Vanaf dit jaar registreert het Openbaar Ministerie (OM) hoe vaak vrouwen het slachtoffer worden van een geweldsmisdrijf en moord of doodslag. "We maken ons echt zorgen over het aantal vrouwen dat binnen relaties wordt omgebracht."

"Daar moeten we wat aan doen", zegt Judith van Schoonderwoerd den Bezemer. Zij is landelijk officier van justitie huiselijk geweld, kindermishandeling en zeden bij het Openbaar Ministerie.

Focus op vrouwelijke slachtoffers

De statistieken over vrouwenmoord liegen er niet om: in 2022 werden er 48 vrouwen vermoord in Nederland, in 6 op de 10 zaken was de dader een (ex-) partner. Tussen 2018 en 2022 werden in totaal 127 vrouwen gedood door hun partner of ex.

Het OM gaat nu ook zelf het aantal vrouwelijke slachtoffers van geweldsmisdrijven en moorden bijhouden. "We kijken niet alleen naar moord en doodslag, maar ook naar (zware-) mishandeling", zegt Van Schoonderwoerd den Bezemer.

Grootte van probleem in kaart brengen

Het bijhouden van het aantal gevallen wordt gedaan om in kaart te brengen hoe groot het probleem is en om een 'verhoogde focus' te hebben wanneer een vrouw slachtoffer is. Aan veel vrouwenmoorden gaat namelijk hetzelfde patroon vooraf, legt de officier van justitie uit.

Van Schoonderwoerd den Bezemer: "Niet-fatale verwurging, intieme terreur: de vrouw wordt geïsoleerd door haar partner, hij volgt haar op de telefoon en wil altijd weten waar zij is."

Naar context van geweld kijken

Als een geweldszaak op het bureau van een officier van justitie belandt, wordt er - behalve naar die zaak zelf - sinds dit jaar nog meer gekeken naar de context van het geweld. "Wat is hier aan de hand? Is het een patroon? Wat voor type huiselijk geweld is dit? Is het, zoals we het noemen, intieme terreur?", zegt Van Schoonderwoerd den Bezemer.

Bij intieme terreur is er sprake van controle, dwang, vernederen en manipuleren. Een partner isoleert bijvoorbeeld iemand van zijn of haar naaste omgeving. Er hoeft niet per se sprake te zijn van fysiek geweld, maar dat risico bestaat wel. Als er sprake is van huiselijk geweld en intieme terreur staat bescherming van het slachtoffer volgens haar voorop. "Als dat wettelijk gezien kan."

'Dat moeten we nu wel doen'

"Vroeger keken we vaak op een andere manier naar zaken", constateert de officier van justitie. Volgens haar werd er vooral gekeken naar het laatste incident dat bij het OM binnenkwam. "Naar die ene klap waarna misschien aangifte werd gedaan."

Er werd niet gekeken naar het patroon dat onder het incident ligt, wat kan wijzen op intieme terreur, vervolgt Van Schoonderwoerd den Bezemer. "Dat moeten we nu wel gaan doen. We moeten ons allemaal bewust zijn hiervan."

Gevaarlijke momenten

Dwang, stalking of psychische of lichamelijke mishandeling zijn belangrijke rode vlaggen of een relatie kan escaleren tot fataal geweld. Van Schoonderwoerd den Bezemer haalt een onderzoek aan van de Britse criminoloog Jane Monckton-Smith, die acht punten ontleedde voorafgaand aan femicide.

"Je kunt ook denken aan geweld tijdens de zwangerschap: als het gericht is tegen de buik, dan dat is een duidelijke rode vlag van intieme terreur." Ook het moment dat in zo'n relatie verbroken wordt of een vrouw erover denkt de relatie te verbreken, kan een gevaarlijk moment zijn, legt ze uit.

