Over tien jaar zitten er op onze mobieltjes waarschuwingsstickers vergelijkbaar met die op pakjes sigaretten: ‘Bescherm kinderen, laat hen niet mobiel bellen’, ‘Mobiele bellers sterven jonger’ of ‘Mobiel bellen brengt u en anderen rondom u ernstige schade toe’.

Jonge kinderen, onder de acht jaar, mogen geen mobieltjes meer gebruiken. De GSM- en UMTS-masten op bejaardenhuizen en scholen zijn na aanhoudende protesten, rechtszaken en aangescherpte wetgeving weggehaald. Plaatsing van nieuwe masten op plaatsen waar veel jonge kinderen of oudere mensen aanwezig zijn is verboden.

Dit toekomstscenario schetste ik een paar maanden geleden toen ik het met vrienden over het onderwerp ‘straling van mobieltjes’ had. Om mijn punt te maken overdreef ik enigszins, maar ondertussen begint de realiteit me aardig in te halen.

Zo is de Belgische provider Proximus kort geleden begonnen met het vermelden van het stralingsniveau van toestellen. Dichter bij huis wil onze eigen vakbond FNV ook een sticker met een waarschuwing op telefoonverpakkingen. Vlaamse kinderartsen roepen op om kinderen en jongeren onder de zestien jaar geen gsm te laten gebruiken. Euro-parlementariër Jules Maaten pleit al jarenlang voor Europees onderzoek naar de risico's van GSM-gebruik bij kinderen.

Ook de wetenschappelijke wereld staat niet stil. Al jaren komt het ene onderzoek over straling van zendmasten en mobieltjes na het andere naar buiten, vaak met wisselende uitkomsten. Opvallend is dat de laatste jaren de waarschuwende signalen steeds luider worden. In ons eigen land begon dat al met een TNO-onderzoek uit 2003, waarin onderzoekers verbaasd concludeerden dat UMTS-straling tot klachten leidt als hoofdpijn en duizeligheid. Daarna volgen onder meer Engels, Zweeds (zie de opsomming onderaan dit weblog), Israëlisch en Belgisch onderzoek (vorige maand), dat wees op schadelijke gevolgen van mobiel bellen.

Eind vorige week voegde Amerikaanse wetenschappers zich in het rijtje van waarschuwende wetenschappers. 'Ik weet niet of mobiele telefoons schadelijk zijn. Maar ik weet ook niet of ze veilig zijn. De vraag is of je Russisch roulette wilt spelen met je hersenen’, aldus wetenschapster en voormalig adviseur van Bill Clinton, Devra Lee Davis.

Haar waarschuwing volgt naar aanleiding van een nog niet gepubliceerd onderzoek van de universiteit waar zij werkt, de University of Pittsburgh Cancer Institute. Ronald B. Herberman, directeur van dit instituut, vindt dat minderjarigen alleen in noodgevallen gebruik zouden moeten maken van een mobiele telefoon, omdat hun hersenen nog in ontwikkeling zijn. 'Hoewel er nog geen duidelijk bewijs is, ben ik ervan overtuigd dat er genoeg gegevens beschikbaar zijn om nu al voorzorgsmaatregelen te nemen'.

Volgens Herberman duurt het te lang voor de wetenschap met concrete antwoorden komt, en is het daarom noodzakelijk om zo snel mogelijk maatregelen te nemen. Niet alleen zouden volwassenen altijd gebruik moeten maken van een headset, ook het gebruik van mobiele telefoons in openbare ruimtes zou beperkt moeten worden.

