radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Roep om compensaties van de overheid is groot, maar wie gaat dat betalen? 'Je verschuift het probleem naar de toekomst'

Roep om compensaties van de overheid is groot, maar wie gaat dat betalen? 'Je verschuift het probleem naar de toekomst'
De miljoenennota
Bron: ANP

Van de miljarden coronasteun tot de compensatiemaatregelen voor de gestegen energieprijzen: de overheid trekt de laatste jaren vaker de knip. "Nederlanders raken gewend aan een compenserende overheid, maar die kleurt daarbij nu wel buiten de lijntjes."

Volgens macro-econoom Marcel Klok, die bij ING Research gespecialiseerd is in de overheidsfinanciën, is er sprake van een trendbreuk.

Een trendbreuk, waar zie je die aan terug?

"Bij de uitgegeven coronasteun en bij de compensaties voor de gestegen energieprijzen zien we dat de overheid op een ongebruikelijke manier omgaat met de begroting en de daarbij behorende regels. Normaal gesproken moet een kabinet ongeplande uitgaven voor nieuwe beleidsmaatregelen compenseren aan de uitgavenkant."

"Dat betekent dat als je toch meer uitgeeft dan eerder begroot, je op een andere kostenpost minder moet uitgeven. Je gaat dan ergens bezuinigen. Maar bij het vorige kabinet en zeker bij dit kabinet is dat een ander verhaal."

Bekijk ook

Wat is er aan de hand?

"Het vorige kabinet zei: 'Wij gaan niet bezuinigen, maar stellen de gebruikelijke begrotingsregels tijdelijk buiten werking'. De opkomst van het coronavirus was een uitzonderlijke en onvoorziene wereldwijde schok. Een uitzondering maken in zo'n bijzondere situatie is begrijpelijk. De schok die corona teweegbracht, had kunnen leiden tot grote en langdurige schadelijke effecten in de economie."

"De hogere energieprijzen zijn daarentegen voor een groot deel het gevolg van de aantrekkende wereldeconomie, niet van een acute sluiting van sectoren. Toch zegt het huidige kabinet opnieuw dat het niet gaat bezuinigen voor de nieuwe extra compensatie-uitgaven. In plaats daarvan heeft het creatief gezocht naar onzekere, extra potjes aan de inkomstenkant. Zoiets gebeurde voorheen vrijwel nooit."

Hoezo gebeurde dat niet?

"We hebben afgesproken dat - los van externe economische tegenvallers in bijvoorbeeld werkloosheidsuitgaven - het kabinet de begroting of de staatsschuld niet tijdens de rit mag aanpassen om nieuwe beleidsmaatregelen te financieren. Het idee is dat burgers en bedrijven weten waar ze aan toe zijn. Dat er niet ineens extra belastingen komen om een gat op de begroting te dichten, bijvoorbeeld. Dat is de scheiding tussen uitgaven en inkomsten van de overheid."

"Een coalitie maakt plannen, vertelt in een begroting hoe ze dat wil financieren en dat staat de komende 4 jaar vast. Om die methodiek werd Nederland altijd geroemd, maar we stappen daar nu deels vanaf. De coronasteun financierden we door te lenen en de staatsschuld te laten oplopen. Bij de energiecompensaties heeft het kabinet ergens onbestemd geld in een Brexit-potje gevonden. Verder zegt het kabinet dat het meer geld via aardgasbaten binnenkrijgt vanwege de hogere gasprijs."

Marcel Klok
Bron: ING Research
Marcel Klok

Wat zijn de gevolgen van de manier waarop de Nederlandse overheid omgaat met de compensatiemaatregelen?

"Wat betreft de coronasteun valt op te merken dat als die tientallen miljarden euro's niet waren uitgegeven, de economische crisis waarschijnlijk veel groter was geweest. Dat betekende meer faillissementen, meer werkloosheid en dan had de samenleving als geheel ook allerlei kosten moeten maken. Linksom of rechtsom kostte de crisis veel geld. Er is dan ook begrip dat de overheid hiervoor de staatsschuld liet oplopen."

"Hoe het kabinet bij de energiecompensatie nu naar de inkomstenkant op de begroting kijkt, levert meer kritiek op. De inkt van het coalitie-akkoord is net droog en het kabinet wijkt weer af van de standaardregels. Die regels zijn er niet voor niets. Terwijl de extra uitgaven aan energiecompensaties met zekerheid geld kosten, is de dekking daarvoor allerminst zeker. Wat als de extra gasbaten toch tegenvallen? Dan ontstaat er een gat op de begroting. Dat risico sneeuwt nu onder door de maatschappelijk roep om compensaties."

Bekijk ook

Bij wie komt de rekening van compensaties te liggen?

"Door het verhogen van de staatsschuld om de coronasteun te financieren, verschuif je in feite het probleem naar de toekomst. Het geld dat de overheid gebruikt, moet ooit terugbetaald worden. Toekomstige generaties betalen dus mee om de huidige generatie door de coronaperiode te loodsen. Bij de energiemaatregelen ligt dat iets genuanceerder."

