Het zit in onze regenjassen, koekenpannen, recreatieplassen, sloten en waterproof make-up: PFAS. Wij vroegen wat jullie over deze stof wilden weten. Toxicoloog en scheikundige Jacob de Boer geeft antwoord op zes vragen.

Water- én vuilafstotend, je hebt weinig stoffen die beide eigenschappen hebben, zegt toxicoloog en scheikundige Jacob de Boer van de Vrije Universiteit Amsterdam. Dat zorgt ervoor dat per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) in veel alledaagse producten worden gebruikt. "Bijvoorbeeld om pizzadozen te verstevigen, maar ook om zonnepanelen schoon te houden."

1. Wat doet PFAS nu precies in je lichaam?

De stoffen hebben diverse effecten, zegt De Boer. "Net als bij veel stoffen hangt het er ook bij PFAS vanaf hoeveel je ervan binnenkrijgt. Als het onder de 6.9 microgram PFAS per liter bloed in je lichaam blijft, is er niets hand, zo is vastgesteld door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid."

Maar hoe hoger je boven die norm zit, hoe groter de kans dat je wat oploopt. "Zijn de PFAS-gehalten hoger dan 6.9 microgram per liter, dan kun je bijvoorbeeld last krijgen van je schildklier. Ook kan je cholesterolgehalte omhoog gaan. Bij nog hogere waarden PFAS, wordt de kans op nier- en teelbalkanker aanzienlijk groter."

Die buitenproportioneel hoge PFAS-waarden heeft De Boer gevonden bij mensen die in de buurt van chemiefabriek 3M in Antwerpen wonen. "Wij vonden 1.100 microgram PFAS per liter in hun bloed. Maar ik heb ook gegevens van de arbeiders uit chemiefabriek Chemours in Dordrecht (voorheen DuPont). Die hadden een waarde van 11.000 microgram per liter. Dat is zó ontzettend ver boven de norm. Die mensen hebben een verhoogde kans op het krijgen van kanker."

In Nederland worden mensen overigens in de meeste gevallen aan kleine hoeveelheden PFAS blootgesteld, benadrukt De Boer. "Dat kan voor een verslechtering van het immuunsysteem zorgen als het hoger is dan 6.9 microgram per liter. Concreet betekent dit dat je wat vaker ziek wordt." Waarom dit het immuunsysteem precies verslechtert, moeten toxicologen nog uitzoeken.

"Wat wel bekend is, is dat PFAS waarden van hoger dan 6.9 microgram er bij kinderen voor zorgen dat de DKTP-vaccinaties (tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio, red.) veel minder goed werken. Daar zijn we ook erg bezorgd over."

Bron: EenVandaag

2. Waarom wordt er niet dwingender opgetreden tegen vervuilers als 3M en Chemours?

Na alle commotie van afgelopen tijd mag Chemours bijvoorbeeld nog maar 2 kilogram PFAS lozen in het water, vertelt De Boer. "Maar zulke regels worden vaak opgelegd als het kwaad al is geschied. Ik heb eigenlijk mijn hele carrière al te maken met het feit dat economie wint van veiligheid."

"Wat er moet gebeuren is dat chemicaliën eerst getest moeten worden. Pas daarna zou de Europese Unie groen licht moeten geven. Dat gebeurt nu niet. Nu mogen ze eerst produceren, en daarna kijken ze in Brussel of het mogelijk problemen oplevert."

Medicijnen worden bijvoorbeeld wel van tevoren getest. Dat zou ook echt moeten gebeuren bij chemicaliën, vindt De Boer. "Dan voorkomen we dit soort ellende."

3. Wat kun je als burger doen om te voorkomen dat we met PFAS in contact komen?

"Als PFAS-gehaltes hoog zijn, is een mensenlichaam bijna het hele leven lang bezig om deze stof op te ruimen", zegt De Boer. "Stel je hebt 80 microgram PFAS per liter bloed in je lichaam. Dan duurt het 8 jaar voordat dat naar 40 microgram gaat en nog eens 8 jaar voordat het zakt naar 20 microgram. Kortom: je bent maar liefst 32 jaar bezig om PFAS af te breken."

