NSB-propaganda na 70 jaar openbaar: 'Vertel ook de zwarte bladzijde'

De propagandamachine van de NSB, de Nationaal Socialistische Beweging, draaide in de jaren '30 en '40 op volle toeren. Het Instituut voor Beeld en Geluid heeft de films die toen zijn gemaakt nu online gezet, zodat iedereen ze kan bekijken.

Het gaat om 'geconfisqueerd oorlogsmateriaal’, dat dus ingenomen is van de Duitse vijand. De Nederlandse overheid verkreeg in 1944 de auteursrechten. 70 jaar na dato zijn die vervallen en daarom behoren de films nu tot het publieke domein.

Tucht en orde

De films tonen het ideaalbeeld dat de NSB haar leden en de ‘volksgenoten’  wilde voorspiegelen: orde, discipline, tucht, patriottisme, volksbelang voor individueel belang. "De films werden afgespeeld in de bioscoop en werden gemaakt door de eigen visuele dienst van de NSB onder de kop 'Spiegel der Beweging''', licht schrijver en historicus Ad van Liempt toe. 

Daarnaast laten ze goed zien aan welke emoties de NSB probeerde te appelleren: eensgezindheid, saamhorigheid en lotsverbondenheid. Van Liempt juicht het toe dat de beelden nu voor iedereen beschikbaar zijn. "De NSB telde in 1943 honderdduizend leden. De aantrekkingskracht van de NSB is een onderbelicht thema. De laatste jaren is er gelukkig meer aandacht voor. Dus wat het Instituut doet, past mooi in die trend."

Van NSB-complex naar recreatieterrein 

De NSB kwam onlangs ook in het nieuws, door de discussie rond de 'Muur van Mussert' in Lunteren. In de jaren 30 van de vorige eeuw hield NSB-leider Mussert bij die muur toespraken: de zogenoemde hagespraken. Het terrein rondom de Muur van Mussert is tegenwoordig, na een lange discussie, in gebruik als camping.

In 2004 was de gemeente Ede nog van plan de muur een monumentenstatus te geven. Maar na kritiek, onder meer van oud-verzetsleden, zag men van het plan af. Hamvraag is: moeten we NSB-erfgoed bewaren als historische les, of zo snel mogelijk afbreken? 

Geen monument maar 'Mahnmal'

Omdat de beslissing zolang op zich liet wachten vroeg de camping-eigenaar een sloopvergunning aan. Dat zette het debat op scherp. Ad van Liempt schreef, samen met andere prominente historici en schrijvers een brandbrief aan politiek Den Haag voor het behoud van de muur. "Het is belangrijk om het hele verhaal van de bezetting te vertellen. Zowel de witte als de zwarte bladzijden", aldus Van Liempt.

Volgens hem was de discussie anders gelopen als we een ander woord hadden gehad voor 'monument'. "Hierdoor dachten mensen dat de NSB geëerd zou worden. Maar dat is natuurlijk helemaal niet de bedoeling. Het moet juist een soort waarschuwingsplek worden. De Duitsers hebben daar een mooi woord voor: mahnmal."