Ruim 70 praatgroepen en 3 jaar stikstofbeleid verder sporen experts aan tot actie: 'Te veel de neiging om te polderen'

Al bijna 3 jaar zit Nederland in een stikstofcrisis, waardoor nog altijd amper vergunningen aan boeren en bouwbedrijven kunnen worden afgegeven. Een overtuigende oplossing voor de crisis ontbreekt nog altijd, ondanks de komst van ruim 70 werkgroepen.

Den Haag zoekt ijverig naar manieren om de crisis te bezweren. Alleen al op het ministerie van Landbouw en Natuur werken bijna 60 ambtenaren fulltime aan het probleem. Maar de resultaten vallen tot dusver flink tegen, constateren stikstofdeskundige Roland Bobbink en hoogleraar Milieu en Duurzaamheid Jan-Willem Erisman.

Veel overlegorganen

Desgevraagd laat het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit weten dat er 65 overlegorganen zijn die zich met stikstof bezighouden. Van een Werkgroep Opkoopregeling tot een Programmateam Natuur. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat telt er nog eens 9.

"Dat lijkt me rijkelijk veel", reageert hoogleraar Milieu en Duurzaamheid Jan-Willem Erisman. "En dan gaat dit alleen nog over het Rijk." Hij wijst ook op de overlegorganen bij alle provincies die niet zijn meegerekend. "Ik vraag me af of het allemaal wel zo nuttig is."

Neiging om te polderen

Veel concrete maatregelen hebben al die overlegorganen nog niet opgeleverd, constateert de hoogleraar. Hij ziet een 'gebrek aan doorzettingsvermogen'. "Het is teleurstellend dat we nu terugkijken en denken: wat is er nou eigenlijk gebeurd in die 3 jaar?"

Volgens hem heeft de Nederlandse overheid 'te veel de neiging om met polderen, met overeenstemming met de sectoren, tot oplossingen te komen'. Dat kost heel veel tijd, zegt hij. "In Vlaanderen kondigt de regering wel maatregelen af."

3 verloren jaren

Ecoloog en stikstofdeskundige Roland Bobbink spreekt van 3 verloren jaren. "Traagheid, oneindige traagheid", omschrijft hij het Haagse beleid tot dusver. "Er zijn natuurgebieden die diep rood worden genoemd. Waar de toestand heel slecht is en in hoge mate veroorzaakt door stikstof."

"Daar moet je heel snel zorgen dat de stikstofneerslag structureel omlaag gaat", vindt hij. "Dan is het verdomd jammer dat er nu weer 3 jaar worden gemist. En er komt nu nog een jaar bij."

Snelheidsverlaging snelwegen

Het is misschien wel symbolisch voor 3 jaar stikstofbeleid. De uitleg achter de enige maatregel die de stikstofuitstoot daadwerkelijk omlaag heeft gebracht - het verlagen de maximumsnelheid op snelwegen naar 100 kilometer per uur - werd onlangs door de rechter onderuitgehaald.

De verlaging van de uitstoot van verkeer kon benut worden voor de bouw van 75.000 huizen en het verbreden van zeven snelwegen, was de gedachte. Het was simpelweg nodig om vergunningen te kunnen blijven afgeven. Maar de rechtbank in Haarlem schoot gaten in die redenering.

Juist méér stikstof

De verlaging van de snelheid op de snelwegen leidt op sommige plekken namelijk tot méér stikstof in de natuur, omdat verkeer de snelweg gaat mijden en alternatieve routes kiest. De uitspraak is de zoveelste nederlaag in een hele serie tegenslagen voor het kabinet binnen deze stikstofcrisis.

Zo valt de animo voor regelingen voor boeren tegen en vernietigden rechtbanken overal in het land vergunningen. In de tussentijd zitten duizenden bedrijven zonder vergunning te wachten op goedkeuring voor hun projecten. Het zijn veelal bouwbedrijven of boeren. Maar ook grote bedrijven, zoals Schiphol.

Binnen 1 tot 2 maanden

Verantwoordelijk minister Christianne van der Wal van Natuur en Stikstof heeft de provincies tot 1 juli 2023 de tijd gegeven om plannen aan te leveren hoe ze de stikstofneerslag omlaag willen brengen. Dat duurt te lang, vindt Erisman.

"Ik vind dat je zo snel mogelijk duidelijkheid moet geven. Binnen 1 tot 2 maanden moet je met een kaart kunnen komen met doelen per natuurgebied. De kennis die daarvoor nodig is er."

Nog meer vertraging

Erisman is bezorgd dat de aanpak van de minister juist tot nog meer vertraging gaat leiden. "Het enige plan dat ik gezien heb is van Friesland. Die hebben 1,3 miljard euro nodig. Maar dat is nou niet de provincie waar het meeste moet gebeuren."

Hij vervolgt: "Ik denk dat alle provincies samen meer geld vragen dan de 25 miljard die er nu is. Dat betekent dat je weer terugmoet en moet zeggen dat ze hetzelfde moeten doen met minder geld. Dat zorgt weer voor enorme vertraging"

Weerstand bij boeren

En dan is er nog een obstakel op weg naar het halen van het doel van 50 procent minder stikstofuitstoot in 2030: de weerstand in de agrarische sector.

"Er is een vrij extreme groep boeren die het zat zijn nog iets te doen tegen de uitstoot", zegt ecoloog Bobbink. "Ik denk dat daar een hele hoge weerstand zal zijn. Zoveel dat ik niet weet of je hen meekrijgt."

Sancties tegen opstandige boeren

Volgens Erisman moet minister Van der Wal in dat geval een stok achter de deur hebben. "Het kan natuurlijk dat sommige boeren niet willen. Als het goed is, zullen er dan sancties optreden, anders voldoet Nederland niet aan de verplichtingen."

Hij noemt als voorbeelden het uitkopen van boeren of een vergunning intrekken. "Wat dan ook. Maar er is budget, dus met medewerking kom je veel verder dan met sancties."

Herstel zichtbaar

Ondanks de scepsis blijft Bobbink ook hoopvol. "Ik heb een tijdje gedacht: het gaat nooit meer lukken. Nu, door al die strenge wetgeving en doordat het kabinet terecht is gewezen, is er weer hoop dat het toch wel aangepakt gaat worden."

Toch zal het nog vele jaren duren voordat de bodem en de natuur zijn hersteld en het effect van minder stikstof zichtbaar wordt. "Binnen vijf tot tien jaar kun je, als je de stikstofneerslag heel goed omlaag brengt en aan natuurherstel doet, al veel bereiken. Maar dat zal veel geld en energie kosten."

'Natuur heeft historische waarde'

Voor Bobbink staat niet ter discussie dat dit nodig is. "Het behoud van wilde planten en dieren is niet alleen in het belang van de mens, maar het is ook besloten op wereldniveau. Dat elk land een deel van zijn soorten behoudt."

"Je kunt je ook afvragen: moet de Dom in Utrecht bewaard blijven? En waarom? Vanwege de historische waarde. Onze natuur heeft natuurhistorische waarde. Die moet je net zo goed behouden."