'NVWA nalatig met giftige bessen'

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) heeft vorig jaar nagelaten ernstig vervuilde goji-bessen uit de handel te halen. Daarmee hebben consumenten mogelijk aanzienlijke gezondheidsrisico’s gelopen. Dat stellen voedselwaakhond Foodwatch en toxicoloog Martin van den Berg in EenVandaag. De bessen, die bekend staan als gezonde ‘superfood’, bleken zwaar verontreinigd met een veelvoud aan bestrijdingsmiddelen. Van sommige verboden stoffen werd de wettelijke norm 46 tot 55 keer overschreden, zo blijkt uit analyse van de officiële controlegegevens van de NVWA zelf.

Foodwatch kreeg de resultaten in handen door een beroep te doen op de Wet openbaarheid bestuur (Wob). Daaruit blijkt dat de toezichthouder in 2016 dertig monsters van goji-bessen, die veelal uit Aziatische landen worden geïmporteerd, onderzocht op de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen. Bij 7 op de 10 monsters werden de wettelijke normen overschreden. Bij één monster werden zelfs 21 verschillende bestrijdingsmiddelen gevonden. Van de illegale stoffen propargiet en carbofuran werden waarden gemeten tot respectievelijk 46 en 55 keer de wettelijke norm. Propargiet is schadelijk voor het zenuwstelsel en wordt in verband gebracht met darmkanker. Carbuforan wordt door de Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA aangemerkt als “zeer giftig” en kan schade aan het zenuwstelsel en hormoonverstoringen veroorzaken. Bij twee monsters waren de gehaltes bestrijdingsmiddelen zo hoog dat ze een acuut gevaar voor de volksgezondheid vormden, stelt Foodwatch. De organisatie krijgt bijval van toxicoloog Martin van den Berg van de Universiteit Utrecht. “Als je kijkt naar de gehaltes en overschrijdingen van alle bestrijdingsmiddelen en de combinatie ervan en je vergelijkt dat met fipronil in eieren, dan verdwijnt dat hele fipronil-probleem in de marge”, aldus Van den Berg. Hij zegt “verbijsterd” te zijn door de gemeten waardes. “Die kunnen een acuut gevaar opleveren voor kinderen en baby’s.” 

Uit de schappen

De NVWA laat tegenover EenVandaag weten alleen schriftelijke waarschuwingen te hebben uitgedeeld aan de groothandels, supermarkten en importeurs waar vervuilde bessen zijn aangetroffen. De toezichthouder zegt per geval te bekijken of een publiekswaarschuwing nodig is. “In dit geval waren er te veel onzekerheden over de mogelijke schadelijkheid.” Wel erkent de NVWA dat het “achteraf beter was geweest” een melding te maken bij het Europese waarschuwingssysteem, zoals Zweden en Tsjechië vorig jaar wel deden. De dienst zegt dit jaar opnieuw monsters te hebben genomen, maar dat deze nog geanalyseerd moeten worden. Toxicoloog Van den Berg noemt de opstelling van de NVWA “onbegrijpelijk”. “Ik heb dit soort overschrijdingen nog niet eerder gezien en wat ik schokkend vind is dat deze producten op de markt gehouden zijn.” De toxicoloog pleit er voor alle van buiten Europa geïmporteerde bessen per direct uit de schappen te halen. “We moeten eerst zeker weten dat ze voldoende schoon zijn en dan pas weer toestaan dat dit soort producten bij de consument komt.” 

Ook Foodwatch noemt het handelen van de NVWA “onacceptabel”. “Het is zorgwekkend dat de toezichthouder op de veiligheid van ons voedsel dit weet en niet heeft opgetreden”, aldus campagneleider Corinne Cornelisse. GroenLinks-Kamerlid Corinne Ellemeet noemt de bevindingen van Foodwatch “schokkend” en eist opheldering van demissionair minister Edith Schippers van Volksgezondheid.

PvdA-Kamerlid Henk Nijboer laat weten een debat te willen met de bewindsvrouw. “Dit lijkt zeer ernstig. Ouders en kinderen moeten erop kunnen vertrouwen dat voedsel veilig. Als er giftige bestrijdingsmiddelen zijn gebruikt en in voeding komt moet er daadkrachtig worden opgetreden.” 

Volledige reactie Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

Heeft de NVWA naar aanleiding van deze resultaten enige vorm van actie ondernomen? Zo ja, welke? Zo nee, waarom niet?

De NVWA heeft de bedrijven waar de monsters zijn genomen waarin een MRL-overschrijding is geconstateerd een schriftelijke waarschuwing gegeven. In de schriftelijke waarschuwing staat dat de overtreding moet worden opgeheven en dat herhaling voorkomen moet worden. Het is de verantwoordelijkheid van bedrijven om levensmiddelen die niet aan de wet voldoen uit de handel te halen en bovendien hun afnemer(s) en leverancier(s) te informeren.

