De sigaret, daar moeten we vanaf, vindt de overheid. Met allerlei maatregelen wordt het de roker steeds moeilijker gemaakt, maar is het genoeg? Volgens het Trimbos-instituut niet, die wil dat er daarom meer wordt ingezet op begeleiding bij een stoppoging.

In 2018 sloot de overheid het Nationaal Preventieakkoord. Onderdeel daarvan is de 'rookvrije generatie': in 2040 moet elk kind opgroeien in een rookvrije omgeving. Bovendien moet het aantal volwassenen dat rookt zijn gedaald naar minder dan 5 procent.

'Maatregelen hebben effect'

Sindsdien zijn er ook flink wat ontmoedigingsmaatregelen genomen. Zo zijn sigaretten alleen nog in neutrale verpakkingen te koop, zijn de rookruimtes verdwenen en mag er niet meer gerookt worden rond scholen en andere onderwijsinstellingen. Dit jaar komt daar een verkoopverbod voor supermarkten bij en gaat accijns op tabaksproducten weer omhoog.

Die maatregelen hebben effect, ziet Marc Willemsen. Hij is programmamanager tabak bij het Trimbos-instituut en doet onderzoek naar de ontmoediging van tabaksproducten, zoals sigaretten en shag. "We hebben zelfs een complimentje gekregen van de Wereldgezondheidsorganisatie."

Daling rokers stagneert

Ook uit cijfers van het CBS, RIVM en Trimbos-instituut blijkt dat het de goede kant op gaat: 10 jaar geleden rookte nog ruim een kwart van de Nederlanders, in 2022 was dat aantal gedaald naar zo'n 19 procent. "Maar je ziet dat dat cijfer weer licht aan het stagneren is en dat roken met name bij jongeren weer licht toeneemt", zegt Willemsen.

Daarbij speelt de populariteit van e-sigaretten en vapes een grote rol. Die mochten lange tijd allerlei zoete smaakjes bevatten, waardoor de tabaksindustrie een nieuwe doelgroep wist te bereiken. Om dat een halt toe te roepen geldt sinds 1 januari een verbod op dit soort smaakjes, alleen de smaak van tabak is nog toegestaan.

'Sigaretten nog erg betaalbaar'

Maar dat is volgens Willemsen niet genoeg om jongeren (en anderen) van het roken af te houden. "Accijnsverhoging is het belangrijkste", benadrukt hij. "In Nederland zijn sigaretten eigenlijk nog wel heel erg betaalbaar. Belangrijk is dat de prijs van sigaretten blijft stijgen en dat dat jaarlijks gebeurt met minimaal 10 procent, zoals de WHO adviseert."

Hij ziet nog een belangrijk aandachtspunt: "Je moet natuurlijk ook rokers helpen om te stoppen met roken." Daarbij is het volgens hem 'heel belangrijk' dat rokers 'veel royaler' ondersteund gaan worden. "Dus dat de zorg ook veel meer gaat meedoen. Dat huisartsen rokers het advies geven om te stoppen met roken en doorverwijzen naar gespecialiseerde stopondersteuning."

Begeleiding bij stoppen

Op verschillende plekken in het land gebeurt dat al, waaronder in Nijmegen. Daar krijgen Willem en Miriam bij hun poging om te stoppen met roken begeleiding van coach Fianne Eijkman. Door middel van beweging werken ze toe naar een gezonde levensstijl, waar roken geen onderdeel van uitmaakt.

"Ik heb een hersenschudding waardoor ik op dit moment niet kan werken en niet kan sporten", vertelt Miriam. "Daardoor is mijn sociale leven heel anders, dus toen ben ik weer gaan roken. Toevallig moest ik naar de huisarts, die me vertelde dat ik bij zo'n groep mee kon doen. Ze zei dat precies op het goede moment."