Bij de aanhoudende ophef over de mobieltjes bekruipt me regelmatig het gevoel in een soort loop te zitten, een eeuwige herhaling. Toen ik bijna zeven jaar geleden bij Radio 1 ging werken, maakte ik al mijn eerste onderwerp over de (mogelijke) risico's van elektromagnetische straling. Ik heb het even nagezocht: op 28 mei 2001 interviewde ik Gerrit Teule, een oud-IBM medewerker die gespecialiseerd was in elektronica en computers op de werkvloer. Hij verdiepte zich in de werking van elektronen, elektromagnetisme enzovoorts. De invoering van de draadloze communicatie zorgt er volgens hem voor dat het immuunsysteem van veel mensen verslechtert. Straling zou moleculen en atomen in ons lijf laten meetrillen, wat leidt tot verstoringen. De een vangt dit beter op dan de ander, maar veel mensen krijgen er uiteindelijk hoofdpijn, slaapstoornissen of concentratiestoornissen door, aldus Teule.

Meestal worden dit soort verhaaltjes direct in de alternatieve hoek van wichelroedes en aardstralen neergezet. Zeven jaar geleden in elk geval. Allemaal onzin, ‘dat zeiden mensen ook toen de televisie zijn intrede deed’.

Maar het onderwerp had mijn interesse getrokken. Ook bij EénVandaag zouden er nog meer items over het hete hangijzer ‘straling’ volgen. In de loop van de jaren verbaasde ik mij erover dat een techniek als mobiele telefonie op grote schaal zijn intrede kon doen (in Nederland alleen al zijn er 13,2 miljoen mobieltjes) zonder dat iemand van de overheid, wetenschappers of beleidsmakers eensluidend bewijs heeft dat dit NIET schadelijk is. Sterker nog: ondanks aanwijzingen dat met name jonge kinderen negatieve effecten kunnen ondervinden van elektromagnetische straling. Voorzorgprincipes werden overboord gegooid, de sfeer was: het is fantastisch, het is mooi, iedereen aan de mobiel.

Zeven jaar later wordt er nog steeds gewaarschuwd voor mogelijk schadelijke gevolgen van zendmasten en mobiele telefonie. Er is nog steeds geen onderzoek dat ondubbelzinnig aantoont dat mobiel bellen geen kwaad kan. Dat kan ook bijna niet, want mobiele telefonie bestaat pas een lang decennium. Zo rond 2010-2015 worden de lange termijn effecten duidelijk. Korte termijn effecten wijzen al in de richting van klachten als concentratiestoornissen, slapeloosheid, hoofdpijn en duizeligheid. Wat zullen de mogelijke gevolgen op lange termijn zijn? We moeten het maar afwachten. Het lijkt me een beetje het paard achter de wagen spannen.

En de Gezondheidsraad?

Al jaren zegt dit vooraanstaand wetenschappelijk instituut dat de regering van advies voorziet op gezondheidsgebied dat er weinig aan de hand is met de straling. Want er zijn ook nog altijd genoeg wetenschappelijk onderzoeken die geen verband zien tussen straling en bijvoorbeeld de toename van kankergevallen.

Of misschien komt het de raad uit economische of politieke motieven wel goed uit om zich voorlopig maar op de vlakte te houden, zoals Gerrit Teule meent. Hij verbaast zich erover dat de raad klachten als slaapstoornissen en hoofdpijn terzijde schuift als ‘Wij begrijpen het niet. We kennen het werkingsmechanisme niet. Het kan dus geen kwaad'.

Of dit een cruciale denkfout is, zal de toekomst uitwijzen.

Tot slot: ik heb de onderzoeken en nieuwsfeiten van de afgelopen jaren voor u eens op een rij gezet, in de hoop dat u –net als ik- het onderwerp met meer dan normale belangstelling gaat volgen.

2008

-Juli: Een vooraanstaand Amerikaans kankerinstituut waarschuwt voor de gevaren van overmatig gsm-gebruik, vooral onder de jeugd. De directeur noemt dat ‘roulette voor kinderhersenen’ en vindt dat de wetenschap te traag is met onderzoeken naar gsm-straling. En dat terwijl steeds meer kinderen een gsm krijgen, gemiddeld al op 8 jarige leeftijd. KPN en Scarlet verkopen zelfs speciale kindermobieltjes. Een van de onderzoekers is de vooraanstaande Nederlandse oncoloog van de Erasmus Universiteit.

