Rotterdam was de stad van havenarbeiders, nu richt de stad zich op internationale bedrijven, toerisme en slimme oplossingen voor handel.

Na decennia van krimp en achterstand lijkt Rotterdam niet langer achter te lopen op de gemiddelde Nederlandse economische groei. De tweede stad van Nederland is bezig aan een opmars en heeft een flinke transformatie ondergaan. Vier redenen voor het succes van Rotterdam.

Schepen niet meer in de stad

Ten eerste de Rotterdamse haven. Jarenlang was deze haven het domein van stukgoedhandelaren. Stukgoederen worden vervoerd in kisten, kratten of vaten en moeten stuk voor stuk op een schip getild worden.

Maar met de komst van de eerste containers hoefden de goederen niet meer per stuk vervoerd te worden. Daarmee verdwenen de schepen uit de stad en verrezen nieuwe containerterminals tientallen kilometers ten westen van de Coolsingel.

Ouderwetse havenarbeider verdwijnt

Met de komst van de container verdween ook de ouderwetse havenarbeider. De mannen die de kisten, vaten en tonnen op het schip moesten sjouwen waren niet meer nodig.

In de jaren 70 begon het tijdperk van het dozen schuiven. In het begin werd dit ook nog door 'handjes' gedaan, maar door steeds verder doorgevoerde automatisering zijn steeds minder mensen nodig. Rotterdam verdiende zijn geld met invoer en doorvoer.

Toekomst ligt in slimme oplossingen voor de handel

Dat laatste zal nog wel even zo blijven, denkt havenonderzoeker van de Erasmus Universiteit Bart Kuipers. Maar Kuipers ziet vooral toekomst in data en slimme oplossingen voor de handel. En daar zijn heel andere handjes voor nodig.

Of eigenlijk geen handjes, maar hersenen. De toekomst van Rotterdam zit in data schuiven. En de industrie daaromheen trekt een heel ander publiek dan vroeger. Nu zijn in Rotterdam geen havenarbeiders meer nodig, maar ICT-specialisten met tenminste een MBO-opleiding.

Minder zelfgenoegzaam dan Amsterdam

Ten tweede trekt Rotterdam veel internationale bedrijven aan. De Amerikaanse Melissa Ablett omschrijft Rotterdam met één woord: ambitie. De wil om een stapje extra te doen, net iets beter te zijn dan anderen en minder zelfgenoegzaam zijn dan Amsterdam.

Dat is dan ook de belangrijkste reden voor Abletts bedrijf CIC, uit Boston, om voor Rotterdam te kiezen als eerste Europese stad om zich te vestigen. CIC biedt meer dan 250 startups in de technische en medische wereld kantoorruimte. De Amerikanen verhuren inmiddels 10.000 vierkante meter in het Rotterdamse Groothandelsgebouw aan innovatieve jongelingen.

Het syndroom van de 'tweede stad'

En Amerikaanse innovatieve bedrijven houden CIC nauwlettend in de gaten. Want waar zij zich vestigen, daar willen de bedrijven zelf ook naartoe. "Wij kozen voor Rotterdam en niet voor Amsterdam omdat je liever zit in een stad die graag wil, dan in een stad die zegt alles al te hebben", legt Ablett uit.

Ablett herkent in Rotterdam de sfeer en cultuur van haar geboortestad Boston. Boston is ook altijd in competitie met die andere grote Amerikaanse stad aan de oostkust: New York. "Bostonians hebben net als Rotterdammers last van het Second City Syndrom", zegt Ablett. En juist dat is een grote drijfveer voor de stad.

Junks van de stoep vegen

Maar ook de prioriteiten ten van de stad ten opzichte van haar inwoners zijn veranderd. "Toen ik in de jaren 80 in het westen van Rotterdam kwam wonen werd het daar het wilde westen genoemd", zegt Kuipers. Hij herinnert zich nog maar al te goed dat hij 's morgens soms de junks van de stoep van het kinderdagverblijf moest duwen om zijn kinderen binnen te kunnen brengen.

"De lokale politiek leek tegen gezinnen met kinderen te zeggen: ga toch in de buitenwijken wonen. Pleur op naar Capelle, op zijn Rotterdams gezegd", vertelt Kuipers. "De stad koos voor de onderkant van de samenleving, voor de daklozen, de werklozen, de verslaafden. Wie met de trein naar Rotterdam kwam werd eerst verwelkomd door een peloton junks op Perron nul."