Langer volhouden

Bij Eijkman krijgen de deelnemers in totaal zes groepssessies, verdeeld over een aantal weken, legt de coach uit. "De eerste drie gaan heel erg over: hoe stop je met roken? Wat is mijn motivatie? Wat zijn mijn impulsmomenten? En wat zijn mijn valkuilen? Hoe houd je dat vol op de langere termijn?"

"Daarna gaat het veel meer over: hoe kan ik ontspannen?", vervolgt ze. Voor veel rokers geldt namelijk dat ze een terugval krijgen. Zo ook voor de 73-jarige Willem, die op zijn vijftiende begon met roken. Net als Miriam probeerde hij al een paar keer eerder te stoppen, maar zonder succes. "Totdat mijn uroloog zei: 'Ik geef je nu op.' Ik had er niets tegenin te brengen."

'Groepsdruk helpt'

Zo gezegd, zo gedaan. Tijdens de training leren Miriam en Willem hun impulsmomenten te herkennen en op zo'n moment te bewegen, zodat ze de drang naar een sigaret makkelijker van zich af kunnen schuiven. Na zes sessies zijn ze allebei ervan overtuigd dat ze nu wél definitief gestopt zijn.

"Het helpt dat je met meerdere personen bent", vertelt Willem. "Ik kan namelijk echt niet zeggen dat ik er toch één heb opgestoken als de rest dat ook niet doet", vult Miriam hem aan. Willem: "En we hebben een groepsapp waarin we elkaar allemaal een beetje opjutten, dat helpt."

Bron: EenVandaag

Vier keer grotere stopkans

Het Trimbos-instituut heeft berekend dat dit soort begeleiding in combinatie met nicotinehulpmiddelen als pleisters of tabletten de stopkans met vier keer vergroot. Sinds 2020 kan iedereen jaarlijks gratis één keer een stoppoging ondernemen, zorgverzekeraars rekenen namelijk geen eigen risico voor begeleiding bij de eerste stoppoging.

Maar volgens het kenniscentrum moet de vergoeding niet alleen voor de eerste stoppoging gelden. "Omdat rokers vaak een terugval hebben moet je kunnen stoppen wanneer je wilt", vindt programmamanager Willemsen. "En dat moet je niet uitstellen omdat je dat jaar al een stoppoging hebt gedaan."

Bekostigen met accijnzen

Een ruimere vergoeding hoeft ook niet veel te kosten, de accijnsopbrengsten kunnen daarvoor gebruikt worden, stelt hij voor. "Nu belanden de opbrengsten uit de tabaksverkoop vaak in potjes voor andere problemen in het land, maar dat zou veel meer op grote publiekscampagnes ingezet moeten worden zodat mensen die ondersteuning kunnen vinden."

De accijns op sigaretten gaat in april met 60 cent omhoog, waardoor een pakje straks gemiddeld 10,70 euro kost. Of tabaksproducten daarna nog duurder worden gemaakt, is nog niet besloten. Als het aan het Trimbos-instituut ligt, gebeurt dat dus wel.

'Duurt echt heel erg lang'

Willemsen benadrukt tegelijk dat ook de andere maatregelen die roken ontmoedigen belangrijk zijn en dat deze daarom sneller moeten worden genomen. Bijvoorbeeld strengere verkoopregels: zo zijn e-sigaretten vanaf volgend jaar alleen nog maar in speciaalzaken te koop, maar voor tabak geldt dat pas vanaf 2032.

"Dat duurt echt heel erg lang. Dan geef je ondernemers ontzettend veel ruimte en kans om allerlei manieren te verzinnen zodat ze toch kunnen blijven verkopen", vindt hij. "En een rookvrije generatie in 2040: waarom moet dat zo lang duren? Dat is over 16 jaar. De politiek kan dat naar voren halen. Het gaat tenslotte over de volksgezondheid."

Taghi, Holleeder, Razzouki: de gevaarlijkste Nederlandse criminelen verblijven allemaal in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught, oftewel de EBI. De inrichting heeft het hoogste beveiligingsniveau. We vroegen wat jullie erover willen weten.