Ook in juli: FNV wil een keurmerk voor straling van mobieltjes.

-Juni: Onderzoek aan de Katholieke Universiteit van Leuven wijst uit dat ratten die werden blootgesteld aan gsm–, antenne– en wifistraling een dubbel zo hoog sterftecijfer hebben dan de niet blootgestelde groep.

2007

Februari: Volgens de Gezondheidsraad zijn er geen aanwijzingen dat DECT-basisstations van draadloze huistelefoons en UMTS-zendmasten gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken. Dat schrijft de Gezondheidsraad in haar jaarbericht. De Gezondheidsraad heeft zich bij zijn standpunt vooral gebaseerd op het enkele maanden daarvoor verschenen Zwitserse onderzoek naar de effecten van kortdurende blootstelling aan UMTS-golven. Deze studie leverde geen aanwijzingen voor schadelijke gevolgen op. De Gezondheidsraad maakt wel de kanttekening dat er nog geen onderzoek beschikbaar is over langdurige blootstelling.

2006

Januari: Uit een Brits onderzoek, gepubliceerd in New Scientist (een van de grootste onderzoeken tot dan toe), komt naar voren dat er geen verband is tussen mobiel bellen en het ontstaan van hersentumoren.

Juni: De straling van umts-zendmasten is niet gevaarlijk. Dat blijkt volgens staatssecretaris Van Geel (Milieu) uit Zwitsers onderzoek waartoe de Nederlandse regering opdracht had gegeven. TNO-onderzoeker prof. dr. ir. Peter Zwamborn uit direct kritiek op de volgens hem voorbarige uitspraken van staatssecretaris van Geel.’Het is wat kort door de bocht om te zeggen dat nu ondubbelzinnig is aangetoond dat umts-straling niet schadelijk is. Deze studie richt zich op de effecten op korte termijn, wat de eventuele effecten op de lange termijn zijn, weet nog niemand.’

April: Onderzoekers verbonden aan het Zweedse Nationale Instituut voor Arbeidsleven hebben ontdekt dat het gebruik van mobiele telefoons op de lange termijn wel degelijk de kans op het krijgen van een hersentumor vergroot. Dit staat haaks op het Britse onderzoek van een paar maanden geleden. Ook het Zweedse onderzoek is grootschalig van opzet: de Zweedse wetenschappers onderzochten 2.200 kankerpatiënten en evenveel gezonde mensen. Uit dit onderzoek bleek dat één op de tien mensen met een hersentumor zeer vaak een mobiele telefoon gebruikt. Deze mensen hadden meer dan 2000 uur gebeld, wat ongeveer gelijk staat aan tien jaar lang een mobiele telefoon gebruiken. Tips van de onderzoekers: gebruik bij mobiel bellen een headset.

Juni: Een groeiend aantal gemeentes (stand juni: 70 in totaal) weigeren bouwvergunningen te verlenen voor masten waar ook UMTS-basisstation in geplaatst kunnen worden. Uiterlijk 1 januari 2007 moesten alle commerciële partijen die UMTS-licenties gekocht hebben een dekkingsgraad van minimaal 70% bereiken. Dit wordt gefrustreerd door de betreffende gemeentes. Zij baseren zich op het voorzorgsbeginsel.

2005

Januari: Het hoofd van de Britse Nationale Radiologische Beschermingsraad, Sir William Stewart, waarschuwt voor het gebruik van mobieltjes door kinderen. Volgens deze onderzoeker hebben kinderen een veel dunnere schedel die de warmtestraling niet weert. Het gebruik van een mobiele telefoon zou daarom gevaarlijk zijn voor kinderen. De keten van elektronicazaken BCC besluit daarop de verkoop van Foony, een telefoon voor 4- tot 8-jarigen, in Nederland stop te zetten.

