Staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken trekt per direct de ontheffing in van twee families die als enigen ontheffing hebben voor het ringen van zwanen waarbij strafbare feiten worden begaan en ernstige misstanden zijn geconstateerd.

Zwanendrifters houden commercieel zwanen in de vrije natuur. De regels worden met voeten getreden. EenVandaag toonde beelden van de misstanden aan de staatssecretaris die het ‘onacceptabel’ vindt. Dijksma: “Ik trek de ontheffing onmiddellijk in. En we zullen de wet moeten wijzigen om te voorkomen dat het zwanendriften nog een beroep kan zijn in ons land.”

Intimidatie en mishandeling

EenVandaag kreeg via de Expertgroep Klokkenluiders contact met Saskia van Rooy, dierenarts en klokkenluider in deze zaak. Ze legde twee jaar lang alle misstanden vast op video. Van Rooy werd daarbij zelfs meerdere malen ernstig mishandeld door de zwanendrifters die hun laakbare praktijken niet vastgelegd wilden hebben. De zwanendrifters leewieken zelf jonge zwanen terwijl dit bij uitzondering alleen door een dierenarts mag gebeuren. Bij het leewieken wordt de helft van de vleugel verwijderd waardoor de zwaan niet meer kan vliegen. Praktisch alle in de vrije natuur gehouden broedzwanen zijn niet geleewiekt. Dat betekent dat eerdere rechterlijke uitspraken op onjuiste gronden zijn gebaseerd waardoor zwanendrifters ten onrechte zijn aangemerkt als houder cq eigenaar van de broedzwanen.

God noch gebod

De zwanendrifters mogen alleen met toestemming op andermans land komen maar ook daar trekken ze zich niks van aan. Bewoners en landeigenaren die zich hierover beklaagden bij de zwanendrifters werden bedreigd en zelfs ernstig mishandeld. “De beelden zijn confronterend en pijnlijk om te zien”, aldus staatssecretaris Dijksma. “De voorwaarden vragen om goed met dieren om te gaan en al die regels worden letterlijk met de voeten getreden, het lijkt alsof men van God noch gebod iets aantrekt.”

Ontheffing

Sinds 2008 is zwanendriften voor vlees, dons en veren officieel verboden. De zwanendrifters vonden echter een maas in de wet waarbij ze nog wel mochten zwanendriften als het om siervogels gaat.  Voor de ringplicht van zwanen heeft ministerie van Economische Zaken tot twee maal toe een ontheffing verleend voor vijf jaar. De laatst verleende ontheffing loopt in 2018 af. Ook mag er vanaf 2018 helemaal niet meer geleewiekt worden.

NVWA handhaafde niet, kamer onjuist geïnformeerd

Uit stukken in handen van EenVandaag blijkt dat de NVWA, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit tot en met 2013 helemaal niet handhaafde op het sinds 1996 verboden zelf leewieken. De NVWA veronderstelde ten onrechte dat leewieken door de zwanendrifters toegestaan was. Staatssecretaris Dijksma antwoordde begin 2013 de Tweede Kamer op vragen over misstanden bij het zwanendriften. Ze stelde dat er bij twee controles in 2012 geen misstanden waren geconstateerd. Brieven en rapportages van haar eigen NVWA tonen het tegendeel aan. Er werden zowel in april 2012 als mei 2012 vele strafbare feiten en misstanden, waaronder het illegaal leewieken en het zwart verkopen zonder factuur van wilde zwanen aan onbekende handelaren geconstateerd. De staatssecretaris gaat uitzoeken hoe het kan dat zij deze informatie blijkbaar niet had en de kamer daardoor niet van de juiste informatie voorzag.