Vlakbij de zwaar beveiligde gevangenis in Vught is afgelopen vrijdag een zittingszaal geopend voor strafzaken. Het is een maatregel om vluchtgevaarlijke gedetineerden minder vaak te hoeven vervoeren, want dat is peperduur en heeft grote risico's voor de veiligheid.

Beveiliging aanscherpen

"Tijdens een verplaatsing is er het risico dat een gedetineerde een ontsnappingsmogelijkheid vindt, meer dan wanneer iemand binnen de gevangenismuren blijft", verklaart woordvoerder Charlotte Hees van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

De opening van de zittingszaal past in een bredere politieke beweging om de beveiliging rond zware criminelen verder aan te scherpen. Het is onder meer een reactie op incidenten waarbij criminelen ondanks hun detentie vermoedelijk toch contact onderhielden met de buitenwereld.

Is er wel personeel voor een nieuwe EBI?

Tweede EBI in Vlissingen

De afgelopen jaren hebben we gemerkt dat er meer hoogrisico-gedetineerden zijn die hun criminele handelen proberen voort te zetten vanuit hun cel, zegt de woordvoerder van de Dienst Justiële Inrichtingen. Het is ook de reden dat er een extra EBI wordt gerealiseerd op het nieuwe Justitieel Complex in Vlissingen, dat naar verwachting in 2030 klaar is.

Advocaat Geert-Jan Knoops, die vaak in de EBI is geweest, stelt vast: "Er is in de samenleving een toenemende toestroom aan georganiseerde criminaliteit, de aard van het strafrecht is veranderd. Er is daardoor meer behoefte ontstaan aan een tweede EBI."

Druk op capaciteit

Op dit moment is er één EBI in Nederland, in de Penitentiaire Inrichting (PI) in Vught. Die heeft plek voor 24 gedetineerden, verdeeld over verschillende afdelingen. Naast de geplande bouw van een nieuwe EBI in Vlissingen wordt ook de capaciteit in Vught uitgebreid, met twaalf extra cellen.

Er is veel druk op de capaciteit in het gevangeniswezen, zowel wat betreft personeelstekorten als celtekorten, maar op deze groep wordt niet bezuinigd, laat de woordvoerder van de DJI weten.

Wat maakt de EBI anders dan een gewone gevangenis?

Afgezonderd van elkaar

Wat maakt zo'n EBI nu anders dan andere plekken waar gedetineerden verblijven? Het belangrijkste verschil is de doelgroep die erin zit, legt de woordvoerder uit. In de EBI komen vooral gedetineerden terecht die een grote rol speelden in georganiseerde criminaliteit, en die bijvoorbeeld een crimineel netwerk aanstuurden.

"Hierdoor zijn we er in de EBI niet alleen mee bezig dat deze gedetineerden - plat gezegd - achter slot en grendel blijven, maar willen we ook voorkomen dat ze hun criminele netwerk vanuit de gevangenis blijven aansturen."

Volledig afgezonderd

Om dat te voorkomen, is er strenge controle op de gedetineerden. "Het meest essentiële verschil is dat een gedetineerde in de EBI volledig afgezonderd is van andere gedetineerden", vertelt Knoops.

"In gewone gevangenissen mogen gedetineerden met elkaar socialiseren. Bijvoorbeeld gezamenlijk naar de luchtplaats gaan of sporten. Dat is in de EBI vrijwel niet het geval."

Hoe wordt hulp van buitenaf tegengegaan?

Contact met buitenwereld

Woordvoerder Hees legt verder uit dat gedetineerden in de EBI absoluut niet samen in één cel geplaatst worden, zoals dat in andere gevangenissen soms wel gebeurt. De gedetineerden in de EBI kunnen heel soms even samen koken of tegelijkertijd sporten. Maar dan wordt er goed gekeken wie met wie mag, en wie zeker niet.

