Ondernemers willen winkelcentra bouwen aan de rand van de stad: dat is goedkoop en klanten parkeren er gratis. Maar gemeenten vrezen een lege binnenstad. "Mijn perifere winkel openen kostte veel moeite, maar die swingersclub swingde er zo tussendoor."

Wethouder Dion Schneider van Kerkrade schrok zich rot toen hij hoorde dat een ondernemer een supermarktketen aan de rand van de stad wilde bouwen. Er was juist 100 miljoen euro geïnvesteerd in het centrum van de Limburgse stad. "Leegstaande winkels gesloopt, nieuwe gebouwd, er is een cultureel centrum opgezet: alles om de binnenstad leefbaar te houden", zegt Schneider. Nu de ondernemer zijn plannen wil doorzetten, leggen beide partijen het voor aan de rechter.

Bakker en slager redden het niet

Kerkrade staat niet alleen. Steden als Schiedam, Groningen, Middelburg, Duiven en Venlo kennen vergelijkbare problemen. In het hele land zijn er rechtszaken over de komst van winkelcentra naar de rand van de stad. Winkeldeskundige Hans van Tellingen begrijpt de angst van de bestuurders. "Winkels versterken elkaar, je gaat naar de supermarkt maar haalt dat lekkere brood of dat kwaliteitsbrood of -stukje vlees bij de bakker of slager."

Als je belangrijke winkels naar de rand van de stad verplaatst, loop je het risico dat de bakker en slager het niet redden. Van Tellingen vindt de situatie niet rampzalig maar gemeenten die zo'n 20 procent leegstand hebben moeten in actie komen. "Vooral het parkeren moet makkelijk worden, en gratis."

Veel tegenwerking

"Bij mij kostte het heel veel moeite, maar die swingersclub swingde er zo tussendoor. Dat was zo geregeld. Maar voor een perifere winkel moet je heel veel moeite doen." Ondernemer van het eerste uur Klaas Bakker kent de weerstand van de gemeente. Toen hij 20 jaar geleden een bouwmarkt in Amsterdam ombouwde tot winkelcentrum ondervond hij veel tegenwerking.

Toch kwam winkelcentrum Akersloot in Amsterdam-West er. Maar nu Bakker een supermarkt wil toevoegen aan de inmiddels 16 winkels, wil de gemeente dat niet. "Het lijkt wel of jarenlang regels toepassen die ambtenaren in hun DNA is gaan zitten, en daar komt heel moeilijk verandering in."

Vrije markt het probleem

In Kerkrade is het uitgerekend een VVD-wethouder die de strijd aangaat met een ondernemer. Wethouder Schneider is een groot voorstander van vrijhandel maar zegt: "Als het tegen je gaat werken, moet je het corrigeren."

"Als je het helemaal aan de markt overlaat, zal een groot deel van de retail - zeker de supermarkten - naar de randen vertrekken. Dat is een groot probleem", vindt hij. "We moeten blijven sturen maar geen oorlog met ze voeren."

Veel beurskoersen staan in het rood sinds de ingevoerde importheffingen van Donald Trump. Economen maken zich grote zorgen over de handelsoorlog die gaande is, maar betekent dit dat alles duurder wordt? Nee, want de benzineprijs daalt juist.

De benzineprijs wordt namelijk voor een kwart bepaald door de olieprijs, legt olie-expert Hans Van Cleef uit. "En als de olieprijs daalt, wordt de benzine aan de pomp ook goedkoper."

Minder vraag naar olie

De prijs van olie - die dus bepaalt hoeveel wij betalen voor onze benzine - wordt bepaald door de wereldwijde vraag. Wanneer de economie bijvoorbeeld tijdens een economische crisis krimpt, daalt de vraag naar olie.

Dat komt doordat het product voornamelijk wordt gebruikt in de industrie en voor vervoer, en in een recessie is daar minder vraag naar.

Grondstoffen dalen in prijs

Niet alleen de olieprijs daalt meestal tijdens een recessie, maar ook die van andere grondstoffen, legt Van Cleef uit.

"Metaal, goud en gas zijn ook gedaald qua prijs. Dat zijn grondstoffen die cyclisch reageren. Als er minder vraag is, daalt de prijs. Dus bij economische krimp worden ze goedkoper."

Ook tijdens de coronacrisis

Economen spreken van een recessie, als er twee kwartalen op rij sprake is van economische krimp. Rabobank econoom Nic Vrieselaar haalt het begin van de coronacrisis aan als voorbeeld.

"Er was veel economische onzekerheid. De wereld stond stil. Er werd weinig geproduceerd, weinig met de auto gereden en weinig gevlogen. We zagen dat de prijzen aan de pomp toen kelderden."

Nederland nog niet in recessie

Deze keer is het niet corona, maar de ontketende handelsoorlog die zorgt voor een lagere verwachting van de economische groei. Maar Vrieselaar noemt het niet meteen een recessie voor Nederland.

"Pas na twee kwartalen op rij kan je van een recessie spreken. En die cijfers komen ook pas na het afgelopen kwartaal. Verder spelen er meer factoren mee, zoals investeringen, het stijgen van de lonen en de bestedingen", legt hij uit.

'Economie in Amerika staat onder druk'

"In de VS is de kans op een recessie wel groter door de importtarieven", schat de econoom in.

"Alles uit het buitenland wordt duurder, dus de verwachting is dat de Amerikanen minder gaan besteden. De economie staat daar wel onder druk."

