De energieprijzen exploderen. Niet alleen hier, maar ook in de landen om ons heen. Alleen: de oorzaken verschillen. Hoe vergelijkbaar zijn de situaties van de landen rond de Noordzee met de situatie in Nederland?

Alle landen rond de Noordzee hebben dezelfde problemen als het om de stijgende energieprijzen gaat. Binnen Europa streven landen ernaar om elkaar te helpen om de problemen op te lossen. Maar wanneer eindigt dat streven? En kunnen de landen het wel samen oplossen of kiest iedereen uiteindelijk toch voor zichzelf?

Noorwegen: een teken aan de wand

Noorwegen heeft het goed voor elkaar. Het land voorziet zichzelf voor 96 procent van hernieuwbare energie en verdient intussen miljarden met de export van olie en gas. De eigen elektriciteit komt voornamelijk van waterkrachtcentrales. Maar die vormen nu een probleem, want door de warme winter is er weinig smeltwater. En regen valt er dit jaar ook niet veel.

Met name in het zuiden van Noorwegen zijn de stuwmeren nog maar voor de helft gevuld. De Noren hebben het Verenigd Koninkrijk alvast gewaarschuwd: het kan zijn dat ze in de herfst geen energie meer leveren via de gloednieuwe North Sea Link-kabel tussen beide landen. Ook de EU moet vrezen voor een verminderde toevoer van elektriciteit vanuit Noorse waterkrachtcentrales.

Verenigd Koninkrijk: angst en beven

De Noorse boodschap komt voor de Britten bovenop een stapel slecht nieuws die er sowieso al was. Het land heeft zich slecht voorbereid op de energietekorten.

Een groot opslagveld voor gas is enkele jaren geleden gesloten, omdat men rekende op de Nederlanders. Maar Nederland vulde de opslag onder het Bergermeer bij Alkmaar alleen om voor zichzelf te zorgen. Die was niet bedoeld voor de Britten.

Noodscenario's

Daarbij komt dat de energie die de Britten produceren ontoereikend is. In juli werd Londen nog van een black-out - waarbij het stroomnetwerk uitvalt - gered door België. Tijdens een hittegolf dreigde het finaal mis te gaan. Londen redde zich door stroom te importeren via de Nemo-verbinding, die het Belgische stroomnet verbindt met de Britse. Maar dat gebeurde tegen een enorme prijs: 5000 procent van de normale dagprijs.

De Britten hebben noodscenario's klaarliggen. Daarin wordt onomwonden beschreven dat black-outs mogelijk zijn. In geval van een strenge winter moet de industrie zelfs rekenen op 4 dagen stroomuitval.

Belasting voor multinationals

Sinds eind mei geldt in het Verenigd Koninkrijk een bof-belasting voor bedrijven die mee 'boffen' van de ontstane situatie. Dit omdat oude fossiele multinationals als BP en Shell extreme winsten noteerden in het tweede kwartaal, terwijl 45 miljoen Engelsen nauwelijks kunnen rondkomen. De zogenaamde windfall-tax moet in het eerste jaar ongeveer 6 miljard euro opleveren.

"Maar", zegt gasexpert Rene Peters van onderzoeksinstituut TNO, "het zou beter zijn die bedrijven te verplichten de winsten te herinvesteren in duurzame projecten". Bovendien stelt de energiedeskundige vast dat niet alleen de oude oliegiganten miljarden verdienen aan de energiecrisis. "Ook de exploitanten van windmolenparken verdienen goud geld in deze tijden.'

'Een apart probleem'

De Britten hebben 'een apart probleem', zegt Maarten Abbenhuis van netbeheerder TenneT. "Ze zijn losgekoppeld van het Europese netwerk. Het is natuurlijk een eiland en hoewel er wel degelijk verbindingen bestaan, hebben ze daar een veel minder robuust systeem dan wij hier."

Volgens Abbenhuis is de situatie in Nederland en in andere landen op het Europese vasteland onvergelijkbaar. "Wij berekenen elke dag de stabiliteit van ons netwerk. We zijn voorbereid op noodsituaties, zoals het uitvallen van een of meerdere centrales of windparken."

Denemarken: stroom duurder ondanks investeringen

Denemarken heeft al heel lang een duurzame agenda. Het land investeert miljarden in windenergie op zee en is dus veel minder afhankelijk van gas of kolen.

Maar omdat de prijs van elektriciteit niet afhangt van hoeveel wind er staat, betalen de Denen ondanks hun investeringen veel meer voor elektriciteit dan vorig jaar: ruim 200 procent meer.

Windenergiebedrijven spekkoper

De bedrijven die op de windmarkt opereren, zijn spekkoper, zegt Peters. "Die verdienen veel geld", zegt hij.

En de Deense consument blijft met een fors hogere energieprijs achter. "De prijs die de consument betaalt voor de elektriciteit wordt nog steeds bepaald door de elektriciteitsmarkt als geheel."

Duitsland: in de knel

Duitsland produceerde in de maand juli 13,5 procent meer elektriciteit uit gas dan een jaar eerder. En dat terwijl de EU-opgave juist was om 15 procent minder gas te gebruiken. Onze oosterburen moesten dat gas wel verstoken, omdat de Zwitsers hun stuwmeren leeg zagen lopen. De Fransen moesten hun kerncentrales afschakelen wegens onvoldoende koelwater.

De tekorten in die twee landen zijn door de Duitsers opgelost, deels met Nederlands gas dat geleverd wordt, omdat er een langlopend contract is met Duitsland. Zelf komt Duitsland voor de de eigen energievoorziening in de knel, omdat de aanvoer van steenkolen vanuit Rotterdam stokt: het water in de Rijn staat te laag.

Bedreigingen komen samen

Abbenhuis ziet dat er nu 'bedreigingen samenkomen die we eerder niet hebben zien komen'. De oorlog in Oekraïne drijft de prijs van het gas op. De warmte en droogte zorgen voor extra problemen bij Europese waterkrachtcentrales, maar ook bij kerncentrales die geen koelwater meer hebben en dus moeten worden uitgeschakeld.

Toch heeft hij groot vertrouwen in het vermogen en de bereidwilligheid van landen elkaar bij te staan. Hij wijst naar het verleden, toen Europese landen elkaar ook bijstonden in gevallen van nood.

Geen zorgen voor Nederland

Voor de Nederlanders heeft Abbenhuis een heldere boodschap: er is voldoende gas en wind- en zonnecapaciteit om de levering van energie te garanderen.

"Wij als TenneT maken ons geen zorgen. Maar we blijven natuurlijk wel in de gaten houden of er zich verstoringen in het net voordoen."

Recessie

"Elektriciteit stroomt altijd daarheen waar er het meest voor wordt betaald. Dat is het principe van de markt", zegt energie-expert Rene Peters. Maar de vraag zou gesteld kunnen worden of de markt nog wel functioneert. De consument heeft namelijk geen vrije keuze om van de aankoop van energie af te zien.

Op een normale markt kan een potentiële koper afzien van de koop als de prijs hem niet bevalt. Maar dat is op de energiemarkt voor veel burgers bijna onmogelijk geworden. Het besparen op onder meer gas en licht is voor hen niet oneindig. "De enige keus die voor burgers en bedrijven dan op een gegeven moment overblijft, is niet meer betalen en de tent sluiten. Maar dan stevenen we wel echt op een recessie af".