De afgelopen jaren is er ook meer afstand gekomen in het contact tussen de bewaarders en de gedetineerden. Om bewaarders zelf beter te beschermen.

Controle bij telefoongesprekken

Telefoongesprekken met de buitenwereld zijn bovendien streng geregeld. In andere gevangenissen is er vaak een grotere belzaal en algemenere controle. Maar bij de EBI is die controle één-op-één: om te bellen met een gedetineerde in de EBI, moet de beller onder begeleid toezicht naar een andere gevangenis komen. Zodat nauw in de gaten kan worden gehouden wie met wie belt.

Ook zijn de bezoekregels streng: je kunt niet zomaar even op bezoek bij iemand in de EBI.

'Bizar streng'

Volgens Hees is de EBI 'bizar streng'. Ze zegt: "Niemand wordt een momentje losgelaten. De gedetineerden zijn helemaal in hun eentje. En hoewel het natuurlijk terecht is dat ze daar verblijven, is het een heel naar regime om in te zitten."

In 2023 stelde het anti-foltercomité van de Raad van Europa dat de veiligheidsmaatregelen in de EBI 'buitensporig' streng waren.

Ieder jaar opnieuw beoordeeld

De woordvoerder benadrukt dat goed verantwoord moet blijven waarom maatregelen in de EBI nodig zijn. "Dienst Justitiële Inrichtingen staat ook voor een humaan detentiebeleid. Dus bij zo'n streng regime als in de EBI moet je verantwoorden of het noodzakelijk is dat iemand daar verblijft. En als iemand er al langer verblijft: of het niet afgebouwd kan worden. Soms kunnen gedetineerden naar een iets minder zwaar beveiligde inrichting, de Afdeling Intensief Toezicht (AIT)."

Ieder jaar worden de gedetineerden daarom opnieuw beoordeeld. Dat gebeurt onder meer op basis van adviezen van de gevangenisdirecteur.

Cameratoezicht op advocaten

Dan zijn er nog de advocaten die contact hebben met gedetineerden. Ook op dat contact is het toezicht strenger geregeld dan in andere gevangenissen. "In een gewone gevangenis kun je als advocaat gewoon met je cliënt aan een tafeltje zitten, kun je dossiers over en weer uitwisselen, zodat de gedetineerde kan meelezen", weet Knoops uit eigen ervaring.

"In de EBI wordt een gesprek streng gemonitord", zegt Knoops. "Dat is ook altijd zo geweest, voor zover ik weet. Toen ik ruim 10 jaar geleden iemand in de EBI als cliënt had, was dit ook al zo."

Naar de Eerste Kamer

Onder het vorige kabinet stelde minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) nog scherpere maatregelen in de EBI voor. Hieronder was ook het voorstel om cameratoezicht in te stellen bij gesprekken tussen gedetineerden en advocaten.

In februari 2025 stemde de Tweede Kamer in met de wetswijziging die hiervoor nodig was. Het voorstel moet nu nog langs de Eerste Kamer.

Verdediging moeilijker

Eerder stemde de Tweede Kamer in met wijzigingen die verder gingen dan enkel cameratoezicht, en ook auditief toezicht mogelijk maakte. Na een spoedadvies van de Raad van State werd hiervan afgezien.

"Het scherpe toezicht in de EBI maakt het werk van de verdediging al een stuk moeilijker", zegt Knoops hierover. "Als het toezicht óók nog eens gepaard zou gaan met geluid opnemen en kunnen terugluisteren. Dan zou een advocaat nooit vertrouwelijk informatie kunnen uitwisselen."

'Grenzen van toelaatbare zijn bereikt'

"Dat zou in strijd zijn met het Europese Mensenrechtenverdrag. Zelfs het belang van de veiligheid van de samenleving kan niet opwegen tegen het grote belang dat de wetgever heeft gecreëerd voor ongestoord vrij verkeer tussen advocaat en cliënt", zegt hij.

