1,3 miljoen Nederlanders slikt potentieel verslavende pijnmedicatie. Een op de tien wordt chronische gebruiker. De verslaving kan ontstaan rondom een operatie. Uit nieuw onderzoek blijkt dat muziek tijdens de operatie de kans op verslaving vermindert.

De 63-jarige Marien Hogendoorn viel afgelopen jaar van 7 meter hoogte van een ladder. Hij brak bijna alles: arm, pols, sleutelbeen en had zelfs een schedelbasisfractuur. "Eigenlijk is het een wonder dat ik zo goed ben hersteld. Ik loop zonder hulp, kan van alles weer. Ik mag alleen niet meer een ladder op van mijn vrouw."

'Groot maatschappelijk probleem'

Hogendoorn wordt nu geopereerd, omdat er een metalen plaat uit zijn pols moet worden verwijderd. Geen grote ingreep, maar elke operatie gaat gepaard met pijn en daarvoor is medicatie nodig. En pijnmedicatie is in potentie heel verslavend.

"Verslaving aan pijnmedicatie is een groot maatschappelijk probleem", zegt Hans Jeekel, hoogleraar chirurgie en onderzoeker van het Erasmus MC. "We kennen allemaal de zorgelijke situatie in de Verenigde Staten. Maar ook in Nederland slikken zo'n 1,3 miljoen mensen potentieel verslavende pijnstillers. Uit onderzoek is gebleken dat een op de tien mensen die deze middelen krijgt chronische gebruiker wordt. Het neemt epidemische vormen aan."

Muziek luisteren

Samen met zijn team doet Jeekel al jaren onderzoek naar de invloed van muziek op patiënten tijdens een ziekenhuisverblijf. "We wisten al dat muziek kan helpen om angst en stress te reduceren", vertelt de arts. Maar nu is er een nog grotere doorbraak: muziek kan namelijk helpen om niet verslaafd te raken aan pijnmedicatie.

"We hebben via de muziek een verrassende en volstrekt bijwerkingsvrije manier gevonden om het aantal mensen dat chronisch verslaafd raakt aan pijnmedicatie te verminderen. Wat er precies gebeurt in de hersenen tijdens het luisteren naar muziek moeten we nog verder onderzoeken, maar dat er van alles gebeurt is overduidelijk", zegt Jeekel.

Met koptelefoon op de operatietafel

Verslaving aan pijnstillers ontstaat vaak rondom een operatie, omdat patiënten voor, tijdens en na de ingreep deze medicatie toegediend krijgen. Het Erasmus MC heeft daarom in de afgelopen periode bij 5000 mensen die geopereerd werden, onderzocht wat het effect van muziek is op hun pijnmedicatie.

De helft van hen kreeg een koptelefoon op met muziek. Wat bleek? Deze mensen hadden veel minder pijnmedicatie nodig dan mensen die dezelfde operatie kregen zonder koptelefoon met muziek. De onderzoekers publiceren hun wereldprimeur binnenkort in het gerenommeerde chirurgische tijdschrift 'Annals of Surgery'.

'Rustgevend om met muziek de operatie in te gaan'

Hogendoorn vindt het een prima idee om met muziek zijn polsoperatie in te gaan. "Ik ben gelovig en hou erg veel van christelijke muziek. Ik word blij van de band Sela. De zangeres daarvan is niet lang geleden veel te jong aan kanker overleden. Ik vind haar muziek zo mooi dat ik die heb gekozen voor de operatie."

"Wat het onderzoek naar muziek en pijnbeleving inhoudt weet ik niet precies, maar ik denk dat het hoe dan ook rustgevend is om met prettige muziek onder narcose te worden gebracht", vertelt Hogendoorn.

Bron: AVROTROS

Heavy metal werkt niet

Het Ministerie van Volksgezondheid kijkt met interesse naar de studie van het Erasmus MC. De resultaten van het onderzoek worden besproken binnen de taakgroep van het Ministerie en ook met de zorgverzekeraars. In het najaar komt de taakgroep met een concreet voorstel over een bredere toepassing van de behandeling met muziek. Grote kans dus dat er in de toekomst op menig operatiekamer een koptelefoon klaar ligt.

En leuk detail: Volgens Jeekel maakt het niet uit naar welke muziek je luistert tijdens de operatie. Klassiek, pop, soul of blues. Alles heeft effect, zo bleek uit het onderzoek. Met één uitzondering: heavy metal. En dat is dan weer niet zo verassend.

