Mensen helpen om gezonder te leven, oftewel preventie, heeft zin. Dat vonden eerdere kabinetten al en ook nu staat het niet ter discussie. Waarom is er dan geen structureel geld meer voor beschikbaar? Gezondheidsorganisaties en experts zijn bezorgd.

In 2018 sloot het kabinet een Nationaal Preventieakkoord met doelstellingen op het terrein van roken, problematisch alcoholgebruik, gezonde voeding en overgewicht. Het was erop gericht om mensen te stimuleren gezonder te leven. Inmiddels is gebleken dat de doelen lastig te behalen zijn.

Minder subsidies

Toch blijven experts ervan overtuigd dat preventie werkt. Als het lukt om mensen gezonder te laten leven, dan leidt dat waarschijnlijk tot lagere kosten voor medische behandelingen.

In de nieuwe begroting van het ministerie van Volksgezondheid, Wetenschap en Sport (VWS) staat dat er geschrapt wordt in de subsidies voor preventieprojecten. Het beschikbare geld voor het tegengaan van 'problematisch middelengebruik' zoals alcohol wordt bijvoorbeeld gehalveerd (van 30 miljoen euro in 2023 naar rond de 16 miljoen in 2028). Ook de gelden voor 'gezonde leefstijl en gezond gewicht' halveren in die periode.

Hoge maatschappelijke kosten

Programmamanager Alcohol Ninette van Hasselt van het Trimbos-instituut voor mentale gezondheid hamert al langer op de maatschappelijke kosten die problematisch alcoholgebruik met zich meeneemt. "Verkeersincidenten, huiselijk geweld, uitgaansgeweld, daarbij speelt alcoholgebruik heel vaak een rol."

"En wat dacht je van lichamelijke aandoeningen? Een Maag Darm Lever-arts behandelt allerlei aandoeningen in het ziekenhuis en een aanzienlijk deel van de patiënten kampt met problematisch alcoholgebruik", zegt de programmamanager.

Geen alternatief

Dat de subsidies voor preventie de aankomende jaren minder worden, is volgens Van Hasselt een probleem. "Er is jaarlijks 60 miljoen euro beschikbaar geweest voor het preventie-akkoord", legt ze uit.

"Wat nu dreigt is dat die 60 miljoen wegvalt en dat er niks voor in de plaats komt. Voor de lange termijn is dat zeer zorgelijk."

'Ongelooflijk slecht signaal'

Ook neuroloog en oud-lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) Marianne de Visser is bezorgd. "Ik ben verbijsterd. Wij zetten in het ziekenhuis juist heel erg in op preventie en dat deden we bij de WRR al eerder."

"Alle grote zaken die onze gezondheid negatief beïnvloeden - alcohol, eten - daar moet je echt iets aan doen. Het is een ongelooflijk slecht signaal aan de samenleving om daarop te bezuinigen", vindt ze.

Betaalbare zorg

Daarnaast druist het in tegen het WRR-rapport 'Kiezen voor houdbare zorg' uit 2021 van het adviesorgaan voor de regering. Op aanvraag van het toenmalige kabinet schetste de WRR in dat stuk hoe je de zorg betaalbaar kunt houden, met voldoende personele bezetting en draagvlak bij burgers. Preventie was een kernpunt in die visie.

"Je moet juist inzetten op preventie om de gezondheid te bevorderen en te behouden. Zeker als je kijkt naar het gezondheidsverschil tussen mensen met een hogere of lagere sociaal economische status. In die laatste groep wordt bijvoorbeeld meer gerookt, ook door zwangere vrouwen. Preventie helpt daarbij."

Klein deel van zorggeld

Zowel Van Hasselt als De Visser merken op dat geld voor preventie maar een heel klein deel van de totale gezondheidsbegroting uitmaakt. Volgend jaar gaat er namelijk 111 miljard euro naar de zorg. Daarvan gaat maar liefst 69 miljard euro naar medisch-specialistische zorg en 38 miljard euro naar langdurige zorg.

Preventie komt uit rond de 70 miljoen. De Visser: "Preventie was al stiefmoederlijk bedeeld. En als je dan ziet dat er 69 miljard gaat naar de medisch curatieve zorg, onbegrijpelijk."

Financiering voor preventie

"Die enorme groei van de ziekenhuisbudgetten komt door nieuwe technologie en behandelmogelijkheden, waarvan lang niet altijd vaststaat dat die effectief zijn. Daar moet naar gekeken worden", vindt neuroloog De Visser.

Demissionair staatssecretaris Van Ooijen laat weten dat hij in deze begroting niet te veel voor het nieuwe kabinet wil beslissen. "Het is aan het nieuwe kabinet om dit te regelen. Maar ik hoop van harte dat het dan lukt om zoveel mogelijk structurele financiering te regelen voor preventie."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.