Prikkende ogen, een zere keel en hoofdpijn. Omwonenden van de asfaltcentrale in Deventer klagen al jaren over de fabriek en hebben veel vragen over de gevolgen voor hun gezondheid. Ze willen daarom snel een gezondheidsonderzoek, maar botsen met de GGD.

Niet ver bij de asfaltfabriek, waar gebruikt asfalt wordt gerecycled, vandaan is een woonwijk. De bewoners zijn de stank zat en hebben er veel last van. Vorig jaar zomer was het dieptepunt, zegt bewoner Charlotte Leenen. "Een brandlucht, maar ook iets van een asfaltlucht. Alsof er dakleer brandde. Zo'n soort lucht was het."

Rode tranende ogen

Haar buurman Paul de Boeij rook de lucht ook. "Ik zat tv te kijken en op een gegeven moment merkten mijn vrouw en ik dat er een rare lucht hing die we niet helemaal konden plaatsen. Ik had het gevoel dat er iets niet pluis was en ging buiten kijken wat er aan de hand was."

Charlotte is niet naar buiten gegaan. "Zeker niet nadat ik hoorde van mensen die naar naar buiten gingen dat ze last van hun luchtwegen kregen." Dat overkwam ook Paul. "Mijn ogen werden rood, begonnen te tranen en mijn keel sloeg dicht."

Regelmatig ziek naar huis

Voor hem was toen de maat vol. "Ik zei: 'Dit moeten we melden.' En dat hebben we ook gedaan." De stank was volgens hem in heel Deventer te ruiken. Volgens de brandweer kwam de bijtende lucht van de asfaltcentrale, uit een grote trommel op het terrein die het gebruikte asfalt verhit. Daarbij zouden te veel giftige stoffen vrijkomen. Maar de centrale ontkent betrokkenheid.

Charlotte heeft de afgelopen jaren meerdere keren een melding gedaan van de stank. "Ik hoor van omliggende bedrijven dat er mensen zijn die al 6 jaar lang regelmatig ziek naar huis gaan en niet kunnen werken, omdat ze migraine krijgen en misselijk worden."

Heft in eigen hand

Ze schrikt van dat soort verhalen, zegt ze. En de gemeente? Die deed te lang niets aan de problemen, vindt ze. Daarom heeft Charlotte samen met andere omwonenden het heft in eigen handen genomen en de gemeente gevraagd te gaan handhaven.

"Waar ik me boos over maak, is dat er geen verantwoording wordt afgelegd. Noch door het bedrijf, noch door de gemeente en noch door de omgevingsdienst. Naar onze gezondheidsklachten is nog steeds niet gevraagd", zegt de omwonende.

Bewijzen

De GGD zegt dat de uitstoot van giftige stoffen van de asfaltfabriek geen verhoogd risico vormt voor de gezondheid van omwonenden. Als de giftige stoffen de schoorsteen van de fabriek verlaten, verwaait het. Eenmaal bij de woonwijk aangekomen zijn de stoffen zo verdund dat ze niet meer schadelijk zijn, is de uitleg.

De gezondheidsdienst heeft niet met huisartsen in de wijk gesproken en ook niet met de omwonenden zelf, die veel klachten hebben. "Laat de GGD maar met bewijzen komen", zegt GroenLinks-raadslid Robert Jansen. "De GGD komt tot deze conclusie aan de hand van rekenmodellen. Ik wil praktijkinformatie hebben, geen modellen."

Gezondheidsonderzoek

Het raadslid uit Deventer wil een onderzoek naar wat de uitstoot van de fabriek met de gezondheid van de mensen die eromheen wonen doet. "Die melden al jarenlang dat ze er hinder van ondervinden. Laat de GGD feitelijk onderzoek doen naar de gezondheid van de omwonenden", roept hij op. Ook omwonenden willen snel zo'n bevolkingsonderzoek.

"Ze hebben vanaf 2016 de tijd gehad om aan normen te voldoen. Het is nu 2022 en nog steeds proberen ze de regels op te rekken", zegt het raadslid over asfaltcentrale AsfaltNu. "Het is een keertje klaar. Boter bij de vis: de asfaltfabriek moet schoon gaan produceren of de hekken gaan dicht."

Dwangsommen

Deze zomer kwam uit metingen wel degelijk naar voren dat de asfaltfabriek te veel giftige stoffen uitstoot. Daarom grijpt wethouder Walder nu stevig in. Dwangsommen zijn volgens de wethouder de enige manier om de asfaltfabriek te dwingen om de uitstoot van giftige stoffen terug te brengen.

Hij legde al twee dwangsommen op. Een van 40.000 euro per maand bij overschrijding van de norm voor het kankerverwekkende benzeen. Ook legde de gemeente het bedrijf een dwangsom van 40.000 euro per maand op voor de uitstoot van te veel vluchtige organische stoffen. De dwangsommen kunnen oplopen tot 200.000 euro.

Twee keer een boete

Het bedrijf moet zich per 1 september aan de normen houden. "Over ongeveer een maand doen wij weer nieuwe metingen", zegt de Deventerse wethouder Thomas Walder. "Als het bedrijf dan nog boven de norm zit, krijgen ze in het slechtste geval twee keer een boete van 40.000 euro. Een maand later staan we weer voor de deur."

Maar de asfaltcentrale in Deventer wil langer de tijd krijgen om aan de normen voor de uitstoot van schadelijke stoffen te voldoen. Directeur Diederik Oosting zegt druk bezig te zijn met een speciale filterinstallatie, maar die ligt nog op de tekentafel. Ook moet er nog een vergunning voor komen. "Naar verwachting is de filterinstallatie op 1 april 2023 klaar en operationeel."

Werkende filterinstallatie

Totdat die installatie werkt kan het bedrijf, waar al 30 jaar asfalt wordt gerecycled, niet voldoen aan de wettelijke normen. Maar wethouder Walder wil niet zo lang op een werkende filterinstallatie wachten.

"Uiteindelijk kan de gemeente ook bestuursdwang opleggen. En als het echt uit de klauwen loopt, kunnen wij de fabriek sluiten: een politieauto ervoor zetten, lintje eromheen en dan is de fabriek dicht totdat het opgelost is."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."