Taghi, Holleeder, Razzouki: de gevaarlijkste Nederlandse criminelen verblijven allemaal in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught, oftewel de EBI. De inrichting heeft het hoogste beveiligingsniveau. We vroegen wat jullie erover willen weten.

Vlakbij de zwaar beveiligde gevangenis in Vught is afgelopen vrijdag een zittingszaal geopend voor strafzaken. Het is een maatregel om vluchtgevaarlijke gedetineerden minder vaak te hoeven vervoeren, want dat is peperduur en heeft grote risico's voor de veiligheid.

Beveiliging aanscherpen

"Tijdens een verplaatsing is er het risico dat een gedetineerde een ontsnappingsmogelijkheid vindt, meer dan wanneer iemand binnen de gevangenismuren blijft", verklaart woordvoerder Charlotte Hees van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

De opening van de zittingszaal past in een bredere politieke beweging om de beveiliging rond zware criminelen verder aan te scherpen. Het is onder meer een reactie op incidenten waarbij criminelen ondanks hun detentie vermoedelijk toch contact onderhielden met de buitenwereld.

Is er wel personeel voor een nieuwe EBI?

Tweede EBI in Vlissingen

De afgelopen jaren hebben we gemerkt dat er meer hoogrisico-gedetineerden zijn die hun criminele handelen proberen voort te zetten vanuit hun cel, zegt de woordvoerder van de Dienst Justiële Inrichtingen. Het is ook de reden dat er een extra EBI wordt gerealiseerd op het nieuwe Justitieel Complex in Vlissingen, dat naar verwachting in 2030 klaar is.

Advocaat Geert-Jan Knoops, die vaak in de EBI is geweest, stelt vast: "Er is in de samenleving een toenemende toestroom aan georganiseerde criminaliteit, de aard van het strafrecht is veranderd. Er is daardoor meer behoefte ontstaan aan een tweede EBI."

Druk op capaciteit

Op dit moment is er één EBI in Nederland, in de Penitentiaire Inrichting (PI) in Vught. Die heeft plek voor 24 gedetineerden, verdeeld over verschillende afdelingen. Naast de geplande bouw van een nieuwe EBI in Vlissingen wordt ook de capaciteit in Vught uitgebreid, met twaalf extra cellen.

Er is veel druk op de capaciteit in het gevangeniswezen, zowel wat betreft personeelstekorten als celtekorten, maar op deze groep wordt niet bezuinigd, laat de woordvoerder van de DJI weten.

Wat maakt de EBI anders dan een gewone gevangenis?

Afgezonderd van elkaar

Wat maakt zo'n EBI nu anders dan andere plekken waar gedetineerden verblijven? Het belangrijkste verschil is de doelgroep die erin zit, legt de woordvoerder uit. In de EBI komen vooral gedetineerden terecht die een grote rol speelden in georganiseerde criminaliteit, en die bijvoorbeeld een crimineel netwerk aanstuurden.

"Hierdoor zijn we er in de EBI niet alleen mee bezig dat deze gedetineerden - plat gezegd - achter slot en grendel blijven, maar willen we ook voorkomen dat ze hun criminele netwerk vanuit de gevangenis blijven aansturen."

Volledig afgezonderd

Om dat te voorkomen, is er strenge controle op de gedetineerden. "Het meest essentiële verschil is dat een gedetineerde in de EBI volledig afgezonderd is van andere gedetineerden", vertelt Knoops.

"In gewone gevangenissen mogen gedetineerden met elkaar socialiseren. Bijvoorbeeld gezamenlijk naar de luchtplaats gaan of sporten. Dat is in de EBI vrijwel niet het geval."

Hoe wordt hulp van buitenaf tegengegaan?

Contact met buitenwereld

Woordvoerder Hees legt verder uit dat gedetineerden in de EBI absoluut niet samen in één cel geplaatst worden, zoals dat in andere gevangenissen soms wel gebeurt. De gedetineerden in de EBI kunnen heel soms even samen koken of tegelijkertijd sporten. Maar dan wordt er goed gekeken wie met wie mag, en wie zeker niet.

De afgelopen jaren is er ook meer afstand gekomen in het contact tussen de bewaarders en de gedetineerden. Om bewaarders zelf beter te beschermen.

