Als nationaal veiligheidsadviseur werkte John Bolton nauw samen met voormalig president Donald Trump. Maar nu hij kans maakt om opnieuw president te worden waarschuwt Bolton voor de gevolgen. "Ik denk dat de NAVO dan niet meer bestaat."

Bolton werkte in 2018 en 2019 als adviseur onder Trump in het Witte Huis. Sinds zijn vertrek wordt hij, vanwege bedreigingen door landen als Iran, 24 uur per dag bewaakt door de geheime dienst. Maar hij neemt nu, vanuit zijn zwaar beveiligde hotelkamer middenin Washington D.C., toch nog de tijd om te waarschuwen voor wereldwijde gevolgen van een mogelijke tweede termijn onder Trump.

Rutte geeft tegengas

Bolton was erbij toen toenmalig premier Mark Rutte en Trump elkaar 6 jaar geleden ontmoetten in the Oval Office. Deze beelden gingen al snel de wereld over, omdat Rutte als een van de weinige wereldleiders inging tegen Trump tijdens een gesprek over een mogelijke handelsovereenkomst tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie.

Volgens Trump maakte het niet uit of ze daar uitkwamen of niet, een verbaasde Rutte reageert dan snel met een ferm 'nee'. Door dit moment ging Rutte de geschiedenisboeken in als een van de weinigen die openlijk tegengas gaf.

Einde van de NAVO

Bolton herinnert zich het moment maar maakt nu snel duidelijk dat Rutte geen illusies moet maken. "Trump is van plan om echt uit de NAVO te stappen als hij de kans krijgt. Ik vraag me af of Mark Rutte - toen hij de baan kreeg aangeboden - zich wel voldoende heeft beseft dat dit kan betekenen dat hij het licht uit zal moeten doen als het Trump lukt om herkozen te worden."

De voormalige adviseur weet als geen ander hoe geharnast Trump in de wedstrijd zit. "Toen Trump zei dat EU-landen de 2 procent-norm moeten halen was dat niet om de NAVO sterker te maken, maar met het idee om een excuus te hebben om de NAVO te verlaten."

'Trump heeft geen besef'

In de kleine 2 jaar dat Bolton onder Trump in het Witte Huis werkte, viel hij van de ene verbazing in de andere. "Trump heeft geen enkel besef van de gevolgen van zijn handelen. Hij kan 's ochtends het ene besluiten, een paar uur later het andere en de volgende dag het tegenovergestelde willen." Dat maakt hem onberekenbaar en maakt de kans op fouten groot. Het is volgens Bolton meer geluk dan wijsheid dat er onder Trump geen grote internationale crisis is geweest.

Bolton zegt dat de voormalige president niet aan langetermijngevolgen denkt en het belang van bondgenoten onderschat. Hij ziet niet in dat een bondgenootschap als de NAVO grote waarde heeft voor de Verenigde Staten. "Hij denkt alleen maar in transactionele termen, hij wil er zelf iets aan hebben op economisch of politiek vlak. Soms zelfs ook puur en alleen voor zijn eigen imago. Dat werkt misschien als je in het vastgoed zit, maar niet als je een wereldleider bent."

Geheimen delen

Een moment waar Bolton nog steeds de koude rillingen van krijgt is toen Iran in 2019 een Amerikaanse drone uit de lucht schoot. Niet de agressie van Iran is wat hem is bijgebleven maar vooral de manier waarop Trump ermee omging. Bolton en de hoogste Amerikaanse militairen wilden de Iraanse actie vergelden, dus kwamen ze met een plan.

Uiteindelijk weigerde Trump dat op het laatste moment uit te voeren, maar een dag later deelde hij wel alle details via X. "Het is zijn goed recht om als president je eigen afwegingen te maken maar je deelt geen geheimen met je vijanden", zegt Bolton die nog steeds woedend is over de situatie.

Schade niet te repareren

"Ook dit ging weer allemaal om de persoon Trump die iedereen maar wat graag duidelijk wilde maken dat hij in het middelpunt staat", gaat hij verder. "Maar dat is logisch als je de president van Amerika bent. Daar hoef je echt niemand van te overtuigen. En toch twittert Trump alle details puur en alleen om zijn eigen ego te strelen."

Bolton is dan ook duidelijk in zijn oordeel over Trump: "Hij is niet geschikt om president te zijn maar de kans dat hij weer wint is groot." We moeten ons daar ook in Europa op voorbereiden, vindt hij. "De schade van 4 jaar Trump was nu nog te repareren. Bij een tweede termijn denk ik dat de schade niet meer te repareren zal zijn."

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."