop gehaald. Mevrouw Blommaart werd gearresteerd en vastgezet in Haren en later in Vught. "Dat was een hele grote vernedering."
'Vrouwen telden toch niet mee'
Het komt voor de verzetsvrouw niet als een verrassing dat de rol van vrouwen zoals zij in het Nederlandse verzet onderbelicht blijven. "Dat was normaal, vrouwen telden toch niet mee", blikt ze terug op de oorlogsjaren.
Juist daarom vindt ze het belangrijk dat er nu, bijna 79 jaar na het einde van de oorlog, meer aandacht is voor de verhalen van verzetsvrouwen. "Het is voor het gevoel van de vrouwen zelf. Dat ze eindelijk ook eens meetellen."
Bekijk ook
'Niet alleen de Jans, Piets en Klazen'
Van de Wiel deed anderhalf jaar lang onderzoek naar de verzetswerk van vrouwen in Noord-Holland. De historicus dook de archieven in, plaatste oproepen en sprak met familieleden. "Ik vind het heel belangrijk dat die vrouwen een gezicht krijgen."
"Dat het niet alleen de Jans, de Piets, de Klazen waren, maar dat het bij wijze van spreken ook je buurvrouw was." Hij vindt dat er pas een totaal beeld van het verzet komt wanneer ook de daden van verzetsvrouwen bekend zijn en gevierd worden.
25.000 verzetsvrouwen in Nederland?
Wat hem heeft geraakt tijdens het onderzoek zijn de verhalen die nog niet eerder zijn verteld. "Dat zijn verhalen die volstaan van moed en opoffering, maar ook van emotie en trauma", vertelt hij.
Uit zijn onderzoek kwam een lijst van 1.650 vrouwen in Noord-Holland die zich hebben ingezet voor het verzet. "Maar dat is nog lang niet iedereen", benadrukt Van de Wiel tot slot. "Het zou me niks verbazen als het voor Noord-Holland iets van 3.000 zullen zijn en voor het hele land 15, 20, misschien wel 25.000."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.