Zweden en Tsjechië hebben in 2017 drie partijen goji-bessen tot de handel gehaald wegens vervuiling met carbofuran en propargiet. Ook hebben zij dit gemeld in RASFF. De gehaltes in deze bessen waren veelal lager dan in ‘Nederlandse’ bessen zijn aangetroffen. Toch is er geen melding vanuit Nederland in RASFF aangetroffen. Waarom niet?

Bij een casus in een Zweedse RASFF-melding was een Nederlands bedrijf betrokken. Nederland en de Europese Commissie hebben aan de Zweedse autoriteiten vragen gesteld over de risicobeoordeling, ook omdat er geen consumptiegegevens voor de Europese consument beschikbaar zijn. Vervolgens bleek dat de Zweedse autoriteiten uitgegaan waren van een veel hogere consumptie. Met de door de NVWA gehanteerde gegevens zou er geen sprake zijn van een risico. Het Nederlandse bedrijf heeft overigens naar aanleiding van de contacten met de NVWA wel aangegeven de betreffende partij niet in de handel te brengen. De NVWA heeft dit ook aan de Europese Commissie gemeld.

De Tsjechische autoriteiten hebben in 2017 een drietal informatie-notificaties ingezonden, waarbij het risico niet als ernstig wordt beschouwd. In al deze gevallen is daarom aangegeven dat het risico onbepaald was. Er was overigens geen sprake van Nederlandse betrokkenheid (import, distributie of afname).

De NVWA heeft geen RASFF-melding gedaan naar aanleiding van de ARfD-overschrijdingen in de goji-bessen die onderzocht zijn in 2016 vanwege onzekerheden in de beoordeling van de mogelijke schadelijkheid. Achteraf bezien was het wellicht beter geweest om wel een zogenoemde rapid alert uit te sturen.

Foodwatch en Van den Berg stellen dat de NVWA verzuimd heeft op te treden. Bessen hadden uit de handel moeten worden gehaald en het publiek had gewaarschuwd moeten worden. Dat laatste is, zover we op de website van de NVWA kunnen nagaan, niet gebeurd. Waarom niet?

Voor de bepaling of de ARfD wordt overschreden bij consumptie van deze bessen zijn consumptiegegevens van krenten gebruikt. Er zijn namelijk geen consumptiegegevens bekend van goji-bessen. Waarschijnlijk resulteert dit in een overschatting van de consumptie, zeker bij kinderen, die normaal gesproken meer rozijnen/krenten eten dan goji-bessen. In de praktijk zal de blootstelling dus lager liggen. De NVWA maakte een zogenoemde case by case-afweging of een publiekswaarschuwing nodig is. In dit geval waren er teveel onzekerheden over de mogelijke schadelijkheid. Het is daarnaast ook belangrijk om de betekenis van de ARfD voor ogen te houden. Bij een consumptie boven de ARfD kan een gezondheidsrisico niet worden uitgesloten, wat niet wil zeggen dat er ook altijd een risico is. De ARfD is met een veiligheidsfactor van 100 afgeleid, en bovendien wordt uitgegaan van een zogenoemde worst-case-combinatie van factoren: extreme consumptie op 1 moment van het product, waarin dan ook nog de betreffende concentratie aanwezig is. Omdat in dit geval het risico waarschijnlijk overschat is heeft de NVWA geen publiekswaarschuwing uitgedaan. Het staat buiten kijf dat ons voedsel veilig moet zijn en de NVWA ziet daarop toe. De NVWA heeft in 2017 weer goji-bessen bemonsterd en deze worden binnenkort geanalyseerd, waarna - als dat nodig is- handhavend zal worden opgetreden.

Foodwach stelt dat de NVWA, wetende dat dit product vaak vervuild is met (illegale) bestrijdingsmiddelen, intensiever moet toezien en handhaven op goji-bessen. Is de NVWA van plan dit te gaan doen?

De producenten en importeurs van levensmiddelen zijn zelf verantwoordelijk voor het op de markt brengen van producten die aan de wettelijke eisen voldoen. De NVWA ziet hierop toe. Importeurs en producenten zullen er dus voor moeten zorgen dat er geen goji-bessen met teveel residuen van bestrijdingsmiddelen op de markt komen. Informatie hierover is beschikbaar. In 2015 is een factsheet verschenen over residuen van bestrijdingsmiddelen in goji-bessen, chiazaden en quinoa (zie de bijlage bij deze mail). We hebben daar destijds ook bekendheid aan gegeven via een nieuwsbericht (zie hierboven). Ook publiceert de NVWA de resultaten van analyses op residuen van bestrijdingsmiddelen ieder half jaar op de NVWA-website en zijn de betreffende bedrijven uit het onderzoek in 2016 geïnformeerd via een schriftelijke waarschuwing en per brief.

