Sociale onveiligheid op werkvloer is meestal reden voor meldingen bij Huis voor Klokkenluiders: 'Zerotolerancebeleid nodig'

The Voice, DWDD en NOS Sport: berichten over grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer volgen elkaar steeds sneller op. Ook van alle misstanden die in 2022 werden gemeld bij het Huis voor Klokkenluiders, gingen de meeste over angstcultuur op werk.

Hoe je daar het beste mee om kan gaan, legt Hanneke Zumker uit. Zij had er zelf mee te maken en probeert nu - als coach en vertrouwenspersoon - anderen te helpen om een veilige werkomgeving te creëren.

Agressieve collega

Zumker werkte zelf al 17 jaar bij hetzelfde bedrijf. "Het escaleerde binnen 3 weken en toen was ik weg. Er kwamen drie nieuwe collega's aan wie ik verantwoording moest afleggen", vertelt ze. "Er ontstond wrijving en dat gaf een minder prettige werksfeer. Ik probeerde daar telkens het gesprek over aan te gaan, maar dat ging op een gegeven moment niet meer."

Toen haar manager op vakantie ging, liep het slecht met de communicatie. "Ik ging het gesprek met een collega aan, maar dat verliep niet goed. Hij liep boos weg. Anderen begonnen daarna flauwe grappen te maken." Een week later hadden ze opnieuw een gesprek en werd haar collega agressief. Hij wilde dat ze haar excuses aanbod en dat deed ze toen ook, uit angst.

Meebewegen

Nu ze coach is weet Zumker waarom ze toen zo reageerde. "Het emotionele gedeelte in je brein wordt geactiveerd en je denkt niet meer rationeel. Je kan alleen bevriezen, vluchten, vechten of meebewegen. Ik deed dat laatste", legt ze uit.

"Dat komt omdat ik dat vroeger altijd deed, toen werd ik gepest en was het thuis lastig. Dus als mensen agressief worden, wil ik zo snel mogelijk weg." Dit overkomt heel veel mensen, zegt Zumker. "Ze nemen het zichzelf kwalijk."

Psychologische veiligheid

In de organisatie waar ze zelf werkte, was presteren heel erg belangrijk. "Als je een fout maakte, werd je daar hard op aangesproken", vertelt Zumker. Psychologische veiligheid was er niet, zegt ze. "Dan krijg en geef je feedback, en help je elkaar."

Uit het jaarverslag van het Huis voor Klokkenluiders bleek verder dat voor werknemers die een misstand aan de kaak willen stellen, het onduidelijk is hoe zij dat moeten doen. En als die melding dan uiteindelijk wordt gedaan, zij vervolgens verder niets horen over wat ermee gebeurt.

Afhandelen meldingen

Voorzitter Inge te Brake van de Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen ziet ook dat de afhandeling van meldingen veel beter kan. Ze wil dat organisaties niet alleen een vertrouwenspersoon instellen, maar nog meer gaan doen. Het is belangrijk dat er besef komt over wat een veilige werkomgeving is, en of mensen daar aan mee willen werken.

"We hebben met leidinggevenden te maken die niet weten wat ze moeten doen als er bijvoorbeeld sprake is van een angstcultuur op de werkvloer of hoe ze moeten voorkomen dat er een angstcultuur ontstaat. Terwijl ze wel verantwoordelijk zijn voor een veilige werkomgeving", zegt Te Brake.

Grenzen

Maar deze gesprekken over wat zo'n werkomgeving inhoudt worden volgens haar nauwelijks gevoerd. "We doen veel aan sociale veiligheid, maar er wordt weinig gedaan aan psychologische veiligheid. Antwoorden op vragen zoals: wat zijn nu ongewenste omgangsvormen? Hoe zit het met de grenzen?"

Verandering begint volgens Zumker bij individuen, bij leidinggevenden die zeggen welk gedrag ze wel en niet accepteren. "Je zou in een bedrijf een zerotolerancebeleid moeten hebben. Dat er een gesprek plaatsvindt als er iets gebeurt. Met een manager en met een collega bijvoorbeeld", zegt ze. "Zo'n manager moet voorbeeldgedrag laten zien."