The Voice, DWDD en NOS Sport: berichten over grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer volgen elkaar steeds sneller op. Ook van alle misstanden die in 2022 werden gemeld bij het Huis voor Klokkenluiders, gingen de meeste over angstcultuur op werk.

Hoe je daar het beste mee om kan gaan, legt Hanneke Zumker uit. Zij had er zelf mee te maken en probeert nu - als coach en vertrouwenspersoon - anderen te helpen om een veilige werkomgeving te creëren.

Agressieve collega

Zumker werkte zelf al 17 jaar bij hetzelfde bedrijf. "Het escaleerde binnen 3 weken en toen was ik weg. Er kwamen drie nieuwe collega's aan wie ik verantwoording moest afleggen", vertelt ze. "Er ontstond wrijving en dat gaf een minder prettige werksfeer. Ik probeerde daar telkens het gesprek over aan te gaan, maar dat ging op een gegeven moment niet meer."

Toen haar manager op vakantie ging, liep het slecht met de communicatie. "Ik ging het gesprek met een collega aan, maar dat verliep niet goed. Hij liep boos weg. Anderen begonnen daarna flauwe grappen te maken." Een week later hadden ze opnieuw een gesprek en werd haar collega agressief. Hij wilde dat ze haar excuses aanbod en dat deed ze toen ook, uit angst.

Meebewegen

Nu ze coach is weet Zumker waarom ze toen zo reageerde. "Het emotionele gedeelte in je brein wordt geactiveerd en je denkt niet meer rationeel. Je kan alleen bevriezen, vluchten, vechten of meebewegen. Ik deed dat laatste", legt ze uit.

"Dat komt omdat ik dat vroeger altijd deed, toen werd ik gepest en was het thuis lastig. Dus als mensen agressief worden, wil ik zo snel mogelijk weg." Dit overkomt heel veel mensen, zegt Zumker. "Ze nemen het zichzelf kwalijk."

Psychologische veiligheid

In de organisatie waar ze zelf werkte, was presteren heel erg belangrijk. "Als je een fout maakte, werd je daar hard op aangesproken", vertelt Zumker. Psychologische veiligheid was er niet, zegt ze. "Dan krijg en geef je feedback, en help je elkaar."

Uit het jaarverslag van het Huis voor Klokkenluiders bleek verder dat voor werknemers die een misstand aan de kaak willen stellen, het onduidelijk is hoe zij dat moeten doen. En als die melding dan uiteindelijk wordt gedaan, zij vervolgens verder niets horen over wat ermee gebeurt.

Afhandelen meldingen

Voorzitter Inge te Brake van de Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen ziet ook dat de afhandeling van meldingen veel beter kan. Ze wil dat organisaties niet alleen een vertrouwenspersoon instellen, maar nog meer gaan doen. Het is belangrijk dat er besef komt over wat een veilige werkomgeving is, en of mensen daar aan mee willen werken.

"We hebben met leidinggevenden te maken die niet weten wat ze moeten doen als er bijvoorbeeld sprake is van een angstcultuur op de werkvloer of hoe ze moeten voorkomen dat er een angstcultuur ontstaat. Terwijl ze wel verantwoordelijk zijn voor een veilige werkomgeving", zegt Te Brake.

Grenzen

Maar deze gesprekken over wat zo'n werkomgeving inhoudt worden volgens haar nauwelijks gevoerd. "We doen veel aan sociale veiligheid, maar er wordt weinig gedaan aan psychologische veiligheid. Antwoorden op vragen zoals: wat zijn nu ongewenste omgangsvormen? Hoe zit het met de grenzen?"

Verandering begint volgens Zumker bij individuen, bij leidinggevenden die zeggen welk gedrag ze wel en niet accepteren. "Je zou in een bedrijf een zerotolerancebeleid moeten hebben. Dat er een gesprek plaatsvindt als er iets gebeurt. Met een manager en met een collega bijvoorbeeld", zegt ze. "Zo'n manager moet voorbeeldgedrag laten zien."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."