De een ontwikkelt makkelijker een gokverslaving dan de ander, wordt weleens gezegd. Maar klopt dat? Ja, zeggen experts. Dat je gevoelig bent voor verslaving zit, in elk geval deels, in je genen.

"Zeker als je er gevoelig voor bent. We weten dat er bij wijze van spreken een bepaald gen is." Dat zei presentator van het Radio 1 Journaal Astrid Kersseboom naar aanleiding van een UNICEF-onderzoek, waaruit blijkt dat basisschoolleerlingen geld uitgeven aan het spelen van online games. In die games zitten soms elementen van gokken, UNICEF maakt zich daar zorgen over.

Deels genen, deels omgeving

Gevoeligheid voor gokverslaving wordt inderdaad deels bepaald door de genen, vertelt hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen Arie Dijkstra. "Zoals met een heleboel gedrag van mensen, wordt het deels bepaald door genen, deels door de omgeving."

Er zijn verschillende genen betrokken, legt Dijkstra uit. "Genen die te maken hebben met het brein, bijvoorbeeld met serotonine, dopamine en neurotrofine. Deze zogenoemde neurotransmitters komen vrij als mensen dingen doen die ze heel fijn vinden." Die genen uiten zich in verschillende zaken. "Allereerst beïnvloeden iemands genen hoe fijn het voor iemand is om te gokken, hoe iemand dat ervaart." Hoe sterker en dieper het pleziergevoel, hoe moeilijker het is om te stoppen.

Grijpen naar wat fijn voelt

"Daarnaast kun je je afvragen: hoe sterk is de behoefte om dat gevoel te bevredigen, om dat gevoel weer opnieuw te krijgen. En dan zie je dat mensen met een bepaald karakter, dat die dat meer gaan doen", legt Dijkstra uit.

"Dat zijn bijvoorbeeld mensen die hoog scoren op neuroticisme (neiging tot emotionele instabiliteit, red.) en mensen die veel negatieve emoties hebben, die zullen ook vaker grijpen naar dat ding wat zo fijn voelt. Gokken bijvoorbeeld." De derde manier waarop die genen tot uiting kunnen komen is in hoeverre iemand zich kan beheersen. Dat heeft te maken met impulscontrole. Maar ook met hoe goed je werkgeheugen werkt. Ook dat ligt genetisch vast, weet Dijkstra.

Geen verslavingen

Bas Brons van SolutionS Verslavingszorg is gespecialiseerd in gokverslaving. Ook hij denkt dat genen invloed kunnen hebben op het ontwikkelen van een (gok)verslaving.

"Er bestaat niet specifiek een verslavingsgen, maar je kunt er wel een bepaalde aanleg voor hebben. Daarmee bedoel ik mateloosheid, je grenzen makkelijk verleggen of een enorme drive hebben. Dat kan in je genen zitten en leiden tot een verslaving. Maar er is natuurlijk meer van nodig om die ook daadwerkelijk te ontwikkelen", zegt Brons.

3M-model

Brons gebruikt zelf vaak het 3M-model, om uit te leggen hoe dit werkt. "De eerste M staat voor mens. Hoe zit je als mens in elkaar? Was je als kind al mateloos? Zocht je al grenzen op? Zocht je al spanning op? Dus hoe zat je al als kind in elkaar, hoe is dat verder gaan ontwikkelen?"

"De tweede M is van milieu. Daarmee bedoel ik het gezin van herkomst. Hoe zag het gezin eruit, wat kreeg je mee als voorbeeld? Maar ook het submilieu: wie zijn straks jouw vrienden, waar groei je mee op, was je gevoelig voor groepsdruk? Dat is heel bepalend.

'Kun je je niet achter verschuilen'

"En de derde M zijn middelen. Dat betekent niet zozeer drugs of alcohol, maar had je tijd, had je geld, kon je je gang gaan? Die drie M'en kunnen ervoor zorgen dat je in een verslaving kunt raken."

"Daar bedoel ik dus mee dat je een verslavingsgevoeligheid kunt hebben, maar het zijn vooral de omstandigheden of de factoren eromheen die jou in de verslaving kunnen doen belanden." Het argument 'Ik ben er gevoelig voor, dus ik ben in een verslaving terechtgekomen', is volgens Brons dus geen argument. "Daar kun je je niet achter verschuilen."

Verschil tussen gokken en middelen

Brons benadrukt dat hij het heeft over gokverslaving, wat een gedragsverslaving is, en niet over een drank- of drugsverslaving, wat een middelenverslaving is. "Als je kijkt naar het neurobiologische stuk, de dopaminehuishouding, betekent het eigenlijk dat mensen met puur alleen een gokverslaging, dat bij hen de dopaminespiegel ook stijgt, als ze gokken. En zelfs als ze klaar zijn met gokken blijven ze denken in kansen."

"Mensen met een middelverslaving, als de drugs daarvan is uitgewerkt, die zakken echt door de ondergrens, die voelen zich brak, beroerd."