Hoeveel PFAS er wordt opgenomen in iemands lichaam, hangt af van hoe vaak iemand in aanraking komt met spullen waar de stof in zit. De Boer waarschuwt iedereen voor regelmatige blootstelling aan fastfood-verpakkingen en waterproof make-up. "In pizzadozen, bakjes van de McDonald's en Kentucky Fried Chicken zitten soms PFAS verwerkt. Die kunnen in het voedsel gaan zitten."

"In Amerika eten ze bijvoorbeeld veel magnetronpopcorn. De overdracht van PFAS van verpakking naar voedsel is dan nog veel sterker. Dus dat kun je beter vermijden." Maar het kan volgens de toxicoloog geen kwaad om zo nu en dan een pizza te bestellen.

Waar De Boer zich nog de meeste zorgen over maakt is waterproof make-up die dagelijks gebruikt wordt. "Er zitten veel PFAS in waterbestendige mascara, lippenstift en foundation. Bovendien neemt je huid die producten goed op. Je zou veel kunnen winnen door die producten niet meer te gebruiken."

De Boer stelt ook gerust: "Het is niet zo dat je van één ding meteen boven de normen komt, maar regelmatig gebruik van producten waar PFAS inzitten kan ervoor zorgen dat dat effect heeft op je immuunsysteem."

4. Zijn er alternatieven voor PFAS?

De Boer is ervan overtuigd dat er alternatieven zijn. "Wat we nu al zien is dat siliconenverbindingen heel goed op regenkleding werken. Dat wordt nu ook al toegepast. En polymeren - een soort verbindingen van grote moleculen - zonder fluor zijn ook een optie. Met zo'n andere scheikundige samenstelling kun je dus ook op een andere manier een coating aanbrengen."

Maar echt investeren in alternatieven gebeurt nog niet, ziet De Boer. "Pas als er druk komt van de overheid om een stof te verbieden, gaan bedrijven investeren in alternatieven. Maar als die druk er niet is, doen ze dat niet. Dan is het economisch ook niet interessant."

Het gaat al jaren op dezelfde manier. "Als wij iets hebben ontdekt wat schadelijk is, krijgen we eerst te horen: 'Heb je geen fout gemaakt?'. En vervolgens is de standaardreactie: 'Jammer, maar er is geen alternatief.' En toch werd er steeds een alternatief gevonden."

5. Beschikken we over technieken om PFAS op te ruimen?

De Boer: "PFAS breken nauwelijks af. Het opruimen ervan is vrijwel onmogelijk. Wat er in de natuur gebeurt is het volgende: de meeste PFAS komen via de regen in zeeën en rivieren terecht. Via sedimentatie, het neerdalen van zwevend stof uit het water op de bodem, 'sneeuwt' PFAS als het ware onder. Vervolgens verdwijnt het heel langzaam in de zeebodem. Uiteindelijk leidt dit proces van ongeveer 100 jaar ertoe dat er minder PFAS in vis en regenwater terechtkomen. We komen er dus niet echt vanaf, want het zit verstopt in de zeebodem."

De toxicoloog roept daarom op om te stoppen met het produceren van producten waar PFAS inzitten. "Het leidt tot grote problemen in het milieu en uiteindelijk ook bij onszelf."

De Boer vertelt dat er wel nieuwe technieken in ontwikkeling zijn op het gebied van verwijderen van PFAS uit fabrieksafval en sterk vervuilde grond. "Onderzoekers zijn hard bezig met het vinden van manieren om fabrieksafval dat in de bodem terecht is gekomen toch te kunnen afbreken. Tot nu toe blijkt dat je PFAS wel stuk kunt krijgen als je het bij 1500 graden Celcius verhit. Helaas kost dat heel veel energie en stoot het veel CO2 uit."