Toeristen brengen centen met zich mee

Dat is helemaal veranderd. De stad heeft geïnvesteerd in architectuur, in de Kop van Zuid. En de Rotterdammers zijn begonnen de stad te vermarkten. En dat biedt mogelijkheden voor toerisme.

Sinds een paar jaar trekken horden toeristen langs Erasmusbrug, de Markthal en Kubuswoningen. Tienduizenden doen de stad aan met cruiseboot. En toeristen brengen centen mee. En die centen die laten ze achter in de stad.

Meer geld voor je huis in Rotterdam dan in Amsterdam

En de laatste reden? De woningmarkt. De Nederlandse woningmarkt in Nederland is oververhit en in Rotterdam is dat niet anders. Maar, het is er nog altijd goedkoper dan in Amsterdam. Wie een baan heeft, zelfs tweeverdiener is, kan zich in Rotterdam veel meer huis veroorloven.

En nu de twee steden per trein niet meer dan 40 minuten uit elkaar liggen kiezen steeds meer mensen ervoor te blijven werken in Amsterdam, maar te wonen in Rotterdam. De buren van Kuipers bijvoorbeeld. "Rotterdam wordt steeds leuker, het lijkt steeds meer op Amsterdam", zeggen zijn buren. En ja, dat horen ze natuurlijk liever niet in de stad aan de Maas.

Na de afgelaste verkiezingscampagne van vorig jaar wegens corruptie, manipulatie en mogelijk Russische inmenging, gaan de Roemenen morgen opnieuw naar de stembus. "Ik maak me zorgen over de toekomst van mijn land. Mensen zijn makkelijk te manipuleren."

"Niet iedereen heeft door hoe belangrijk deze verkiezingen zijn voor ons land", zegt de 22-jarige Lavinia Duman. "De internationale banden, economie en democratie staan onder druk. Ik maak me grote zorgen; mensen in mijn land zijn makkelijk te manipuleren."

Verkiezingen afgelast wegens misleiding

Afgelopen jaar werden de verkiezingen in Roemenië afgelast nadat de radicaal-rechtse politicus Calin Georgescu tot ieders verrassing de eerste verkiezingsronde won. Volgens het Constitutionele hof was er sprake van corruptie en manipulatie. Zo zou de pro-Russische politicus geprofiteerd hebben van een wijdverspreide campagne op TikTok.

"Iedereen was in shock dat Georgescu de eerste ronde had gewonnen", vertelt Lavinia, die sinds 2021 studeert aan de Universiteit van Amsterdam. "Mensen kenden hem alleen via TikTok, niemand wist hoe hij er uitzag. Op de app plaatsten mensen hoe geweldig hij was, en dat hij zou zorgen voor verandering. Ik ben nog nooit zo bang geweest voor de toekomst van mijn land. Het was één grote manipulatie."

Populaire vanwege armoede

De reden dat de radicaal-rechtse Georgescu populair is in Roemenië, heeft volgens Lavinia te maken met financiële problemen. "Veel mensen leven in armoede, zijn laag geschoold en hebben moeite eten op de tafel te krijgen", vertelt Lavinia. "Mensen zijn klaar met rijke politici en willen wat anders. Georgescu vulde dit gat."

"Georgescu wilde uit de Europese Unie stappen en nauwere banden aangaan met Rusland, en beloofde dat daardoor alles beter zou worden. Volgens hem zou Rusland ons kunnen 'redden'", vertelt Lavinia. "Door jarenlange corruptie, kunnen mensen in Roemenië niet juist van het onjuist onderscheiden. Men geloofde hem."

Radicaal-rechts opnieuw op de loer

In de aankomende verkiezingen is Georgescu uitgesloten van deelname, vanwege het overtreden van de democratische regels. Desondanks ligt de ruk naar extreem-rechts opnieuw op de loer. Politicus George Simion staat op de eerste plek in de peilingen.

"Simion is minder extreem dan Georgescu, maar ook hij streeft naar een conservatief beleid. Simion is tegen abortus, wil de Europese Unie verlaten en streeft naar hechtere banden met Rusland. Het zou het slechtste scenario zijn als Simion wint", gaat de student verder. "Ik wil er niet over nadenken."

Extra maatregelen

Campagnevoering via TikTok is in Roemenië van groot belang. Zo telt de Chinese app 9 miljoen gebruikers, in een land met 19 miljoen inwoners. Volgens strategisch analist bij The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) Laura Jasper telt dit zwaar, gezien maar 30 procent van de inwoners de traditionele nieuwsoutlets vertrouwt.