Met de dood van de door velen geliefde paus Franciscus kwam een einde aan een tijdperk. Wie volgt hem op en wat betekent die wisseling van de wacht voor de toekomst van de Katholieke Kerk? "De nieuwe paus mag zeker behoudender zijn."

Vandaag neemt de wereld afscheid van paus Franciscus. Met de uitvaart komt er niet alleen een einde aan zijn pontificaat van bijna 12 jaar, ook begint de zoektocht naar zijn opvolger.

'Kerk heeft diplomatieke paus nodig'

Franciscus heeft de Rooms-Katholieke Kerk veranderd. Hij brak met tradities en liet een laagdrempelige en menselijke kant van de kerk zien. Hij bleef bewust bij zijn eenvoudige levensstijl en pleitte voor meer rechtvaardigheid in de wereld. Voor het beschermen van aarde en klimaat. De vraag is nu of die koers wordt voortgezet.

Hoogleraar kerkgeschiedenis Paul van Geest verwacht inderdaad dat een nieuwe paus de naar buiten gerichte koers van Franciscus zal aanhouden: "De kerk kan niet om het charisma en om de richting heen, die hij is ingeslagen. We krijgen nu niet opeens een naar binnen gekeerde paus."

Grotere onrust in de wereld

Maar, vervolgt hij: "Gezien de veranderingen in de wereld, de grotere onrust, zou het goed zijn dat de nieuwe paus diplomatiek sterk is op politiek vlak. Een stuk diplomatieker dan Franciscus in ieder geval."

Niet iedereen blij met koers

Franciscus probeerde de kerk menselijker en toegankelijker te maken, maar dat leidde soms ook tot spanningen met conservatieve stromingen binnen de kerk.

Want niet iedereen binnen de Katholieke Kerk was blij met de koers van de overleden paus. Zijn open houding tegenover homoseksuelen en gescheiden gelovigen, en zijn plannen om het Vaticaan te hervormen, vielen in conservatieve kringen behoorlijk slecht.

'Nieuwe paus mag wat meer een theoloog zijn'

Veel jonge gelovigen staan achter vernieuwing, maar dat geldt niet voor iedereen: "De nieuwe paus mag van mij wel wat meer een theoloog worden, die de klassieke leer naar buiten brengt", zegt Nino Hoffmans, die samen met andere jonge katholieken naar de uitvaart kijkt. "Conservatiever? Nou, ik zou zeggen: zeker behoudender."

Medegelovige Chris van der Voort hoopt op een jonger iemand: "Een persoon die vol in het leven staat en kracht heeft om te strijden, want de nieuwe paus gaat geen makkelijke tijd tegemoet. Ik hoop dat het iemand is die op dezelfde lijn staat en het werk van Franciscus kan voortzetten. Liefde voor mensen, naastenliefde, dat is belangrijk in deze tijd."

'Sede Vacante'

Nu het Vaticaan officieel 'Sede Vacante' is, wat betekent dat de pauselijke zetel leeg is, bereiden de kardinalen zich voor op het conclaaf. De komende periode zullen zij achter gesloten deuren stemmen over wie de nieuwe leider van de Katholieke Kerk moet worden.

Wordt het iemand die de koers van Franciscus voortzet? Of kiest men voor een meer traditionele paus die de teugels weer strakker aantrekt? De gesprekken zijn in ieder geval al begonnen

'Er wordt al flink genetwerkt'

"Er zijn nu al veel van de 135 kardinalen in Rome, en de meesten blijven ook hangen om over de nieuwe Paus te praten", vertelt Paul van Geest.

"De vergaderingen zijn al begonnen, er wordt stevig genetwerkt. Zo'n conclaaf is best heel prozaïsch, er worden al veel verkennende gesprekken gevoerd en gekeken of men het eens kan worden over een kandidaat."

Het ministerie van Landbouw publiceerde onlangs het Actieplan Biodiversiteit. Eerdere doelen worden in dat plan afgezwakt, ondanks dat het slecht gaat met de biodiversiteit in Nederland. Maar ondertussen kunnen burgers wel zelf aan de slag.

Het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) presenteerde eind maart het nieuwe Nationaal Biodiversiteit Strategie & Actieplan Nederland. Staatssecretaris Jean Rummenie (BBB) schreef in een begeleidende brief aan de Tweede Kamer dat het doel om de ecologische voetafdruk van Nederland vóór 2050 te halveren, wordt losgelaten.

Veel soorten al verdwenen

Een zorgelijke ontwikkeling, vindt programmaleider biodiversiteit Jeanne Nel van de Wageningen University & Research (WUR). "Nederland is al een van de slechtst scorende landen van Europa als het gaat om biodiversiteit. Veel dier- en plantensoorten zijn bedreigd of al verdwenen."