Oncontroleerbaar

De dierenarts heeft bewijs voor het ongeoorloofd toe-eigenen van honderden wilde zwanen door de zwanendrifters. Klokkenluider Saskia van Rooy: “Ze zetten simpelweg een tatoeage op de snavel en claimen daarmee dat het dier en de nakomelingen hun eigendom zijn. De zwanendrifters trekken de slagpennen uit het bot van de vleugels van duizenden wilde broedzwanen, waarbij vaak dusdanig grof geweld wordt gebruikt dat daarbij zelfs de vleugel breekt. De zwanendrifters handelen ook ’s avonds, in de nacht en in het weekend, waarbij controle onmogelijk is.”  Staatssecretaris Dijksma erkent dat controle vrijwel onmogelijk is: “Het is een fenomeen wat moeilijk te controleren is. Het bevindt zich in het veld, ver weg op momenten waarbij er geen inspecteur voor handen is.” De beelden van EenVandaag laten zien wat de inspectie zelf niet zag. “Het bewijsmateriaal, op beeld en in politierapporten, laat zien dat we actie moeten ondernemen,” aldus Dijksma, “Ik zal de ontheffingen intrekken. Ik voel de urgentie, en gaat u er maar vanuit dat we dat letterlijk zo snel mogelijk zullen doen.”

Omgekeerde wereld

De klokkenluider vond veelal geen gehoor bij de NVWA, politie of handhavers van het waterschap of de provincie. Toen de zwanendrifters echter aangifte tegen de klokkenluider deden vanwege ‘stalking’, werd wel onmiddellijk actie ondernomen. Dierenarts Van Rooy moet zich hier binnenkort voor verantwoorden bij de strafrechter. “Dit is de wereld op zijn kop”, aldus Sébas Diekstra, advocaat van de klokkenluider Van Rooy. “Onbegrijpelijk dat er wel direct een strafproces tegen mijn cliënte wordt gestart, terwijl justitie de zwanendrifters - die mijn cliënte ook nog eens hebben mishandeld - niet ter verantwoording roept.”

Reactie zwanendrifters

De zwanendriftende familie Oostveen wilde niet voor camera reageren. Zij stellen dat de zwanen hun ‘lust en hun leven’ zijn en dat ze de zwanen onder hun hoede nooit opzettelijk pijn zouden doen.

Onderzoek Nationale Politie

Volgens het ministerie van Economische Zaken loopt er sinds april 2014 een groot strafrechtelijk onderzoek door de Nationale Politie naar de zwanendrifters en hun activiteiten.

Kijk morgen naar EenVandaag voor een uitzending over de zwanendrifters: NPO 1, 18.15 u.

Als kinderen van een verzetsstrijder mochten ze na de oorlog naar vakantiehuis 'de Terrorist' op Ameland: een toevluchtsoord voor rouwende weduwen en kinderen van verzetshelden. Nu komen ze er nog. "De Terrorist gaf ons plezier."

"Kijk, daar komt de boot naar Ameland al aan." Tachtiger Tiede van der Weij wijst zijn oudste zus Greet op de aankomende veerpont, terwijl hij haar stevig bij de arm houdt. Ook zijn twee andere zussen, Willy en Ini van der Weij, beginnen te stralen. "De traditie is er nog steeds: op vakantie naar ons eiland."

Mooie herinneringen

Spontaan beginnen de vier tachtigers de liedjes te zingen die ze er leerden als kind. "Terrorist, Terrorist, als eenieder eens wist, o hoe fijn o hoe fijn, dat zal zijn. Ameland, Ameland, bos en zee, duin en strand, met zijn schoonheid, vond ieder zo fijn." Als ze de loopplank van de pont oplopen komen alle herinneringen weer bovendrijven.

Bron: Familie Van der Weij

Zorg voor rouwende weduwen

Nadat hun vader, verzetsstrijder Pieter van der Weij, was omgekomen in de oorlog, bleef hun 34-jarige moeder alleen achter met haar vier jonge kinderen. De overgebleven verzetsleden wilden dat de weduwen en hun kinderen niet aan hun lot werden overgelaten, vertelt Ini.

Op Ameland stond een barak die tijdens de oorlog door Duitse soldaten was gebruikt. Die werd opgeknapt om als vakantiehuis te dienen voor rouwende weduwen en hun kinderen, die er twee weken per jaar gratis op vakantie mochten om even aan de ellende te ontsnappen. Er werd voor hen gekookt en gezorgd door twee oud-koeriersters uit het verzet. Ook de familie Van der Weij stapte kort na het einde van de oorlog op de veerboot.