2004

December: Dicht bij gsm-masten komen twee tot vier keer zo veel kankergevallen voor als verder weg. Dat blijkt uit de resultaten van onderzoek in Israël en Duitsland. De onderzoekers zijn ervan overtuigd dat er een verband is tussen de elektromagnetische straling van de masten en het hogere risico op kanker.

2003

Oktober: TNO-onderzoekers zijn verrast als ze de resultaten van hun eigen onderzoek naar de effecten van gsm- en umts-straling onder ogen krijgen. UMTS-straling in dezelfde lage dosis als waaraan mensen in de nabije toekomst op straat en in huis blootstaan, kan het welbevinden beïnvloeden. De TNO’ers hebben dat als eersten aangetoond. ‘Ik was er echt van overtuigd dat we geen effect zouden vinden. Maar die hypothese is onderuitgegaan. Ook zeer zwakke elektromagnetische velden doen wat met mensen.’ Proefpersonen (waaronder pikant genoeg ook de secretaris van de commissie elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad, Erik van Rongen) melden klachten als duizeligheid, nervositeit, rusteloosheid, pijn op de borst, zich niet kunnen concentreren, gemakkelijk verstrooid raken en weinig aandacht hebben.

2002

De Nederlandse Gezondheidsraad concludeert in dit jaar dat de straling van een gsm niet gevaarlijk is voor de gezondheid. Uit literatuuronderzoek door de Gezondheidsraad is niets gebleken van een verband tussen veelvuldig gebruik van een mobieltje en het optreden van hoofdpijn, duizeligheid of verhoging van de kans op een hersentumor.

* Het Reformatorisch dagblad geeft een aardig overzicht van nieuws over elektromagnetische straling

* Kennislink.nl geeft een goed en leesbaar overzicht en ook goede, objectieve informatie over mobieltjes en straling, zie deze link

* Ook deze site geeft goede informatie.

Nota bene: deze opsomming is niet compleet.

Als kinderen van een verzetsstrijder mochten ze na de oorlog naar vakantiehuis 'de Terrorist' op Ameland: een toevluchtsoord voor rouwende weduwen en kinderen van verzetshelden. Nu komen ze er nog. "De Terrorist gaf ons plezier."

"Kijk, daar komt de boot naar Ameland al aan." Tachtiger Tiede van der Weij wijst zijn oudste zus Greet op de aankomende veerpont, terwijl hij haar stevig bij de arm houdt. Ook zijn twee andere zussen, Willy en Ini van der Weij, beginnen te stralen. "De traditie is er nog steeds: op vakantie naar ons eiland."

Mooie herinneringen

Spontaan beginnen de vier tachtigers de liedjes te zingen die ze er leerden als kind. "Terrorist, Terrorist, als eenieder eens wist, o hoe fijn o hoe fijn, dat zal zijn. Ameland, Ameland, bos en zee, duin en strand, met zijn schoonheid, vond ieder zo fijn." Als ze de loopplank van de pont oplopen komen alle herinneringen weer bovendrijven.

Bron: Familie Van der Weij

Zorg voor rouwende weduwen

Nadat hun vader, verzetsstrijder Pieter van der Weij, was omgekomen in de oorlog, bleef hun 34-jarige moeder alleen achter met haar vier jonge kinderen. De overgebleven verzetsleden wilden dat de weduwen en hun kinderen niet aan hun lot werden overgelaten, vertelt Ini.

Op Ameland stond een barak die tijdens de oorlog door Duitse soldaten was gebruikt. Die werd opgeknapt om als vakantiehuis te dienen voor rouwende weduwen en hun kinderen, die er twee weken per jaar gratis op vakantie mochten om even aan de ellende te ontsnappen. Er werd voor hen gekookt en gezorgd door twee oud-koeriersters uit het verzet. Ook de familie Van der Weij stapte kort na het einde van de oorlog op de veerboot.

