Sloop 'muur van Mussert' dreigt vóór besluit monumentenstatus

De plek waar in de Tweede Wereldoorlog de NSB'ers bij elkaar kwamen, de muur van Mussert. Er moet nog besloten worden of de muur een monument wordt, maar hij lijkt al tegen de vlakte te gaan voordat dat besluit valt. De muur is het enige dat nog over is van een NSB-complex in Lunteren waar Anton Mussert tussen 1936 en 1940 zijn ‘hagespraken’ hield voor NSB’ers uit het hele land. Op de plek waar toen NSB’ers stonden, staan nu vakantiebungalows van camping De Goudsberg. Campingeigenaar Roderick Zoons is het zat dat de gemeente en het rijk treuzelen met het maken van een beslissing over een monumentale status, en heeft de sloop aangekondigd.

Dit tot schrik van Jan Kijlstra van de Stichting Erfgoed Ede. Hij kwam in 2015 met het idee om van de muur een rijksmonument te maken. Het idee erachter: ''Je moet niet alleen de witte, maar ook de zwarte bladzijden van je geschiedenis bewaren. Het is het enige bouwwerk van de NSB en het heeft een hoge educatieve waarde,” Aldus Kijlstra. Hij dient vandaag een formeel verzoek in bij het College van B&W van de gemeente Ede om voor ‘de muur’ een procedure tot aanwijzing als gemeentelijk monument te starten. Dat doet hij namens de Erfgoedverenigingen Heemschut, Oud Lunteren en Oud Ede.

Kijlstra wil dat omdat de Rijksdienst voor Cultureel erfgoed, de instantie die bepaalt of het een nationaal monument kan worden, pas eind 2018 met uitsluitsel zal komen. De Rijksdienst reageerde in eerste instantie positief. Later werd dat standpunt echter ingetrokken omdat de beslissing over de muur van Mussert wordt meegenomen in een bredere verkenning naar hoe om te gaan met allerlei soorten militair erfgoed in Nederland. De uitkomst daarvan laat dus nog even op zich wachten. De erfgoedverenigingen willen dat de gemeente de muur van Mussert in de tussentijd aanwijst als gemeentelijk monument, zodat hij niet gesloopt kan worden voordat de Rijksdienst besloten heeft of het een monument moet worden of niet.

Camping

Intussen zit Roderick Zoons, eigenaar van camping De Goudsberg, met de overwoekerde muur die een vreemdsoortige afscheiding vormt over zijn terrein. Zijn opa en oma kochtten het terrein net na de Tweede Wereldoorlog. Aan de muur is eigenlijk nooit iets gedaan. Zoons wil graag duidelijkheid: “Ik maak nu plannen, en daar past de muur niet in. Dus heb ik aangekondigd dat ik de muur wil slopen.” Zoons heeft van de gemeente de opdracht gekregen zijn camping, waar nu overwegend Poolse seizoensarbeidser verblijven, te revitaliseren. Dat past in een plan van de provincie Gelderland dat wil dat de vakantieparken in de regio moderniseren.

De gemeente Ede zegt niets aan de sloop te kunnen doen zolang er geen monumentale status is. Op de suggestie van onder anderen Kijlstra van Erfgoed Ede, dat de gemeente er ook eerst een gemeentelijk monument van kan maken in afwachting van het besluit van het rijk, zodat de muur behouden blijft voor sloop, reageert verantwoordelijk Wethouder Weijland afwijzend. “Ik vind dat een rijksverantwoordelijkheid.” Ook dat de muur gesloopt kan worden voordat het rijk een  beslissing heeft genomen, is voor hem geen argument: ''Omdat de ondernemer dreigt de zaak te slopen zou je ineens de beslissing nemen, dat is niet goed.”

Weerstand

Het idee om een rijksmonument van de muur te maken, kon eerder op veel weerstand rekenen. Onder anderen het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) heeft zich eerder kritisch uitgelaten. Een van de tegenargumenten is de angst dat het een bedevaartsoord zou kunnen worden voor mensen met extreem-rechtse sympathieën. Volgens campingeigenaar Zoons is dat nu niet het geval: “Ik ben hier geboren, er komt hier nooit iemand. Alleen Rost van Tonningen (NSB-lid red.) kwam hier en die is door opa van het terrein geschopt.”

De kritiek van onder anderen oud-verzetsstrijders en dus het CIDI maakt het tot een gevoelige kwestie voor gemeente en het rijk. De gemeente Ede vroeg daarom het NIOD, het instituut voor oorlogsdocumentatie, om advies. Het NIOD adviseerde dat de muur behouden moet blijven als ‘fout erfgoed.’ Herman van de  Kaa (89) is geboren en getogen Lunteraan en oud-verzetsstrijder. Hij herinnert zich nog hoe de NSB’ers uit het hele land met bussen en treinen aankwamen en het dorp overspoelden. Een monumentale status vindt hij niet nodig. “De muur is nu helemaal afgebrokkeld. Het is er een puinhoop, wat is er de zin van om er zo veel geld in te steken om het weer op te knappen?  Zet een bord bij de weg met een grote foto van hoe het complex er vroeger uit zag, en zorg dat daar uitleg bij staat van wat hier heeft plaatsgevonden. Dat voldoet ook aan die educatieve functie.”