Van scheldnaam naar geuzennaam

Bijna tachtig jaar later vaart het viertal weer naar Ameland. Al snel komen er foto's op tafel van de vakanties in de Terrorist. "De Duitsers noemden verzetsmensen terroristen, het is dus een scheldnaam", legt Ini uit. "Het werd een geuzennaam voor het verzet". Toen het vakantiehuis er kort na de oorlog kwam, was het voor het verzet direct duidelijk welke naam het moest krijgen: 'de Terrorist'.

"Nu kun je het woord terrorist natuurlijk eigenlijk niet zomaar gebruiken", lacht Willy, "omdat het een negatieve lading heeft. Maar voor ons betekent de Terrorist juist iets positiefs, en geeft het een warm gevoel. We speelden eindeloos op het strand, zongen en hadden plezier. Het was ontspannen, in één woord geweldig."

Generaties

Op oude videobeelden en foto's uit 1946 en de jaren erna zie je alleen maar uitgelaten, blije mensen, vertelt Auke Zeldenrust. De journalist schreef een boek over het bijzondere vakantiehuis: Oorlogstranen op Ameland. "Het schrijnende is dat je op die zwart-witbeelden alleen maar moeders met kinderen ziet. De vaders zijn er niet, die zijn allemaal omgekomen in de oorlog."

"Die vrouwen en kinderen wilde ik een stem geven. De verhalen die we tot nu toe kennen gaan vooral over de mannen, de verzetshelden. Over de achterblijvers werd niet geschreven. Maar zij zijn ook slachtoffers van de oorlog. Zij moesten verder, zonder man of vader. Dat verdriet werkte vaak door in volgende generaties."

Zwaar getroffen

"Onze opa had een drukkerij in Leeuwarden, waar onze vader en twee ooms ook werkten. Zij drukten in de oorlog de illegale kranten Trouw en Vrij Nederland", vertelt Tiede. Ze werden verraden en belandden afzonderlijk van elkaar in Duitse concentratiekampen. "Mijn vader moest onder verschrikkelijke omstandigheden werken", zegt Ini. "Hij is net zoals de andere familieleden aan uitputting gestorven."

De familie Van der Weij is daarmee een van de zwaarst getroffen families van het Friese verzet. Maar liefst vier gezinsleden waren in één klap weg, benadrukt Auke Zeldenrust. Pas veel later werd duidelijk wat er precies met hen gebeurd was.

Bron: Fries Verzetsmuseum

Geen papa

Op het dek van de veerpont kijken ze uit over de Waddenzee en vertellen Tiede en zijn zussen Greet en Ini dat ze nog herinneringen hebben aan hun vader. Hun zusje Willy heeft dat niet. "Mijn moeder was in verwachting van mij toen mijn vader werd opgepakt", zegt ze. "Hij heeft nog wel te horen gekregen dat zij zwanger was. Maar hij heeft mij nooit gezien."

"Ik was als jong meisje vroeger vaak opstandig, en vroeg me dan soms af: waarom heb je verzetswerk gedaan? Ik kon het woord papa niet horen. Dan gingen mijn haren recht overeind staan. Ik heb een vader gehad, maar nooit een papa. Een papa is iemand die er altijd voor je is, maar die heb ik nooit gehad."

Gezwegen

"Mijn moeder sprak nooit over de oorlog", zegt Greet terwijl Ameland langzaam in zicht komt. "Je merkte niks aan haar. Wij wisten niet hoe ze zich voelde of wat er in haar omging. Had ze maar wel gesproken, dan wisten we veel meer. Later hoorden we van andere kinderen van verzetsfamilies dat ook hun moeders altijd hebben gezwegen over de oorlog."