Van scheldnaam naar geuzennaam

Bijna tachtig jaar later vaart het viertal weer naar Ameland. Al snel komen er foto's op tafel van de vakanties in de Terrorist. "De Duitsers noemden verzetsmensen terroristen, het is dus een scheldnaam", legt Ini uit. "Het werd een geuzennaam voor het verzet". Toen het vakantiehuis er kort na de oorlog kwam, was het voor het verzet direct duidelijk welke naam het moest krijgen: 'de Terrorist'.

"Nu kun je het woord terrorist natuurlijk eigenlijk niet zomaar gebruiken", lacht Willy, "omdat het een negatieve lading heeft. Maar voor ons betekent de Terrorist juist iets positiefs, en geeft het een warm gevoel. We speelden eindeloos op het strand, zongen en hadden plezier. Het was ontspannen, in één woord geweldig."

Generaties

Op oude videobeelden en foto's uit 1946 en de jaren erna zie je alleen maar uitgelaten, blije mensen, vertelt Auke Zeldenrust. De journalist schreef een boek over het bijzondere vakantiehuis: Oorlogstranen op Ameland. "Het schrijnende is dat je op die zwart-witbeelden alleen maar moeders met kinderen ziet. De vaders zijn er niet, die zijn allemaal omgekomen in de oorlog."

"Die vrouwen en kinderen wilde ik een stem geven. De verhalen die we tot nu toe kennen gaan vooral over de mannen, de verzetshelden. Over de achterblijvers werd niet geschreven. Maar zij zijn ook slachtoffers van de oorlog. Zij moesten verder, zonder man of vader. Dat verdriet werkte vaak door in volgende generaties."

Zwaar getroffen

"Onze opa had een drukkerij in Leeuwarden, waar onze vader en twee ooms ook werkten. Zij drukten in de oorlog de illegale kranten Trouw en Vrij Nederland", vertelt Tiede. Ze werden verraden en belandden afzonderlijk van elkaar in Duitse concentratiekampen. "Mijn vader moest onder verschrikkelijke omstandigheden werken", zegt Ini. "Hij is net zoals de andere familieleden aan uitputting gestorven."

De familie Van der Weij is daarmee een van de zwaarst getroffen families van het Friese verzet. Maar liefst vier gezinsleden waren in één klap weg, benadrukt Auke Zeldenrust. Pas veel later werd duidelijk wat er precies met hen gebeurd was.

Bron: Fries Verzetsmuseum

Geen papa

Op het dek van de veerpont kijken ze uit over de Waddenzee en vertellen Tiede en zijn zussen Greet en Ini dat ze nog herinneringen hebben aan hun vader. Hun zusje Willy heeft dat niet. "Mijn moeder was in verwachting van mij toen mijn vader werd opgepakt", zegt ze. "Hij heeft nog wel te horen gekregen dat zij zwanger was. Maar hij heeft mij nooit gezien."

"Ik was als jong meisje vroeger vaak opstandig, en vroeg me dan soms af: waarom heb je verzetswerk gedaan? Ik kon het woord papa niet horen. Dan gingen mijn haren recht overeind staan. Ik heb een vader gehad, maar nooit een papa. Een papa is iemand die er altijd voor je is, maar die heb ik nooit gehad."

Gezwegen

"Mijn moeder sprak nooit over de oorlog", zegt Greet terwijl Ameland langzaam in zicht komt. "Je merkte niks aan haar. Wij wisten niet hoe ze zich voelde of wat er in haar omging. Had ze maar wel gesproken, dan wisten we veel meer. Later hoorden we van andere kinderen van verzetsfamilies dat ook hun moeders altijd hebben gezwegen over de oorlog."

"Ze wilde haar kinderen niet belasten met de oorlog", denkt Ini. "Ze wilde vooruit kijken, positief blijven", vult Tiede aan. "We zijn heel trots op haar", zeggen ze alle vier in koor. "Petje af hoe zij dit heeft gedaan. Zo'n sterke vrouw. Ze leerde ons nooit bij de pakken neer te gaan zitten en zelfstandig te zijn."