Al sinds het aantreden van kabinet-Schoof kijkt politiek Den Haag met angst en beven uit naar de onderhandelingen over de Voorjaarsnota. Maar wat is deze nota precies en waarom is die zo belangrijk? "Na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment."

Het ministerie van Financiën is vanaf vandaag weer even het middelpunt van politiek Den Haag. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) en de fractievoorzitters van coalitiepartijen VVD, PVV, NSC en BBB proberen het daar de komende dagen eens te worden over de Voorjaarsnota.

Begroting van het lopende jaar

De Voorjaarsnota is het document waarin de begroting van het lopende jaar wordt aangepast. Dit gebeurt altijd in het voorjaar. Verder is de Nota ook het document waarin vooruit wordt gekeken naar toekomstige begrotingen.

Dit is elk jaar een spannend moment, maar dit jaar wordt er gesproken over miljarden euro's aan opgespaarde problemen.

Politieke 'wenslijstjes'

Daarbovenop komen ook nog de politieke 'wensenlijstjes' - van lagere huren tot extra geld voor gemeenten - die samen tot miljarden én miljarden euro's extra optellen.

En omdat het onderlinge wantrouwen in de coalitie groot is, gonst het in de Haagse wandelgangen daarom al maanden dat het kabinet wel eens hierom zou kunnen vallen.

Pittige gesprekken

"Het worden wel pittige gesprekken, verwacht ik", geeft minister Heinen toe tegenover EenVandaag. "De wensen zijn natuurlijk hoog, maar ik heb nog geen dekking gezien. En daar zit natuurlijk altijd de moeilijkheid in: hoe ga je het betalen?"

"Ik snap heel goed de wens voor extra uitgaven, maar matig want we krijgen het niet altijd uitgegeven en de inflatie is hoog, dat moeten we niet aanwakkeren", zegt de minister van Financiën.

'Lopen we op schema?'

"Het is na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment van het jaar," benadrukt Wimar Bolhuis over de Voorjaarsnota. Bolhuis is gespecialiseerd in overheidsfinanciën en als econoom verbonden aan de Universiteit Leiden.

"We hebben met Prinsjesdag een begroting voor 2025 gemaakt. Bij de Voorjaarsnota wordt gekeken: hoe gaat het eigenlijk met de uitgaven en de inkomsten? Loopt dat op schema?"

Alvast vooruitblikken

Een tussentijdse check van het huishoudboekje van de overheid dus, gecoördineerd door de minister van Financiën. Maar volgens econoom Bolhuis is het meer dan dat alleen.

"Het is ook belangrijk omdat je alvast met elkaar vaststelt welke uitgaven je wilt doen in de begroting voor de komende jaren. Dat is belangrijk. Wil je meer uitgeven aan bepaalde onderwerpen? Moet je de komende jaren problemen oplossen?"

Begrotingsregels

Al die wensen zijn gebonden aan speciale spelregels, zegt Bolhuis. "De begrotingsregels stellen bijvoorbeeld dat je niet zomaar extra uitgaven mag doen als minister. Daar moet goedkeuring voor zijn. En als je dat wil doen, zou je bijvoorbeeld extra moeten bezuinigen."

Een andere regel waar alle partijen zich aan moeten houden: "Daarnaast is er de regel dat als je meevallers hebt op je begroting, dat je die niet zomaar opnieuw mag uitgeven. Die moeten terug naar het ministerie van Financiën. Zo komt er weer ruimte voor andere ministeries om geld uit te geven."

Politieke wensen

En extra geld willen alle coalitiepartijen maar al te graag uitgeven. Zo gek is dat volgens Bolhuis niet, want zo halverwege het jaar ontstaan er allemaal nieuwe politieke wensen. Denk aan extra geld om de energierekening naar beneden te brengen, de huren en benzineprijzen te verlagen of de kinderopvang goedkoper te maken.

Maar ook de situatie in Oekraïne en de opstelling van de Amerikaanse president Donald Trump dwingen tot extra investeringen in defensie.

Nog meer geld nodig

Daarnaast heeft het kabinet ook nog geld nodig om de BTW op cultuur, media en sport te verlagen. Er is verder ook geld nodig om het stroomnet te verzwaren, de problemen met de vermogensbelasting zijn nog altijd niet opgelost, en er is ook extra geld nodig om de WIA-uitkeringen te compenseren.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over extra geld voor de stikstofproblemen en om de jeugdzorg in gemeenten te verbeteren.

Staatsschuld

PVV, NSC en BBB zien de oplossing voor deze problemen in de lage staatsschuld die Nederland heeft. Daardoor zouden we makkelijk miljarden euro's kunnen lenen om al die wensen te betalen. "Nederland heeft een relatief lage staatsschuld, ongeveer 45 procent van het bruto binnenlands product. Dat is internationaal gezien laag," erkent Bolhuis.

De vraag is alleen of het verstandig is de staatsschuld op te laten lopen. "Je zou deze kunnen laten oplopen, maar de belangrijkste vraag is natuurlijk wat ga je met dat geleende geld doen? Ga je met dat geld dan investeringen doen die zich ook terugbetalen?"

Nieuwe planning

De conclusie volgens Bolhuis? "Het is een schaarstediscussie. Je moet kiezen. Dus dat wordt voor het kabinet wel een lastige keuze. Want er zijn gewoon vier partijen met verschillende belangen," zegt Bolhuis.

"Maar uiteindelijk is het de minister van Financiën en de minister-president om een keuze te maken en de nieuwe plannen voor 1 juni naar de Tweede Kamer te sturen."