"Ik denk dat de grenzen van het toelaatbare nu al zijn bereikt met het huidige EBI-regime."

Nog strenger?

De Dienst Justitiële Inrichtingen ziet in principe geen heil in een nog strengere beveiliging in de EBI. "Bij incidenten moet je natuurlijk kijken: hoe wil je dit voorkomen in de toekomst?", zegt de woordvoerder. "En het is goed dat er voor de capaciteit een tweede EBI-vestiging gepland staat. Maar wij zitten niet op de route dat het dagelijks regime van de gedetineerden nu nog strenger moet."

"Het is in de EBI echt al heel streng. Dus de indruk die mensen soms hebben van 'het kan nog wel wat strenger', die klopt niet", zegt ze. "Bovendien moet je ook denken aan wat zo'n extreem streng beleid doet met mensen, wat voor mensen je daarmee maakt. Daar los je niks mee op, zeg maar. Het baat niet."

Vandaag begint Eid al-Fitr, oftwel het Suikerfeest. En dat betekent voor veel mensen: samen zijn én samen eten. De Brabantse Kadir Ahmed probeert daar een rol in te spelen met zijn Kadir's snacks. "Happy halal voor iedereen."

Denk je aan Brabant, dan denk je aan worstenbroodjes, weet ook de van oorsprong Somalische Kadir Ahmed, die in Den Bosch opgroeide. Vroeger kwam hij ze vaak genoeg tegen op kinderfeestjes, als traktaties op school of tijdens een dagje weg. Maar als moslim 'hapte hij dan mis' zoals hij het zelf omschrijft.

'Ik wilde ook'

"Tijdens de kerstbrunch en -diner op school zag ik mijn vriendjes worstenbroodjes eten. Ik had zoiets van: ja, maar dit wil ik ook", vertelt Kadir. "Het zorgde er ook voor dat ik het gevoel had dat ik erbuiten viel, dat ik niet mee kon doen." Als moslim moet je halal eten. Varkensvlees, dat in worstenbroodjes zit, is dat niet.

"Al moslim krijg je van jongs af aan mee dat je halal eet, al snap je als kind misschien niet helemaal waarom", legt Kadir uit. Zijn Nederlandse vriendjes en vriendinnetjes hadden er begrip voor als hij niet alles mee kon eten. "Maar toch had ik vaak het gevoel: waarom jullie wel en ik niet? Waarom is dit er nog niet voor mij?"

Vraag om halal saucijzenbroodjes

Eten verbindt, vindt Kadir, en dan is het ook fijn om alles samen te kunnen eten. Maar pas jaren later kwam hij op het idee om niet-halal producten, zoals worstenbroodjes, voor iedereen beschikbaar te maken.

"Ik werkte bij de klantenservice van Bakkersland (een industrieel bakkersbedrijf, red.) en kreeg de vraag of we halal saucijzenbroodjes hadden. Toen ik daarmee naar mijn baas ging, zei hij: 'Kadir, richt je op brood, we doen niet aan halal.' Maar het gevoel dat ik als kind had, dat gemis, dat bleef aan me knagen."

'Brabants worstenbroodje evenaren'

Zo ontstond het idee om aan de slag te gaan met een halal worstenbroodje. Maar dat ging niet zonder slag of stoot: Kadir was een jaar bezig met het zoeken naar de goede samenstelling voor het deeg en de juiste kruidenmix voor in het gehakt. En werken met rundvlees, wat Kadir gebruikt, gaat anders dan met varkensvlees. "Dat laatste kan een stuk meer aan."

Vergelijkingsmateriaal op het gebied van smaak had hij zelf niet, want een traditioneel worstenbroodje - meestal gemaakt met varkensgehakt, en anders niet halal geslacht vlees - had hij natuurlijk nog nooit geproefd. Dus om de juiste smaak te creëren, kreeg hij hulp van anderen. "Het is echt een specifieke smaak, het was onze uitdaging om het Brabantse worstenbroodje te evenaren."