Delen is helen

Zou hun moeder haar verdriet wel gedeeld hebben met de andere weduwen in de Terrorist? Ze weten het niet. "Misschien wel. Of misschien was alleen de saamhorigheid, het samenzijn met de andere vrouwen al troostend", vragen de vier zich af.

De Terrorist moest de weduwen ontzorgen, maar onbedoeld ontstond er zeker nóg iets bijzonders, zegt Zeldenrust na onderzoek voor zijn boek. "Een hechte lotgenotengroep avant la lettre", noemt hij het. "Want zoiets bestond in die tijd nog helemaal niet. De vrouwen konden hier plezier maken, maar ook hun verdriet delen en daarmee een beetje helen. Daarmee gaf de Terrorist niet alleen even plezier, licht en lucht in alle ellende, maar ook veerkracht", volgens Zeldenrust.

Onze Terrorist

"De barak heeft wel een likje verf nodig!" lacht Tiede, als hij samen met zijn zussen een kijkje neemt bij het houten gebouw waar zij als kind zoveel vakanties hebben doorgebracht. De barak staat er nog, maar op een andere plek als destijds, en wordt nu opgeknapt. "Het is nog altijd een vakantiehuis, maar dan voor jongeren. Er komen ook veel Duitse jongeren nu", weet Willy.

"De buitenkant is nog precies als toen. Hier zette onze moeder ons altijd het raam uit. Dan klommen we zo de duin over naar het strand", vertelt Tiede. "Ik weet niet wat ervan overblijft na de verbouwing", verzucht Greet. "Is het dan nog wel onze Terrorist?" "Dat kunnen we volgend jaar bekijken", lacht Tiede. "Dan gaan we weer. Want het is en blijft onze Terrorist."

Blije koeien in de wei, volop ruimte in de stallen, bloemetjes en bijtjes: voedselproducenten wekken op verpakkingen graag de indruk dat ze duurzaam bezig zijn, maar de realiteit is vaak anders.

Veel consumenten letten in de supermarkt op of producten goed zijn voor mens, dier en milieu. Producten die claimen 'natuurlijk', 'milieuvriendelijk' of 'diervriendelijk' te zijn, doen het goed. Maar hoe eerlijk zijn deze claims eigenlijk? Organisaties als Wakker Dier luiden de noodklok.

'Ziet er groener uit dan het is'

Zij stellen dat 'greenwashing' in de supermarkt aan de orde van de dag is, en consumenten zo worden misleid. Wie bijvoorbeeld langs de rij met zuivelproducten loopt, ziet veel groene weiden op de verpakkingen staan.

"Allemaal plaatjes die de consument een goed gevoel geven over de duurzaamheid", zegt Leonie Vestering van Wakker Dier. "Maar vaak zijn deze claims niet waar. Onder meer bij zuivelproducten speelt dit al jaren. Het is in veel gevallen gewoon greenwashing: een niet-duurzaam product er veel groener uit laten zien dan het in werkelijkheid is."

42 procent overdreven, onjuist of ronduit misleidend

Edwin van Houten, directeur Consumenten bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM), bevestigt de zorgen van Wakker Dier. "Veel bedrijven hebben de neiging nogal absolute uitspraken te doen, of ze komen met vage, niet onderbouwde duurzaamheidsclaims, zoals 'CO₂-neutraal' of 'groen'. Als je zo'n claim niet kunt staven met harde feiten, dan misleid je de consument."

Uit onderzoek van de Europese Commissie naar de voedingsindustrie blijkt dat zo'n 42 procent van alle groene claims overdreven, onjuist of ronduit misleidend zijn. In datzelfde onderzoek van enkele jaren geleden concludeerde de Commissie dat in 59 procent van de gevallen de gemaakte duurzaamheidsclaims niet of onvoldoende met bewijs werden onderbouwd.