Relatiebreuk kan een trigger zijn

Een relatiebreuk kan voor een man een trigger zijn om na te denken over moord, zegt de landelijk officier. "Als je weet hoe het werkt, dat er in de aanloop naar zo'n moord bepaalde kenmerken zitten waarin we in het strafrecht ook dingen mee kunnen, dan kunnen we daar in de aanpak wat mee doen."

Er wordt al beter samengewerkt met instanties als Veilig Thuis, weet Van Schoonderwoerd den Bezemer. "Daardoor zijn we gaan zien hoe dat werkt met die patronen en die context-informatie. En dat het wel degelijk relevant is voor strafrechtelijk ingrijpen."

'Inzoomen' op rode vlaggen

Het OM gaat 'inzoomen' op de rode vlaggen omdat er ook strafbare feiten tussen zitten als stalking en mishandeling, zegt Van Schoonderwoerd den Bezemer. "Daar willen we tijdig en met aandacht op ingrijpen. Als we zo'n rode vlag signaleren moet je de zaak bloedserieus nemen en goed doorvragen wat er nodig is om het slachtoffer te beschermen."

Justitie kan bijvoorbeeld zelf iemand een zogenoemde gedragsaanwijzing opleggen: een contactverbod of een gebiedsverbod. Ook kan het OM aan de rechter vragen om iemand langer vast te zetten.

Cijfer femicide omlaag krijgen

Zou je femicide hiermee dan kunnen voorkomen? "Ik weet niet zeker of dat kan", zegt de officier van justitie. "Logischerwijs zou je denken van wel, maar de cijfers moeten dat gaan uitwijzen."

Haar missie is om de komende jaren het aantal vrouwenmoorden omlaag te krijgen. "Ik heb goede hoop dat dat gaat lukken." Van Schoonderwoerd den Bezemer zegt dat het OM daarom probeert om steeds beter samen te werken met andere instanties en er hard gewerkt wordt aan het ophogen van kennis.

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."

Het voortbestaan van tientallen hospices in Nederland wordt bedreigd. Zorgverzekeraars gaan een lagere vergoeding voor verpleging betalen en dat raakt de hospices. In Rotterdam is daarom al besloten de deuren van een hospice te sluiten.

Hospice De Vier Vogels - waar van oudsher 24 uur per dag verpleegkundige zorg beschikbaar is - stopt in juni. Verzekeraar Zilveren Kruis betaalt vanaf 1 april namelijk minder voor de inzet van verpleegkundigen en dat leidt ertoe dat het hospice niet meer genoeg verpleegkundigen heeft.

Lager tarief, minder zorg

"Een 'bijna-thuis-huis', zoals wij zijn, wordt gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Daarnaast betalen bewoners een eigen bijdrage. We werken met vrijwilligers en verpleegkundigen van de Rotterdamse zorgorganisatie Laurens", legt bestuurslid Jos van Huut uit.

"De verzekeraar betaalt Laurens daarvoor een dagprijs en dat bedrag gaat per 1 april zozeer omlaag dat het inzetten van verpleegkundigen voor 24-uurs zorg minder wordt."

Een van de laatste bewoners

De afgelopen 25 jaar verzorgden de medewerkers van De Vier Vogels stervende patiënten in vier verschillende kamers. Liesbeth Looren de Jong bijvoorbeeld, die er onlangs overleed. Zij was daarmee een van de laatste bewoners.

Haar broer Louis zocht haar bijna dagelijks op. "Mijn zus is net geen 80 geworden, dat zou ze aanstaand weekend zijn geworden", vertelt hij.

'Uitkijken naar de dood'

"De afgelopen 2 jaar waren zwaar voor haar, door lichamelijke problemen", vertelt Looren de Jong over zijn zus, die afgelopen januari werd opgenomen in De Vier Vogels. "Het was een tamelijk dramatische keuze tussen een been-amputatie of naar het hospice. Ze koos voor het laatste, een keuze voor de dood."

"Ze is uit gaan kijken naar de dood in alle rust en alle vrede en is uiteindelijk overleden door euthanasie. "

Klein hospice

Dat De Vier Vogels een klein hospice is, speelt een rol bij de sluiting. Maar uiteindelijk zijn de lagere tarieven van de zorgverzekeraar doorslaggevend.