Hulp van moeder

Met het vinden van de juiste kruidenmix heeft, naast kruidenbedrijf Verstegen, vooral Kadirs moeder geholpen. "Die weet alles van smaken en proeven", vertelt Kadir.

Dat terwijl ze in eerste instantie niet enthousiast was over het idee. "Ze had zoiets van: 'Maak gewoon je studie af en hou op met dat worstenbrood.' Ze begreep niet zo goed wat ik aan het doen was." Maar uiteindelijk ging ook zij erin mee. "Ze zei: 'Je bent zo eigenwijs, ik ga toch maar helpen", zegt Kadir lachend.

Bron: Mark Bolk

1/2Kadir deelt zijn worstenbroodje uit

Groot verschil

Al lijkt het kunnen eten van een worsten- of frikandelbroodje misschien klein, volgens Kadir kan het een groot verschil maken.

"Het doet mensen enorm veel dat ze het nu ook kunnen eten", merkt Kadir. "Je zorgt met een klein product dat mensen eindelijk kunnen mee-eten, dat ze denken: het is er nu eindelijk ook voor ons."

Steeds meer halal

En dat is belangrijk, want er zijn steeds meer mensen in Nederland die halal eten. In 2023 was 6 procent van de Nederlandse bevolking moslim.

Dat is ook terug te zien in de supermarkten. Er zijn steeds vaker halal-vakken en volgens cijfers van onderzoeksbureau Circana is de omzet van halal-producten in 2024 in 3 jaar tijd verdubbeld: van 23,2 miljoen euro in 2021 naar 53,4 miljoen in 2024. Daarbij zijn het niet alleen moslims, maar ook niet-Islamitische mensen die halal kopen, bijvoorbeeld als ze stoppen met het eten van varkensvlees.

'Zowel Fatima als Dirk-Jan'

Dat ziet Kadir ook weer terug in zijn klanten. "Het is niet alleen een Fatima of Kadir die het koopt, maar ook een Dirk-Jan of een Fleur. Iedereen heeft tegenwoordig wel een schoondochter of -zoon, vriend, buurman of -vrouw die halal eet, en iedereen wil ook voor hen iets op tafel kunnen zetten. Daardoor verkopen we niet alleen veel met Suikerfeest of tijdens de ramadan, maar ook met kerst of Pasen." Vorig jaar verkocht Kadir in totaal 1,7 miljoen snacks.

"Er komen steeds meer mensen uit verschillende landen naar Nederland, en daardoor zie je steeds meer verschillend eten, en meer mensen die halal eten. Tegelijkertijd is er in Nederland nog veel onwetendheid over halal." Al ziet Kadir dat wel langzaam veranderen. "We zijn er nog niet helemaal, maar langzaam gaan we vooruit. In Deurne, waar onze bakkerij laatst geopend is, wisten ze eerst niet eens wat halal was. En nu zijn ze hartstikke positief."

Geen niche

"Het wordt nog vaak gezien als een niche", gaat Kadir verder. "Als een hype die weer voorbij gaat. Maar het is juist iets wat de komende jaren alleen nog maar blijft groeien. En hoe fijn is het dan dat we kunnen helpen om het voor mensen beschikbaar te maken?"

"Het gaat erom dat iedereen mee kan eten, want iedereen kan het eten, ook als je niet alleen halal eet. Vandaar dat mijn slogan ook is: eten dat je deelt is twee keer zo lekker."

'Eten waar je blij van wordt'

Waar het begon met puur Brabantse worstenbroodje, heeft Kadir nu ook saucijzen- en frikandelbroodjes en bapao in de supermarkten liggen. En er komt nog meer aan. Maar wat precies blijft nog even geheim, laat Kadir weten.

"Onze missie is om mensen en culturen samen te brengen met eten waar je blij van wordt. Als ik daaraan bij kan dragen met mijn eten, vind ik dat mooi", sluit Kadir af.