Het is koud. De eerste waaghalzen hebben zich al op het ijs gemeld, het KNMI geeft code geel en in Oostenrijk is vanwege de lage temperaturen tijdelijk het boerkaverbod opgehven. De -10 wordt deze dagen aangetikt en de gevoelstemperatuur komt door een straffe wind nog een stuk lage te liggen. Kortom, de kou is het gesprek van de dag.

Dertig jaar geleden was dat weinig anders. In de winter van 1988 scoorden Harry Vermeegen en Henk Spaan een hit met het nummer 'Koud, hè'. Een single van 2 minuten en 55 seconden vol geklaag over de kou ('berekoud!'). Zegt het wellicht iets over de Nederlandse cultuur dat het plaatje binnen no-time een hit werd?

Koud, hè?

Voor de oorsprong van de 'koud, hè'-kreet, gaan we met Henk Spaan dertig jaar terug in de tijd. "Samen met Harry maakte ik Pisa bij de VARA en later Verona bij Veronica. Voor de rubriek 'Bovenop het nieuws' gingen we in een raar geel-blauw pakkie politici en andere bekende Nederlanders interviewen. De eerste keer dat we dat deden was het -14 buiten en Harry kon geen andere vraag voor al die politici bedenken dan: 'Koud, hè, excellentie?"

De kreet sloeg meteen aan. Niet veel later zetten Vermeegen en Spaan de kreet op een plaat en scoren ze een Top 40-hit. Bovendien gaan de blauw-gele mutsen met de kreet op het voorhoofd als warme broodjes over de toonbank. "Ja, die hebben ons geen windeieren gelegd", zegt Spaan. "We hebben er daar zo'n 100.000 van verkocht. We hadden een royaltydeal met Veronica, waardoor wij er ook wat van overhielden. Ik heb er het dak van m'n huisje in Frankrijk van betaald."

Op de Winterspelen van datzelfde jaar staat Yvonne van Gennip op het hoogste podium met een muts met de tekst 'Goud, hè?'. De kreet is alomtegenwoordig. 

Belgische parodie

Tot Spaans genoeg is het nummer zelfs afgelopen december nog geparodieerd in Belgie, door het radioduo Peter & Julie. Ook hun variant werd een bescheiden winterhit in Belgie. Henk Spaan is overigens zelf geen fervente koudeklager. Naar eigen zeggen pakt hij door weer en wind nog elke dag de fiets.

Het is nog niet duidelijk hoe het gisteravond uit de hand heeft kunnen lopen in Scheveningen. Honderden jongeren raakten in gevecht met elkaar en keerden zich tegen de politie toen die ingreep.

Statiegeld Nederland opent deze maand twee winkels waar mensen hun blikjes en flessen kunnen inleveren. De winkels moeten het makkelijker maken om de lege verpakkingen weg te brengen. Dat gaat met het huidige systeem in grote steden niet altijd goed.

Vooral in supermarkten staan nog lange wachtrijen voor statiegeldmachines. Dit zorgt soms voor irritaties tussen klanten en 'statiegeldverzamelaars'. De twee winkels in Rotterdam en Amsterdam moeten het begin zijn van een oplossing voor dit probleem. Maar hoe realistisch is die?

'Niet genoeg'

"Die twee statiegeldwinkels zijn een mooie service voor de supermarkten. Die worden zo ontlast. Maar verder lossen ze helemaal niks op van het probleem waar we nu mee zitten", zegt Dirk Groot, die met zijn stichting Zwerfinator zwerfafval probeert te verminderen. Hij vindt de nieuwe winkels een 'stap in de juiste richting', maar merkt op dat er nog veel moet gebeuren.

Volgens hem zijn er vooral in de grote steden te weinig inleverpunten. En dat is hét grote probleem. "Je kunt overal blikjes en flesjes kopen, maar je kunt ze bijna nergens inleveren. En voor een zo'n winkel ga je niet van Amsterdam-West naar het centrum lopen om je blikje in te leveren", denkt hij.

Geen innameplicht

Het kleine aantal innamepunten waar hij zo kritisch over is, zou vooral komen doordat er geen innameplicht is. Mensen zijn het namelijk niet verplicht om gebruikte blikjes, flesjes en kratten in te leveren. Het wordt niet gestimuleerd, zegt Groot.

"De verhouding tussen statiegeld en het product dat je koopt is helemaal zoek. Heel veel mensen vinden het gewoon niet de moeite waard." Juist doordat die stimulans uitblijft, wordt er weinig gedaan om meer innamepunten te creëren. En de drukte echt onder controle te krijgen.

'Hoe slechter ze het doen, hoe meer ze verdienen'

Bedrijven als Statiegeld Nederland maken winst op elk blikje en flesje dat niet wordt ingeleverd, legt Groot uit. "Ze doen niet meer dan nodig is. Ze verdienen er juist aan als er minder wordt ingeleverd."

"Al die miljoenen aan statiegeld die niet worden ingeleverd, dat blijft gewoon bij statiegeld Nederland", vervolgt hij. "Ze zeggen dat ze investeren in allerlei nieuwe innamepunten, verbetering van het systeem, enzovoort, maar daar zien we weinig van. Hoe slechter ze het doen, hoe beter ze verdienen."

Overlast en ongedierten

Een gevolg van dit systeem is dus dat de groep mensen die niet in een lange rij in de supermarkt wil staan, de statiegeldproducten in een normale prullenbak in huis of op straat gooit.

Bij dat laatste komen vervolgens 'verzamelaars' of 'jagers' kijken, die de afvalbakken op straat niet altijd even netjes achterlaten wanneer ze klaar zijn, volgens Groot. In grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam zorgt dat voor overlast en soms ongedierten.

Wettelijk verplichten

Ook stevige hulp van de politiek om dit probleem op te lossen blijft uit, zegt Groot. Hij vindt dat er meer kan worden gedaan. "Een statiegeldplicht en innameplicht, dat kun je gewoon wettelijk afdwingen. In Duitsland doen ze dat ook. Daar hebben ze het zelfs op zuivelverpakkingen."

"Er worden steeds redenen verzonnen waarom het niet kan", gaat hij verder. "Maar dat is als je iets niet wil. Als je iets wel wil, dan zoek je naar oplossingen."

'Ze hebben de kennis niet'

Wat zouden de bedrijven zelf dan moeten doen om dit op te lossen? "Meer inleverpunten", herhaalt Groot. "Maar ook moet het statiegeldbedrag omhoog en moeten platte blikjes en flessen zonder etiket worden geaccepteerd. Die mag je nu niet inleveren."

Groot roept dit vanuit zijn expertise al langer, maar volgens hem is dit nog niet doorgevoerd omdat er vaak aan de verkeerde knoppen wordt gedraaid. "Ze hebben niet de kennis van de straat, maar alleen de kennis van kantoor."