En De Vier Vogels is niet het enige bijna-thuis-huis in Nederland. Er zijn er ongeveer 120. VPTZ, de koepel voor vrijwilligersorganisaties in de palliatieve terminale zorg, en zorgprofessionals, verwacht dat er meer in de problemen komen door de bezuinigingen.

Ander soort vrijwilligers

De hospices moeten hun aanpak veranderen en meer met vrijwilligers werken, is de boodschap vanuit de zorgverzekeraars. Maar of dat bij iedereen lukt is de vraag, zegt voorzitter van De Vier Vogels Marjo de Bot.

"We zien dat het soort vrijwilligers aan het verschuiven is. Het zijn vaker wat jongere mensen die betekenis zoeken, dat is mooi. Maar het nadeel is: hun beschikbaarheid is minder dan die van de oudere vrijwilligers." Een rooster rondmaken is lastig en 24-uurs verpleegkundige zorg is met deze bezuiniging sowieso niet meer waar te maken.

Mogelijk tientallen hospices in de problemen

Naar aanleiding van De Vier Vogels heeft Zilveren Kruis zich uiteindelijk constructief opgesteld en gezegd dat ze een overgangsperiode willen aanbieden. Maar dat komt voor De Vier Vogels te laat. Het besluit is genomen.

"Heel erg spijtig", vindt Carla Aalderink van koepelorganisatie VPTZ het dat De Vier Vogels moet sluiten. "Hospices zijn eigenlijk 'out of the blue' door zorgverzekeraars geconfronteerd met lagere tarieven. Met als gevolg minder uren zorg en een veel te groot beroep op vrijwilligers." Ze verwacht dat tientallen hospices, net als De Vier Vogels, in de problemen komen. "Als er niet wordt ingegrepen, zullen die allemaal verdwijnen."

'Structurele oplossing nodig'

"Een overgangsperiode, zoals Zilveren kruis aanbiedt, klinkt mooi, maar is een incidentele oplossing. Wij willen een structurele, zodat je niet van incident naar incident holt", zegt Aalderink.

Ze wijst erop dat onderzoek juist laat zien dat er in de toekomst meer hospices nodig zijn, vanwege onder andere vergrijzing en een minder groot sociaal netwerk. "We moeten daarom juist zuinig zijn op onze hospicebedden." Aalderink vindt de bezuiniging dan ook 'ondoordacht' met 'verstrekkende financiële gevolgen'. Vrijwilligers komen erdoor onder druk te staan, benadrukt ze. "Het risico is dat ze afhaken omdat ze denken: er wordt meer van mij verwacht en dat kan ik niet."

Moeilijker om thuis te sterven

Of er een alternatief is, volgens Aalderink? "Dat is een heel terechte vraag. We hebben eerder gezien dat het in de wijkverpleging, waar ook geduwd werd op de tarieven, moeilijker werd voor mensen om thuis te sterven. Het idee was toen dat meer mensen naar een hospice moesten."

"Maar als de zorg daar dan ook geminimaliseerd wordt, wat dan? Dan moet je jezelf de vraag stellen waar mensen dan nog kunnen overlijden. Ziekenhuizen zijn er ook niet op ingericht om mensen voor langere tijd een bed te bieden om daar te overlijden."

Staatssecretaris zoekt oplossing

De verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer laat in een reactie weten in gesprek te zijn met de sector om te voorkomen dat meer hospices omvallen.

"Onder leiding van mijn ministerie is gesproken tussen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en VPTZ. Er is afgesproken dat Zorgverzekeraars Nederland en ActiZ hun achterban zullen oproepen om snel het gesprek aan te gaan om te voorkomen dat hospices omvallen door de lagere tarieven, dan wel het minder aantal uren aan wijkverpleging. Voor half april wordt dit overleg herhaald om te kijken hoe het ervoor staat."