Controle bij telefoongesprekken

Telefoongesprekken met de buitenwereld zijn bovendien streng geregeld. In andere gevangenissen is er vaak een grotere belzaal en algemenere controle. Maar bij de EBI is die controle één-op-één: om te bellen met een gedetineerde in de EBI, moet de beller onder begeleid toezicht naar een andere gevangenis komen. Zodat nauw in de gaten kan worden gehouden wie met wie belt.

Ook zijn de bezoekregels streng: je kunt niet zomaar even op bezoek bij iemand in de EBI.

'Bizar streng'

Volgens Hees is de EBI 'bizar streng'. Ze zegt: "Niemand wordt een momentje losgelaten. De gedetineerden zijn helemaal in hun eentje. En hoewel het natuurlijk terecht is dat ze daar verblijven, is het een heel naar regime om in te zitten."

In 2023 stelde het anti-foltercomité van de Raad van Europa dat de veiligheidsmaatregelen in de EBI 'buitensporig' streng waren.

Ieder jaar opnieuw beoordeeld

De woordvoerder benadrukt dat goed verantwoord moet blijven waarom maatregelen in de EBI nodig zijn. "Dienst Justitiële Inrichtingen staat ook voor een humaan detentiebeleid. Dus bij zo'n streng regime als in de EBI moet je verantwoorden of het noodzakelijk is dat iemand daar verblijft. En als iemand er al langer verblijft: of het niet afgebouwd kan worden. Soms kunnen gedetineerden naar een iets minder zwaar beveiligde inrichting, de Afdeling Intensief Toezicht (AIT)."

Ieder jaar worden de gedetineerden daarom opnieuw beoordeeld. Dat gebeurt onder meer op basis van adviezen van de gevangenisdirecteur.

Cameratoezicht op advocaten

Dan zijn er nog de advocaten die contact hebben met gedetineerden. Ook op dat contact is het toezicht strenger geregeld dan in andere gevangenissen. "In een gewone gevangenis kun je als advocaat gewoon met je cliënt aan een tafeltje zitten, kun je dossiers over en weer uitwisselen, zodat de gedetineerde kan meelezen", weet Knoops uit eigen ervaring.

"In de EBI wordt een gesprek streng gemonitord", zegt Knoops. "Dat is ook altijd zo geweest, voor zover ik weet. Toen ik ruim 10 jaar geleden iemand in de EBI als cliënt had, was dit ook al zo."

Naar de Eerste Kamer

Onder het vorige kabinet stelde minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) nog scherpere maatregelen in de EBI voor. Hieronder was ook het voorstel om cameratoezicht in te stellen bij gesprekken tussen gedetineerden en advocaten.

In februari 2025 stemde de Tweede Kamer in met de wetswijziging die hiervoor nodig was. Het voorstel moet nu nog langs de Eerste Kamer.

Verdediging moeilijker

Eerder stemde de Tweede Kamer in met wijzigingen die verder gingen dan enkel cameratoezicht, en ook auditief toezicht mogelijk maakte. Na een spoedadvies van de Raad van State werd hiervan afgezien.

"Het scherpe toezicht in de EBI maakt het werk van de verdediging al een stuk moeilijker", zegt Knoops hierover. "Als het toezicht óók nog eens gepaard zou gaan met geluid opnemen en kunnen terugluisteren. Dan zou een advocaat nooit vertrouwelijk informatie kunnen uitwisselen."

'Grenzen van toelaatbare zijn bereikt'

"Dat zou in strijd zijn met het Europese Mensenrechtenverdrag. Zelfs het belang van de veiligheid van de samenleving kan niet opwegen tegen het grote belang dat de wetgever heeft gecreëerd voor ongestoord vrij verkeer tussen advocaat en cliënt", zegt hij.

"Ik denk dat de grenzen van het toelaatbare nu al zijn bereikt met het huidige EBI-regime."

Nog strenger?

De Dienst Justitiële Inrichtingen ziet in principe geen heil in een nog strengere beveiliging in de EBI. "Bij incidenten moet je natuurlijk kijken: hoe wil je dit voorkomen in de toekomst?", zegt de woordvoerder. "En het is goed dat er voor de capaciteit een tweede EBI-vestiging gepland staat. Maar wij zitten niet op de route dat het dagelijks regime van de gedetineerden nu nog strenger moet."

"Het is in de EBI echt al heel streng. Dus de indruk die mensen soms hebben van 'het kan nog wel wat strenger', die klopt niet", zegt ze. "Bovendien moet je ook denken aan wat zo'n extreem streng beleid doet met mensen, wat voor mensen je daarmee maakt. Daar los je niks mee op, zeg maar. Het baat niet."