"Je zou kunnen zeggen dat de huidige generatie voor de eigen problemen betaalt, omdat er in de begroting nu hogere inkomsten tegenover staan. Alhoewel, ook zonder de energiecompensaties krijgt Nederland meer geld binnen vanuit de extra aardgasbaten. Dat heeft ook invloed op toekomstige generaties."

Hoe werkt dat?

"De overheid zou met die extra inkomsten ten gunste van toekomstige generaties kunnen aflossen op de staatsschuld. Per saldo wordt Nederland echter armer door hoge energieprijzen, omdat ons land meer energie importeert dan exporteert. Ergens je verlies nemen is dus onvermijdelijk."

"Welke huishoudens een groter deel van de compensatierekening betalen, heeft ook te maken met wie van de compensatiemaatregelen profiteren. In het geval van de energiecompensaties zijn dat vooral de lage inkomens, Nederlanders met een auto en mensen die relatief veel energie gebruiken."

Bekijk ook

Wat gaan toekomstige generaties van de opgelopen staatsschuld merken?

"Dat is erg lastig om te zeggen, omdat de Nederlandse overheid constant nieuwe leningen met hele verschillende looptijden afsluit. Sommige leningen duren maar 2 jaar, andere tot wel 30 jaar. Door afgesloten leningen niet tegelijkertijd te laten aflopen, wil de overheid risico's spreiden. Anders moet de overheid op één moment ineens heel veel aflossen en herfinancieren."

"Het is in ieder geval zo dat we nu al rente betalen over de leningen die de overheid sloot om de coronasteun te financieren. Daarbij moet gezegd worden dat de rente momenteel erg laag ligt. Verder zullen we de komende tientallen jaren de afgesloten leningen moeten aflossen. Om dat te financieren heft de overheid nu en in de toekomst belasting. En het kan ervoor kiezen om op sommige vlakken te bezuinigen."

Bekijk ook

Trekt de overheid vaker de knip?

"Ja, Nederland verliest in Europa steeds meer de status van zuinigste jongetje van de klas. Zeker het huidige kabinet wil veel extra uitgaven doen. Dat is opvallend, want de economie - die net uit de coronacrisis lijkt te komen - had een extra stimulans vanuit de overheid eigenlijk niet meer nodig."

"Samen met Duitsland stond Nederland jarenlang voorop om in dit soort situaties te betogen om de hand op de knip te houden en te bezuinigen. In plaats daarvan gaat het kabinet nu veel structureel ongedekte uitgaven doen, waardoor de staatsschuld in de toekomst oploopt."

Waarom kiest het kabinet nu voor een andere koers?

"Dat heeft mogelijk te maken met de lage rente: geld lenen is goedkoop. Verder denkt het kabinet anders over de staatsschuld. Het vindt dat die hoger kan en mag. Ten slotte hebben we te maken met uitdagingen waarvan het kabinet zegt dat die niet door de markt kunnen worden opgelost."

"Denk aan klimaatverandering, maar bijvoorbeeld ook aan veranderingen in het onderwijs. Beleid is daar te lang op zijn beloop gelaten, zegt het kabinet, waardoor het beleid verschuift naar een actievere overheid."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Waarom president Donald Trump vrede in Oekraïne wil, zonder Europa erbij te betrekken

De VS wil snel een deal met Poetin om de oorlog in Oekraïne te stoppen. Maar Europa is niet uitgenodigd aan de onderhandelingstafel. Waarom wil Donald Trump dit zo graag? En wat zijn de gevolgen van deze nieuwe koers? "Betekent het einde van de NAVO."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Kabinet wil meer bouwen met nieuwe woonwet, maar zorgt dat ook voor betaalbare woningen? 'Minder sociale huur'

Kabinet wil meer bouwen met nieuwe woonwet, maar zorgt dat ook voor betaalbare woningen? 'Minder sociale huur'
Woonminister Mona Keizer wil met nieuwe wet meer betaalbare woningen
Bron: ANP

Nu het woningtekort is opgelopen tot ruim 400.000 woningen, wil het kabinet de bouw van betaalbare huizen afdwingen. Maar volgens de SP is dat bij lange na niet genoeg. De overheid moet de regie volledig terugpakken – desnoods door grond te onteigenen.

De ambitie van het kabinet is torenhoog: 100.000 woningen per jaar erbij. Om meer grip te krijgen op de woningbouw stuurde woonminister Mona Keijzer vandaag het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting naar de Tweede Kamer.

Versneld woningen bouwen

De aangepaste wet van de minister bepaalt onder meer hoeveel, waar en voor wie er gebouwd gaat worden. Maar het regelt ook kortere procedures en versneld bouwen buiten de bebouwde kom.

Nieuw is dat per regio twee derde van de nieuwbouw betaalbaar moet zijn, waarvan 30 procent sociale huur. Lukt het nu niet om genoeg betaalbare huizen op een locatie te bouwen, dan kun je dat compenseren op een andere plek. Gemeenten met weinig sociale of middenhuur kunnen gedwongen worden meer te bouwen.

