Officieren van justitie werken in 81 zaken anoniem vanwege dreiging georganiseerde misdaad: 'Geeft aan dat ze dit echt nodig vinden'

In de afgelopen jaren zijn officieren van justitie in 81 strafzaken geanonimiseerd, blijkt uit cijfers in handen van EenVandaag. "Verschrikkelijk", zegt Katelijne den Hartog namens het OM. "Maar we moeten rekening houden met ontwrichtend geweld."

De Marengo-moorden op de broer van de kroongetuige Nabil B., zijn advocaat Derk Wiersum en vertrouwenspersoon Peter R. de Vries: het zijn aanslagen op de rechtsstaat, die symbool staan voor de groeiende verharding van de georganiseerde misdaad.

Deels of volledig anoniem

Het heeft alles te maken met de letterlijk moordende concurrentie in de cocaïnehandel, zegt officier van justitie Katelijne den Hartog. "Iedereen die voor de voeten loopt van de crimineel, die uitsluitend winstbejag heeft, moet gaan."

Kort na de moord op Wiersum in 2019 werd een speciale commissie in het leven geroepen waar officieren van justitie een verzoek kunnen indienen voor een beperking van de herkenbaarheid of volledige anonimiteit. Dit geldt voor strafzaken waarin veiligheidsrisico's bestaan.

'Het is echt nodig'

Dat gebeurde sindsdien in 81 zaken. "Dat cijfer geeft heel duidelijk de behoefte aan vanuit de officieren om minder herkenbaar hun werk te kunnen doen", vertelt Den Hartog. "Dat zijn hoge aantallen. Het geeft helaas aan dat officieren dat ook echt nodig vinden, gezien alle nare situaties: de moorden die zijn gepleegd, dreigingen die hebben plaatsgevonden."

Dat iemand in een openbare functie die gewoon z'n werk doet om anonimiteit moet vragen, noemt ze 'verschrikkelijk'. De rechtspraak in Nederland is altijd openbaar.

Werken onder een nummer

Op het moment dat een officier van justitie in een strafzaak om anonimiteit vraagt, moet er een voorstelbare of concrete dreiging zijn. Bijvoorbeeld wanneer een verdachte eerder een politieman of -vrouw heeft bedreigd.

In 54 zaken werken officieren van justitie onder een nummer. "Dat betekent dat jouw naam in geen stuk in het dossier naar voren komt", legt Den Hartog uit. "Er komt een nummer in het dossier en dat correspondeert met de naam van de betreffende officier." Namen van anonieme aanklagers liggen in een kluis bij de rechter-commissaris en het OM. In zes zaken deden officieren van justitie een verzoek voor zowel onder nummer werken als niet herkenbaar in beeld komen.

Niet herkenbaar op een rechtszitting

Het niet herkenbaar in beeld gebracht worden tijdens een openbare rechtszitting, werd verzocht in 21 zaken. "Minder herkenbaar zijn op zitting betekent dat er een verzoek wordt gedaan aan de rechtbank om de officier niet te filmen en ook geen geluidsopnames te maken."

De officier staat 'gewoon' op zitting, benadrukt Den Hartog. "Met open vizier: kijkt de verdachte in de ogen, kijkt de advocaat in de ogen, kijkt de rechter in de ogen", schetst ze. "Alleen zal er niet gefilmd worden." Uit navraag bij de Raad voor de Rechtspraak blijkt dat in drie zaken in de rechtbank helemaal niet gefilmd mocht worden.

'Niet naïef zijn'

Officieren van justitie die zware zaken doen, moeten niet naïef zijn. "Ze moeten wel weten waar ze aan gaan beginnen", stelt ze. "Het zijn ook gesprekken die op het werk gevoerd moeten worden." Zo wordt aangedrongen op een gesprek met het thuisfront. "Wat vindt jouw gezin ervan? Wat vindt je partner ervan? Want dat zijn wel zaken waar je alert op moet zijn."

Ze zitten 'absoluut niet' op social media, zegt ze. "Ze willen zich afschermen", legt ze uit. "Officieren die onder hun meisjesnaam werken, zodat het in ieder geval niet herleidbaar is naar hun partner en hun kinderen die de naam van hun partner dragen." Er zijn collega's die dit soort zaken niet willen doen. Ze hebben bijvoorbeeld een jong gezin of een partner die het niet wil.

Nooit dezelfde weg naar huis

Het werken aan zaken over de georganiseerde criminaliteit vraagt dat je altijd alert bent. "Ik weet van officieren die nooit dezelfde weg terug naar huis nemen. Die fietsen altijd net een andere route of gaan net een andere route met de auto rijden", vertelt ze. Het heeft een behoorlijke impact op het werk dat ze doen, zegt Den Hartog.

"Het is toch de extra alertheid die af en toe wat concreter wordt op het moment dat je misschien zo'n zitting hebt of dat je het idee hebt dat iemand je volgt. Of iemand maakt een gekke foto op straat, dat je je toch ongemakkelijker voelt omdat je denkt: misschien filmt hij mij wel."

Zorgplicht

Er worden veel gesprekken gevoerd met de mensen die de zware zaken doen, benadrukt officier Den Hartog. Het OM voelt de zorgplicht die het heeft. "Voel je je nog prettig bij het onderzoek? Moet er een officier bij of wil je dat de volgende voorbereidende zitting door een ander wordt gedaan?", vertelt ze.

Het OM noemt dat 'verdunning'. "Dat niet één gezicht elke keer geplakt wordt aan een onderzoek op zitting." Zo wordt voorkomen dat je als boegbeeld van een zaak gezien wordt. Ook wordt ingezet op weerbaarheidstrainingen, ook voor leidinggevenden. "Hoe ga je als leidinggevende om met jouw mensen in deze situatie, wat doet dreiging met je?"