ACM komt met actieplan

De Autoriteit Consument en Markt komt nu met een actieplan tegen misleidende duurzaamheidsclaims in de voedingsindustrie. "Binnenkort schrijven we een brief aan de hele sector. De strekking daarvan is: 'Let op, er zijn duidelijke regels waar je je als bedrijf aan dient te houden'."

Van Houten vindt dat bedrijven beter hun best moeten doen om eerlijk en transparant te zijn. Producenten krijgen straks de ruimte om verbeteringen door te voeren. "Daarna gaan wij steekproeven uitvoeren, en dan zullen we zien hoe het ervoor staat. Als bedrijven niet duidelijker worden en halsstarrig blijven zeggen 'ik ben wel duurzaam', zonder onderbouwing, dan kunnen wij boetes opleggen."

Ondermijnt eerlijke concurrentie

Die boetes kunnen flink oplopen, vertelt de ACM-directeur: "Tot zo'n 900.000 euro, of een bepaald percentage van de omzet. Met dat laatste kun je in de miljoenen uitkomen, afhankelijk van de grootte van een bedrijf."

Greenwashing ondermijnt volgens Van Houten ook eerlijke concurrentie. "Een onderneming die écht investeert in duurzaamheid kan zich op deze manier niet onderscheiden van bedrijven die slechts doen alsof."

'ACM onderzoekt een paar zaken per jaar'

Onderzoeker Koen Boone van Wageningen University & Research (WUR) werkt aan de ontwikkeling van één duurzaamheidskeurmerk. "Zo'n label moet niet alleen voor de consument, maar ook voor de overheid en investeerders duidelijkheid geven over hoe groen een product daadwerkelijk is."

Hij vindt het actieplan van de ACM een goede zaak, maar plaatst ook kanttekeningen. "Het is heel goed dat ze valse duurzaamheidsclaims onder de loep nemen. Maar ze kunnen misschien tien zaken per jaar onderzoeken, terwijl je eigenlijk meer naar een structurele oplossing toe zou willen."

Duidelijk keurmerk

Met zo'n brede oplossing is de Europese Commissie bezig: het zogeheten Green Claims Directive. Dat is nieuwe regelgeving in de maak, waarbij gekeken wordt naar de effecten over de hele productieketen, niet alleen maar naar een klein stukje.

Boone: "Wordt bijvoorbeeld het ene positieve aspect niet teniet gedaan door een slechtere prestatie elders?" Zelf is hij samen met collega's bezig één duidelijk label te ontwikkelen, vertelt de Coördinator Duurzame Ketens van de WUR.

Simpel en duidelijk label

"Je kunt het vergelijken met het energielabel of met de Nutri-Score", licht Boone toe. "Zodat je als consument - bijvoorbeeld door een score van A tot E - in één blik een indruk krijgt over hoe duurzaam een product is."

"Allerlei aspecten worden meegenomen. Uiteindelijk zal het veel makkelijker worden voor bedrijven om te weten wat wel en niet mag, maar ook voor instanties om te controleren of een claim klopt."

'90 procent is sloopmelk'

Ook Wakker Dier hoopt op meer duidelijkheid voor de consument. "Het is ontzettend lastig om te beoordelen welke claims wel en welke niet kloppen", vertelt Vestering.

"Feit is dat 90 procent van de melk in de schappen 'sloopmelk' is, zoals wij dat noemen. Melk dus van koeien die op intensieve wijze worden gehouden, met weinig oog voor dierenwelzijn of milieuvoordelen. En dat staat haaks op het idyllische plaatje dat op de verpakking prijkt."

Bestaande labels

Er zijn een aantal keurmerken die nu al betrouwbaar zijn, zoals bijvoorbeeld het EU-Ecolabel, Fairtrade en het Beter Leven-keurmerk. Die laatste is specifiek gericht op dierenwelzijn.

Het is volgens experts een goed teken als de uitleg over duurzaamheid heel duidelijk en concreet is. Wees vooral kritisch bij vage termen zonder toelichting, benadrukken zij.