"Ze wilde haar kinderen niet belasten met de oorlog", denkt Ini. "Ze wilde vooruit kijken, positief blijven", vult Tiede aan. "We zijn heel trots op haar", zeggen ze alle vier in koor. "Petje af hoe zij dit heeft gedaan. Zo'n sterke vrouw. Ze leerde ons nooit bij de pakken neer te gaan zitten en zelfstandig te zijn."

Delen is helen

Zou hun moeder haar verdriet wel gedeeld hebben met de andere weduwen in de Terrorist? Ze weten het niet. "Misschien wel. Of misschien was alleen de saamhorigheid, het samenzijn met de andere vrouwen al troostend", vragen de vier zich af.

De Terrorist moest de weduwen ontzorgen, maar onbedoeld ontstond er zeker nóg iets bijzonders, zegt Zeldenrust na onderzoek voor zijn boek. "Een hechte lotgenotengroep avant la lettre", noemt hij het. "Want zoiets bestond in die tijd nog helemaal niet. De vrouwen konden hier plezier maken, maar ook hun verdriet delen en daarmee een beetje helen. Daarmee gaf de Terrorist niet alleen even plezier, licht en lucht in alle ellende, maar ook veerkracht", volgens Zeldenrust.

Onze Terrorist

"De barak heeft wel een likje verf nodig!" lacht Tiede, als hij samen met zijn zussen een kijkje neemt bij het houten gebouw waar zij als kind zoveel vakanties hebben doorgebracht. De barak staat er nog, maar op een andere plek als destijds, en wordt nu opgeknapt. "Het is nog altijd een vakantiehuis, maar dan voor jongeren. Er komen ook veel Duitse jongeren nu", weet Willy.

"De buitenkant is nog precies als toen. Hier zette onze moeder ons altijd het raam uit. Dan klommen we zo de duin over naar het strand", vertelt Tiede. "Ik weet niet wat ervan overblijft na de verbouwing", verzucht Greet. "Is het dan nog wel onze Terrorist?" "Dat kunnen we volgend jaar bekijken", lacht Tiede. "Dan gaan we weer. Want het is en blijft onze Terrorist."

Blije koeien in de wei, volop ruimte in de stallen, bloemetjes en bijtjes: voedselproducenten wekken op verpakkingen graag de indruk dat ze duurzaam bezig zijn, maar de realiteit is vaak anders.

Veel consumenten letten in de supermarkt op of producten goed zijn voor mens, dier en milieu. Producten die claimen 'natuurlijk', 'milieuvriendelijk' of 'diervriendelijk' te zijn, doen het goed. Maar hoe eerlijk zijn deze claims eigenlijk? Organisaties als Wakker Dier luiden de noodklok.

'Ziet er groener uit dan het is'

Zij stellen dat 'greenwashing' in de supermarkt aan de orde van de dag is, en consumenten zo worden misleid. Wie bijvoorbeeld langs de rij met zuivelproducten loopt, ziet veel groene weiden op de verpakkingen staan.

"Allemaal plaatjes die de consument een goed gevoel geven over de duurzaamheid", zegt Leonie Vestering van Wakker Dier. "Maar vaak zijn deze claims niet waar. Onder meer bij zuivelproducten speelt dit al jaren. Het is in veel gevallen gewoon greenwashing: een niet-duurzaam product er veel groener uit laten zien dan het in werkelijkheid is."

42 procent overdreven, onjuist of ronduit misleidend

Edwin van Houten, directeur Consumenten bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM), bevestigt de zorgen van Wakker Dier. "Veel bedrijven hebben de neiging nogal absolute uitspraken te doen, of ze komen met vage, niet onderbouwde duurzaamheidsclaims, zoals 'CO₂-neutraal' of 'groen'. Als je zo'n claim niet kunt staven met harde feiten, dan misleid je de consument."

Uit onderzoek van de Europese Commissie naar de voedingsindustrie blijkt dat zo'n 42 procent van alle groene claims overdreven, onjuist of ronduit misleidend zijn. In datzelfde onderzoek van enkele jaren geleden concludeerde de Commissie dat in 59 procent van de gevallen de gemaakte duurzaamheidsclaims niet of onvoldoende met bewijs werden onderbouwd.

