Omarmd door vriend én vijand: Aboutaleb tien jaar burgemeester van Rotterdam

Alle ogen waren op hem gericht: Ahmed Aboutaleb, de eerste migrant die burgemeester werd van een grote Europese stad. Een decennium zit hij in het zadel. Joost Eerdmans: "Rotterdammers zijn van hem gaan houden."

Op 5 januari 2009 krijgt Ahmed Aboutaleb de burgemeestersketting van Rotterdam omgehangen. Met zijn Marokkaanse afkomst is Aboutaleb de eerste burgemeester met migratieachtergrond van Rotterdam én van een grote stad in Europa, iets wat niet onopgemerkt blijft bij buitenlandse media. De vergelijking is al snel gemaakt: "Aboutaleb en Obama", zegt Elisa Hermanides, die met Ruben Koops een ongeautoriseerde biografie over Aboutaleb schrijft. "Net zoals Obama de eerste zwarte president van de Verenigde Staten was, was Aboutaleb de eerste migrant aan het roer van een grote Europese stad. Door zijn stevige uitspraken en hoe hij in Rotterdam contact heeft gezocht met burgers, heeft hij zijn succes waar kunnen maken."

Loyaal aan Nederland

Dat vindt ook Joost Eerdmans, fractievoorzitter van Leefbaar Rotterdam. "Er werd gezegd: hij slaapt in een Ajax-pyjama, alles is Amsterdam, hij wordt een moslimburgemeester. Maar hij heeft zich met zijn werklust en aandacht voor alle rangen en standen de stad eigen gemaakt. Ook omdat hij zo autonoom is."

Bij zijn benoeming ontvangt Aboutaleb een gefrankeerde envelop van Marco Pastors van Leefbaar Rotterdam, met het verzoek om zijn Marokkaanse paspoort op te sturen naar de koning van Marokko. De dubbele nationaliteit is de partij een doorn in het oog. "Toen was het logisch voor Leefbaar Rotterdam, die discussie daarover was volop gaande", zegt Eerdmans. Aboutaleb pareert de envelop met geste en stelt dat 'zijn loyaliteit aan Nederland na 32 jaar Nederlanderschap ondubbelzinnig vaststaat.' "Hij doet niet aan het 'pleasen'", zegt Hermanides. "Hij is altijd streng geweest over integratie en vindt dat je keihard moet werken om onderdeel te worden van de Nederlandse samenleving."

Rellen Hoek van Holland

Aboutaleb is pas acht maanden burgemeester als er op 22 augustus 2009 rellen uitbreken tijdens een dancefestival op het strand bij Hoek van Holland. Onder de 30.000 feestende mensen bevindt zich een groep hooligans, die twee agenten in burger herkennen en hun woede op hen richten. De politie moet charges uitvoeren waarbij gericht wordt geschoten. Een persoon overlijdt. In totaal worden meer dan veertig verdachten in de boeien geslagen.

Bijna wordt het Aboutalebs Waterloo. Hermanides vertelt over de kritiek op Aboutalebs optreden: "Hij had er die nacht naar toe gemoeten. Het was niet zijn fout, hij was niet goed geïnformeerd door de politie. Aboutaleb zei daarover: 'Ik wist iets niet wat ik wel had moeten weten. De informatie dat hooligans van plan waren 'los' te gaan, was voorhanden, maar is niet gedeeld. Daardoor was ik niet in staat de agenten te beschermen'."

'Meppel aan de Maas'

De korpschef stapt op na de rellen in Hoek van Holland, maar Aboutaleb blijft. "Het was eens maar nooit weer", zegt Hermanides. "Je ziet dat hij na Hoek van Holland extreem streng werd. Rotterdam werd spottend 'Meppel aan de Maas' genoemd - er mocht opeens niets meer."

Tijdens de zogenaamde 'Maasgebouwrellen' met Feyenoord-aanhangers in 2011 reageert Aboutaleb direct. Als in 2016 opnieuw boze Feyenoorders zich roeren bij het Maasgebouw om de slechte prestaties van hun club, grijpt Aboutaleb hard in. Te hard, oordeelt de Ombudsman later. Aboutaleb liet 326 mensen arresteren die met lege dozen gooiden. Die dozen waren bedoeld voor directeur Eric Gudde om 'zijn spullen te pakken en te vertrekken'. Het optreden van Aboutaleb en het OM is een inbreuk op de grondrechten van de supporters, vindt de Ombudsman.

'Rot toch op' geeft Aboutaleb wereldfaam

In 2015 staat de burgemeester internationaal in de schijnwerpers. Na de moord op redactieleden van het Franse satirische blad Charlie Hebdo spreekt Aboutaleb jihadisten in Nederland toe: "Verdwijn als je in Nederland je plek niet kunt vinden. Rot toch op!" De uitspraak gaat de hele wereld over. "Daar waren wij heel blij mee", zegt Eerdmans. Leefbaar Rotterdam en de burgemeester vonden elkaar in hun opvattingen over integratie en veiligheid. "Maar zijn boodschap was niet nieuw," zegt Hermanides, "Na de moord op Theo van Gogh zei hij ook al 'pak je koffers'. Het 'rot-toch-op' na Charlie Hebdo ging verder. Die boodschap was toen vooral voorbehouden aan politici als Geert Wilders."

Met Aboutalebs uitspraak veranderde volgens Hermanides de toon in de politiek. "Rutte kwam daarna met zijn 'pleur op'. Aboutaleb is bepalend hoe er tegen én over migranten wordt gesproken." Boris Johnson is nog burgemeester van Londen als hij Aboutaleb noemt in zijn column. Hermanides: "Het gaf hem wereldfaam. En toen hij kort daarop in het Witte Huis op bezoek was werd Aboutaleb heel groot. Bijna een maatje té groot voor Rotterdam."

'Elke moslim is een beetje salafist'

Na de uitspraak 'Elke moslim is een beetje salafist' in 2017 ontstaat er beroering. "Het laat zien dat Aboutaleb er trots op is dat hij van alles wat af weet, daarin is hij nooit bescheiden", zegt Hermanides. "Hij kent de letterlijke betekenis van salafist, en vindt dat het geloof niets te maken heeft met terrorisme. We moeten de moslims helpen, ze moeten Nederlandse waarden accepteren, en wij moeten terrorisme niet koppelen aan islam."

Eerdmans: "Hij hoort zichzelf graag praten, dat wekt nog wel eens aversie. Niemand begreep die uitspraak, hij had beter achteraf kunnen zeggen dat het niet zo handig van hem was geweest, maar dat doet hij niet." Volgens Hermanides had hij deze uitspraak een paar jaar geleden misschien niet durven doen. "Maar hij wéét nu dat hij het kan maken. Hij is onaantastbaar geworden."

Eind 2019 maakt Ahmed Aboutaleb aan de Rotterdamse gemeenteraad bekend of hij zich kandidaat stelt voor een derde termijn als burgemeester.