Om tijdens de verkiezingen desinformatie te bestrijden zijn extra maatregelen genomen. De app heeft, onder leiding van de Europese Commissie, al meer dan 27.000 nepaccounts verwijderd. Ook zijn extra mensen aangenomen om de content te controleren. Toch blijft campagnevoering via TikTok populair, ziet ook Lavinia.

Invloed TikTok

"In deze TikTok zegt politicus Simion dat mensen niet naar de pers moeten luisteren en dat de pers onbetrouwbaar is", zegt de student, terwijl ze op haar iPad door TikTok scrollt. "Ook zegt Simion dat hij er alles aan doet om Georgescu terug aan de macht te krijgen, aangezien hij de échte winnaar is van de verkiezingen. Maar dat klopt niet."

Volgens de 22-jarige student is deze manier van campagnevoeren effectief. "Mensen in Roemenië zijn boos dat ze opnieuw naar de stembus moeten", zegt Lavinia. "Ook is er veel onduidelijkheid. Simion speelt hier handig op in."

Hoop voor Roemenië

Maar toch heeft de Roemeense student hoop. "Roemenië is een prachtig land en heeft veel potentie", vertelt ze trots. "Ik ben blij dat er nieuwe verkiezingen zijn, en dat er een goede kanshebber is. Nicuşor Dan pleit voor democratie en een Europees beleid."

Toch sluit Lavinia niet uit ooit het heft in eigen handen te nemen. "Vanwege deze chaos wil ik zelf de politiek in. Ik denk dat ik het beter kan", zegt Lavinia tot slot. "In plaats van de corrupte politici die Roemenië alleen maar schade aanrichten."

Rinke en Martine zijn al 40 jaar samen. Ze delen niet alleen een leven, maar ook een beladen familiegeschiedenis. Zijn vader was een nazi, haar opa stierf in concentratiekamp Neuengamme. Nu gaan ze met scholieren in gesprek over de oorlog.

Martine's opa, Martinus Letterie, werd op 25 januari 1942 vermoord in concentratiekamp Neuengamme. "Hij werd 33 jaar", vertelt zijn kleindochter.

Uit huis gehaald

"Mijn vader weet nog heel goed dat op 25 juni 1941, om 6:15 uur in de ochtend, zijn vader uit huis werd gehaald. Mijn oma en mijn vader waren er kapot van. Ze waren dol op elkaar", vertelt Martine.

"Mijn opa moet zich al langer zorgen hebben gemaakt, want tijdens een fietstochtje met mijn vader had hij gezegd: 'Als er ooit iets met mij gebeurt, dan moet jij voor je moeder zorgen."

Schrijven over Westerbork

Haar familiegeschiedenis zette Martine ertoe aan om kinderboeken over de oorlog te gaan schrijven. In Kamp Westerbork staan luisterpalen met fragmenten uit haar boeken. Ze gaan over kinderen die gevangen zaten in Kamp Westerbork en daarvandaan werden gedeporteerd naar de vernietigingskampen.

"Ik zie daar zeker een link met mijn opa", vertelt ze. "Ik heb toch heel erg het gevoel dat ik daarom die drive heb om deze verhalen te vertellen. En nu ik er eenmaal mee begonnen ben, kan ik eigenlijk ook niet meer ophouden."

Vader bij de SS

En dan is er Rinke, Martines partner. Hij worstelde jarenlang met het verleden van zijn vader, die behalve bewaker in Kamp Westerbork ook lid was van de NSB en zich vrijwillig bij de SS had aangemeld.

"Eigenlijk is mijn bestaan misplaatst", vindt Rinke. "Het is heel erg dat mijn vader nog kinderen heeft kunnen krijgen. Iemand die het leven en de toekomst van anderen heeft ontnomen."

'Ineens begon hij over een executie'

Bij Rinke thuis werd er niet over de oorlog gesproken, maar op zijn dertiende nam zijn vader hem mee naar Kamp Westerbork. "We lopen daar wat rond en opeens vertelt hij me over een executie die hij hier had bijgewoond."

"Maar het was een executie die niet veel voorstelde, zei hij. Wat belangrijker was in het verhaal, zo vond mijn vader, was dat de collega's worst en wijn hadden meegenomen. Dat was toch wel heel bijzonder, want het was een moeilijke tijd en voedsel was schaars. En je kon bijna niet meer aan goede worst en wijn komen."