ACM komt met actieplan

De Autoriteit Consument en Markt komt nu met een actieplan tegen misleidende duurzaamheidsclaims in de voedingsindustrie. "Binnenkort schrijven we een brief aan de hele sector. De strekking daarvan is: 'Let op, er zijn duidelijke regels waar je je als bedrijf aan dient te houden'."

Van Houten vindt dat bedrijven beter hun best moeten doen om eerlijk en transparant te zijn. Producenten krijgen straks de ruimte om verbeteringen door te voeren. "Daarna gaan wij steekproeven uitvoeren, en dan zullen we zien hoe het ervoor staat. Als bedrijven niet duidelijker worden en halsstarrig blijven zeggen 'ik ben wel duurzaam', zonder onderbouwing, dan kunnen wij boetes opleggen."

Ondermijnt eerlijke concurrentie

Die boetes kunnen flink oplopen, vertelt de ACM-directeur: "Tot zo'n 900.000 euro, of een bepaald percentage van de omzet. Met dat laatste kun je in de miljoenen uitkomen, afhankelijk van de grootte van een bedrijf."

Greenwashing ondermijnt volgens Van Houten ook eerlijke concurrentie. "Een onderneming die écht investeert in duurzaamheid kan zich op deze manier niet onderscheiden van bedrijven die slechts doen alsof."

'ACM onderzoekt een paar zaken per jaar'

Onderzoeker Koen Boone van Wageningen University & Research (WUR) werkt aan de ontwikkeling van één duurzaamheidskeurmerk. "Zo'n label moet niet alleen voor de consument, maar ook voor de overheid en investeerders duidelijkheid geven over hoe groen een product daadwerkelijk is."

Hij vindt het actieplan van de ACM een goede zaak, maar plaatst ook kanttekeningen. "Het is heel goed dat ze valse duurzaamheidsclaims onder de loep nemen. Maar ze kunnen misschien tien zaken per jaar onderzoeken, terwijl je eigenlijk meer naar een structurele oplossing toe zou willen."

Duidelijk keurmerk

Met zo'n brede oplossing is de Europese Commissie bezig: het zogeheten Green Claims Directive. Dat is nieuwe regelgeving in de maak, waarbij gekeken wordt naar de effecten over de hele productieketen, niet alleen maar naar een klein stukje.

Boone: "Wordt bijvoorbeeld het ene positieve aspect niet teniet gedaan door een slechtere prestatie elders?" Zelf is hij samen met collega's bezig één duidelijk label te ontwikkelen, vertelt de Coördinator Duurzame Ketens van de WUR.

Simpel en duidelijk label

"Je kunt het vergelijken met het energielabel of met de Nutri-Score", licht Boone toe. "Zodat je als consument - bijvoorbeeld door een score van A tot E - in één blik een indruk krijgt over hoe duurzaam een product is."

"Allerlei aspecten worden meegenomen. Uiteindelijk zal het veel makkelijker worden voor bedrijven om te weten wat wel en niet mag, maar ook voor instanties om te controleren of een claim klopt."

'90 procent is sloopmelk'

Ook Wakker Dier hoopt op meer duidelijkheid voor de consument. "Het is ontzettend lastig om te beoordelen welke claims wel en welke niet kloppen", vertelt Vestering.

"Feit is dat 90 procent van de melk in de schappen 'sloopmelk' is, zoals wij dat noemen. Melk dus van koeien die op intensieve wijze worden gehouden, met weinig oog voor dierenwelzijn of milieuvoordelen. En dat staat haaks op het idyllische plaatje dat op de verpakking prijkt."

Bestaande labels

Er zijn een aantal keurmerken die nu al betrouwbaar zijn, zoals bijvoorbeeld het EU-Ecolabel, Fairtrade en het Beter Leven-keurmerk. Die laatste is specifiek gericht op dierenwelzijn.

Het is volgens experts een goed teken als de uitleg over duurzaamheid heel duidelijk en concreet is. Wees vooral kritisch bij vage termen zonder toelichting, benadrukken zij.