"Er zijn enkele geïsoleerde succesverhalen, waarbij de hoeveelheid en diversiteit van planten en dieren weer toeneemt", vervolgt de onderzoeker. "Maar over de hele breedte blijven we de natuur aantasten, het water vervuilen, de bodemgezondheid schaden en dus de biodiversiteit verminderen."

'Biodiversiteit is een levensvoorwaarde'

De grootste boosdoeners zijn intensieve landbouw en verstedelijking, waardoor natuurlijke leefgebieden verdwijnen. "Biodiversiteit is geen luxe", zegt Nel. "Het is een levensvoorwaarde."

"Omdat we er als mensen letterlijk afhankelijk van zijn. Voor schoon drinkwater en een vruchtbare bodem, maar ook voor de bestuiving van gewassen en zelfs voor ons mentale welzijn."

'Ook voor boeren belangrijk'

GroenLinks-PvdA-Tweede Kamerlid Laura Bromet noemt het nieuwe biodiversiteitsplan van het ministerie 'een gemiste kans'. "We waren goed bezig in Nederland om de natuur weer een beetje op weg te helpen", zegt ze.

"Maar nu is er een kabinet met twee bewindspersonen op het ministerie van LVVN, die er alleen maar voor de kortetermijnbelangen van de landbouw zitten", vindt het Kamerlid. "De natuur lijkt hen heel vaak in de weg te zitten. Biodiversiteit is maar een lastpak voor dit kabinet. Terwijl ik denk dat het juist voor de boeren ontzettend belangrijk is."

Curve ombuigen

Biodiversiteitsexpert Nel beaamt dat een sturende rol van de overheid essentieel is. "Er moet echt opgeschaald worden. We moeten de curve van de afnemende biodiversiteit ombuigen."

Buiten de overheid om kunnen burgers zelf ook actie ondernemen, benadrukt Paulien van der Geest. Zij is expert duurzaam tuinieren bij voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal. "Mensen kunnen de natuur op allerlei manieren een handje helpen."

Dertien Hoge Veluwes

Volgens haar is er veel winst te behalen in particuliere tuinen. "70 procent van de Nederlandse huishoudens heeft een tuin, met een gemiddelde grootte van zo'n 130 vierkante meter. Bij elkaar opgeteld is dat een oppervlakte die gelijkstaat aan dertien keer het Nationaal Park De Hoge Veluwe."

"Stel dat al die tuinbezitters tien vierkante meter extra vergroenen," berekent Van der Geest, "bijvoorbeeld door bloemen te planten waar nu nog tegels liggen. Dan creëren ze samen direct een nieuw natuurgebied ter grootte van De Hoge Veluwe. Dat is meer dan symboliek, dat is echte winst voor insecten, vogels, planten en bodemleven."

Driekwart wil insecten graag helpen

Milieu Centraal zet zich samen met natuurorganisaties en tuinbrancheverenigingen in voor meer biodiversiteit, onder meer tijdens de zogeheten Maand van de Groene Tuin. De hele maand april werden er workshops en activiteiten georganiseerd rondom het vergroenen van tuin en terras.

"We hebben onderzoek gedaan waaruit blijkt dat driekwart van de respondenten heel graag bijen en vlinders en andere insecten wil helpen met een goede omgeving", vertelt Van der Geest. "Maar vaak weten tuin-, terras- en balkonbezitters niet zo goed hoe dat moet."

Inheemse plantensoorten

Het begint met simpele keuzes, volgens de expert. "Zet een regenton neer. Laat een hoekje rommelig voor egels en bijen. Maar vooral: verruil die hortensia of die vlinderstruik voor een inheemse plantensoort, zoals een Gelderse roos of een wilde liguster. Dit soort inheemse planten zijn erg belangrijk, want daar komen bedreigde inheemse insectensoorten op af."

Juist die insecten hebben hulp nodig: in de afgelopen 25 jaar is zo'n 75 procent van alle vliegende insecten in Nederland uitgestorven. "Dat is best schokkend, want niet alleen vogels en andere dieren hebben deze vliegende insecten nodig. Ook wij hebben ze hard nodig voor onze voedselgewassen", waarschuwt Van der Geest.

Plantjes zonder pesticiden

De expert heeft nog een belangrijke tip: "Let op dat je een biologische plant koopt. Dat maakt heel veel uit. Voor biologische planten zijn namelijk geen bestrijdingsmiddelen gebruikt die giftig zijn voor bijen. Als een bij afkomt op een mooie en aantrekkelijke plant die wel gekweekt is met gif, dan gaat ze daarvan eten en sterft ze vervolgens misschien alsnog. Dat is het tegenovergestelde van wat je wil bereiken."

"Burgers kunnen zeker een bijdrage leveren", vindt ook onderzoeker Jeanne Nel. "Maar het is de verantwoordelijkheid van de overheid om het makkelijker te maken voor mensen om dat daadwerkelijk te doen, om de natuur terug in ons leven te brengen."