Desalniettemin heeft de NVWA opnieuw monsters genomen en deze zullen binnenkort worden geanalyseerd. De NVWA zal voorlopig monsters blijven nemen.

verigens is de term ‘illegale’ bestrijdingsmiddelen niet de juiste term in dit verband. We gaan er vanuit dat de middelen in het land van herkomst wel zijn toegelaten en dus niet illegaal gebruikt worden. Als bestrijdingsmiddelen in de EU niet zijn toegelaten maar in derde landen wel worden gebruikt, wordt in Europees verband een zogenoemde ‘default’ MRL (maximum residu limiet) vastgesteld, die gelijk is aan de detectielimiet van de analysemethode. Dit zijn dus heel lage wettelijke limieten. Het residu kan dus aangetroffen worden omdat het in derde landen gebruikt mag worden, maar het gehalte moet lager zijn dan de MRL.

Daarnaast kan het zo zijn dat in het land van herkomst verschillende kleine partijen goji-bessen (afkomstig van verschillende boeren) wordt samengevoegd tot 1 grote partij. Dit kan een mogelijke verklaring zijn voor de aanwezigheid van meerdere middelen in de goji-bessen.

Is de NVWA van oordeel dat consumenten goji-bessen met een gerust hart kunnen eten? 

Ja, bij normale consumptie zal er geen risico zijn voor de gezondheid.

Waarom was overschrijding van de ARfD bij de fipronil-eieren direct aanleiding de handel stil te leggen en een publiekswaarschuwing te doen en geldt dat voor deze bessen niet?

Voor eieren kun je wel een ARfD-overschrijding uitrekenen, omdat de consumptie van eieren bekend is. De consumptie van eieren is veel grootschaliger, het is een belangrijk voedselbestanddeel voor kleine kinderen en eieren worden ook verwerkt in heel veel andere producten. Goji-bessen zijn een nichemarkt en worden alleen in kleine hoeveelheden gegeten. De NVWA besluit van geval tot geval of een publiekwaarschuwing nodig is.

Waarom heeft de forse overschrijding van de MRL niet geleid tot het uit de handel nemen van producten?

De bedrijven zijn in kennis gesteld van de overschrijding en van de verplichting om de producten uit de handel te halen. Het is de verantwoordelijkheid van het bedrijf zelf om producten uit de handel te halen; dit is wettelijk geregeld. Bedrijven mogen producten die niet voldoen aan de wettelijke voorschriften niet verhandelen. In deze gevallen wordt wel altijd een bestuurlijke maatregel opgelegd, dus een schriftelijke waarschuwing of een boete. Zie ook het antwoord op de volgende vraag.

Waarom is er alleen schriftelijk gewaarschuwd en zijn er geen boetes opgelegd? (het is immers niet toegestaan producten boven de MRL in de handel te brengen).

De NVWA geeft de eerste keer dat een dergelijke overtreding bij een bedrijf wordt geconstateerd een schriftelijke waarschuwing (SW). Wanneer een tweede keer een overschrijding van de MRL wordt aangetroffen, wordt een bestuurlijke boete uitgeschreven. In een schriftelijke waarschuwing staat dat de overtreding moet worden opgeheven en dat herhaling moet worden voorkomen.

De NVWA heeft vanwege de lange doorlooptijd van de monsters een schriftelijke waarschuwing uitgeschreven voor de betreffende bedrijven. Omdat de goji-bessen ook geanalyseerd zijn op verschillende andere groepen stoffen, duurde het langer voordat de uitslag bekend was. De NVWA heeft toen besloten om een schriftelijke waarschuwing uit te schrijven en geen bestuurlijke boete.

Heeft de NVWA de EFSA-beoordeling van de middelen in kwestie betrokken in de afweging of er sprake was van overschrijding van de ARfD of anders gezegd een risico voor de volksgezondheid?

Ik ga ervan uit dat met deze vraag wordt bedoeld of de NVWA de EFSA-beoordeling heeft meegenomen in de afweging of er wel of niet sprake is van een risico voor de gezondheid? Het antwoord is nee. Er zijn geen voor heel Europa geldende consumptiegegevens van goji-bessen. Ieder land gebruikt zijn eigen consumptiegegevens om de ARfD af te leiden.

Klopt het dat er tot dusver in 2017 nog geen enkel monster is geanalyseerd? Zou de NVWA niet scherper op dit product moeten toezien gezien de resultaten uit het verleden? 

Dat klopt. Onlangs is een nieuw onderzoeksproject gestart waarbij onder andere goji-bessen worden bemonsterd;  de merken die in 2016 afwijkend waren worden daarbij herbemonsterd. Dit project loopt sinds 5 maanden. Er liggen sinds begin augustus monsters klaar van onder andere goji-bessen om geanalyseerd te worden. Door het grote beslag dat de fipronil- analyses van eieren en kippenvlees op de analysecapaciteit van het laboratorium leggen, zijn de goji-bessen tot dusverre nog niet  geanalyseerd. Binnenkort zal het lab starten met deze analyses.