Aan niemand doorvertellen

Rinke werd stil van het verhaal, vertelt hij. "Vooral de nonchalance waarmee mijn vader voorbij ging aan die executie heeft er bij mij diep ingehakt." Op de terugweg vertelde zijn vader hem dat hij het verhaal aan niemand mocht doorvertellen.

"'Als mensen dit weten, pakken ze jou, mij, ons gezin', zei hij tegen mij. Ik denk dat hij toen besefte dat hij te veel had gezegd. En hij kreeg daarin wel gelijk."

Doodsbedreigingen

Toen Rinke eind jaren 90 openlijk over het oorlogsverleden van zijn vader begon te praten, kwamen daar heftige reacties op, herinnert hij zich. Tot doodsbedreigingen aan toe. "En ook dit jaar heb ik weer een bedreiging gehad vanwege mijn afkomst. Iemand die vond dat ik moest boeten, omdat mijn familie zijn familie schade had berokkend."

Ondanks deze last bouwde Rinke een leven op voor zichzelf. Hij nam afstand van zijn ouders en van het gedachtegoed van zijn vader. In 1984 ontmoet hij Martine. Ze krijgen drie kinderen, en inmiddels hebben ze ook kleinkinderen.

'Niet beoordelen op daden van ouders'

"We hadden allebei de openheid om naar elkaars verhaal te luisteren. Zonder meteen je eigen verhaal daarmee te verbinden", vertelt Rinke. "Wij vinden het heel vanzelfsprekend dat je kinderen niet moet beoordelen op de daden van hun ouders."

Maar hun ouders hadden moeite met hun relatie. "Onze trouwdag is het enige moment geweest dat onze ouders samen in één ruimte hebben gezeten", vertelt Martine. "Als er een verjaardag werd gevierd van een van de kinderen, dan kwam het ene stel grootouders in de ochtend en het andere 's middags. Mijn vader kon het gewoon niet, samen met Rinkes vader in één ruimte zitten."

Daders in beeld

Op initiatief van Kamp Westerbork vertelden Rinke en Martine in 2012 voor het eerst samen hun verhaal over de slachtoffers en daders in de oorlog. "We hebben het na de oorlog met elkaar eerst veel over het verzet gehad", zegt Rinke.

"Daarna kwam er veel aandacht voor de slachtoffers. En nu komen de klootzakken meer in beeld, de daders. Mijn vader was er één van, maar niet de enige."

Heleboel 'foute' Nederlanders

Tijdens een gastles op het Dockinga College in Dokkum vraagt Rinke aan de vmbo-scholieren hoeveel Nederlanders er volgens hen in de oorlog samenwerkten met de Duitse bezetter. "5.000?" vraagt een leerling. Een ander denkt 10.000. De klas is zichtbaar onder de indruk als Rinke het echte aantal noemt.

"425.000. Als je alle dossiers in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) bij elkaar optelt van mensen die na de Tweede Wereldoorlog werden verdacht van collaboratie met de Duitse bezetter. Dat is iets wat nog niet zo bekend is. Maar het waren er een heleboel."

Geen spijt

Dan vraagt een scholier aan Rinke: "Wat is het ergste wat jullie familie heeft meegemaakt?" "Ik vond het heel erg dat ik mijn vader heb leren kennen zoals hij was, en dat ik heb ontdekt wat hij heeft gedaan", antwoordt Rinke.

"En vooral: dat hij daar geen spijt van heeft gehad." En op de vraag of zijn vader dacht dat hij het goede deed, antwoordt Rinke: "Ik denk dat hij vooral altijd aan zichzelf dacht. En wat iets hem zelf kon opleveren. De gevolgen voor andere mensen interesseerden hem niet."

Blijven vertellen

Zowel Rinke als Martine vinden het belangrijk dat we ons verdiepen in het feit dat er mensen zijn die zo in elkaar zitten. "En we moeten ons tegen dit soort mensen beschermen."

Martine: "Wij weten vanuit verschillende achtergronden hoe belangrijk dat is. En juist nu, met de opkomst van rechts-extremisme in Europa en de ontwikkelingen in Amerika, zie je hoe snel die bescherming kan verdwijnen. En dat is waarom wij hier nu staan en waarom wij dit doen. Wij worden nu nog beschermd door de rechtsstaat, door de wetten die er zijn. Maar in ons verhaal zie je wat er gebeurt als die bescherming wegvalt."