Woningnood oplossen

"Het is belangrijk dat mensen met een gemiddeld inkomen in alle gemeenten kans hebben op een betaalbare woning", benadrukt Keijzer. "Iedereen kent wel iemand die al jaren aan het wachten is op een betaalbaar plekje." Volgens de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening brengt deze wet de regie daarop terug.

"Het gaat bepalen welke betaalbare woningen je waar gaat bouwen en versnelt daarbij procedures, zodat we de woningnood op kunnen lossen met elkaar." Alles bij elkaar moet het volgens Keijzer gaan lukken om uiteindelijk 100.000 woningen per jaar erbij te bouwen. "Als je kijkt naar de cijfers van vorig jaar, dan zitten we al op 82.000 woningen. En als je kijkt wat er in de pijplijn zit, dan gaan we in 2027 honderdduizend woningen realiseren."

Bekijk ook

Flexibel

Projectontwikkelaar Maarten de Gruyter ziet positieve elementen in de wet. Als een project in een buurt met veel sociale huur financieel niet haalbaar is, biedt de nieuwe wet volgens hem meer flexibiliteit.

"Op dat moment kun je zeggen: 'Weet je, we gaan hier wat meer vrije sector en wat meer middenhuur realiseren'", zegt De Gruyter. Sociale huur kan dan op een andere plek in de regio komen.

Meer geld nodig

Maar nog altijd mist de projectontwikkelaar oplossingen voor de financiële haalbaarheid van projecten. Er is volgens De Gruyter meer geld nodig. "Je kunt wel een project sneller tot stand willen brengen, maar op het moment dat een project nog steeds niet haalbaar is, dan heeft dat natuurlijk niet zoveel zin."

De bouw van betaalbare woningen, sociaal en midden, is volgens De Gruyter vaak niet rendabel. Dat bleek eind vorig jaar ook uit cijfers van de gemeente Utrecht. Volgens de gemeente lopen ontwikkelaars bij betaalbare huurwoningen soms tot 46.000 euro verlies per woning.

Bekijk ook

Kritiek van SP

Met de nieuwe woningwet wil het kabinet meer grip krijgen op het bouwen van betaalbare woningen, maar volgens SP-leider Jimmy Dijk kiest de overheid voor een 'woningmarkt' en niet voor 'volkshuisvesting'. "De markt heeft heel erg gefaald in het bouwen van betaalbare woningen voor mensen", zegt hij.

Volgens Dijk leidt de verplichting van 30 procent sociale huur per regio, in plaats van per gemeente en project, juist tot minder sociale huur. Vooral op de plekken waar het volgens de partij echt nodig is. "Het klinkt sociaal, maar het is een versoepeling. Het betekent voor gemeenten waar er meer dan 30 procent sociale huur is, dat ze minder sociale huur moeten gaan bouwen."

Miljoen woningen voor 800 euro

Daarom komt oppositiepartij SP vandaag met een radicaal ander woonplan. De partij denkt dat het haalbaar is 1 miljoen woningen te realiseren met een maximale huur van 800 euro, voor iedereen. SP-leider Dijk zegt dat dit kan door 'speculanten' aan te pakken. Dat zijn mensen die huizen opkopen om ze vervolgens met een zo groot mogelijke winst door te verkopen. Ook pleit hij om leegstand tegen te gaan en te investeren in renovatie en nieuwbouw.

"Grondprijzen bepalen nu 60 procent van de bouwkosten. Daar moeten we echt vanaf. We moeten speculanten aanpakken en keihard belasten", benadrukt Dijk, die in het uiterste geval grond zelfs wil onteigenen. "Een overheid die inderdaad gaat ingrijpen op de grondprijzen. Daar is niks communistisch aan. Er zijn onwijs veel landen in Europa die dat ook doen, en terecht."

Bekijk ook

Onrealistisch en onbetaalbaar

Critici noemen het plan van de SP onrealistisch en vooral onbetaalbaar. Volgens ontwikkelaars zou het plan in de tientallen miljarden kunnen lopen. Maar Dijk wijst op het verleden. "Voor de jaren 90 was dit doodnormaal. Toen lukte het om 100.000 woningen per jaar te bouwen. 70 tot 80 procent van de mensen kon toen een betaalbare huurwoning vinden."

Dijk wil de plannen financieren met een woonfonds van 20 miljard euro. "Als je de staatsschuld met 1,7 procent laat oplopen, kun je dit doen. We hebben de laagste staatsschuld in 50 jaar." Om het woonfonds verder te vullen kijkt Dijk ook naar de hypotheekrenteaftrek. Door dit af te schaffen boven hypotheken van 450.000 euro, zou dit volgens hem 6 miljard euro moeten opleveren.

Minister ziet niets in SP-plan

Hoewel het plan volgens de SP-leider haalbaar is, ziet projectontwikkelaar De Gruyter dat anders. De projectontwikkelaar pleit voor minder regels en lagere kosten om betaalbare woningen te bouwen.

Ook woonminister Keijzer wijst de SP-plannen voor onteigening af. "Dat is wel vrij communistisch. Het eigendomsrecht is een van de pijlers van onze rechtsstaat." Onteigening duurt volgens haar jaren en helpt woningzoekenden niet.

Hoe wil de politiek betaalbare woningen bouwen?

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant