Nieuwe wet moet warmtenet verbeteren, maar of het goedkoper wordt is nog de vraag

Komende weken debatteert de Tweede Kamer over de nieuwe warmtewet. Als deze wordt aangenomen krijgen lokale overheden een meerderheidsbelang in de warmtenetten. En daar zijn de energiebedrijven niet blij mee. "Hier wordt het niet goedkoper van."

De wet, bedacht door oud-minister Klimaat en Energie Rob Jetten, is onder andere bedoeld om burgers te beschermen tegen onnodig hoge tarieven voor het gebruik van warm water en verwarming.

Rekening van 800 euro

Dit overkwam de bewoners in de Van der Pekbuurt in Amsterdam-Noord. Zij ontvingen dit jaar hoge rekeningen van 800 euro, een vast bedrag dat bovenop hun daadwerkelijke gebruikskosten werd gerekend. "En dat terwijl beloofd was dat stadswarmte niet duurder zou worden dan gas", vertelt bewoonster Kirsten Zimmerman.

"Maar in de praktijk is het honderden euro's duurder. Veel buurtgenoten waren echt de sigaar. Ze konden nauwelijks nog de verwarming aanzetten, want de kosten sprongen omhoog."

Meerderheidsbelang lokale overheden

De overheid hoopt dit soort hoge rekeningen in de toekomst te voorkomen door met 'publieke sturing' betaalbaarheid, duurzaamheid en leveringszekerheid te garanderen.

Door de nieuwe Wet collectieve warmte (Wcw) krijgen lokale overheden namelijk een meerderheidsbelang in de warmtenetten.

Bouw stilgelegd

Maar de wet valt niet overal in de smaak. "Energiebedrijven waren allesbehalve blij toen het nieuws over deze wet naar buiten kwam", vertelt Cora van Nieuwenhuizen. Zij is voorzitter van Energie Nederland, die de belangen behartigt van de energiebedrijven in Nederland. "De investeringen vielen gewoon stil."

Zo kondigde energiebedrijf Vattenfall aan niet meer aan de bouw van nieuwe warmtenetten te beginnen. "Begrijpelijk", legt Van Nieuwenhuizen uit. "Want door deze nieuwe wet kun je als private partij de risico's niet meer beheersen, terwijl je ze nog wel moet dragen. Maar het is ook zorgwekkend, want in het Klimaatakkoord is afgesproken dat in 2030 1,5 miljoen bestaande woningen aardgasvrij zijn en 500.000 woningen op het warmtenet zijn aangesloten."

'Kosten gaan juist omhoog'

Van Nieuwenhuizen gaat in tegen het idee dat de tarieven door de nieuwe wet drastisch naar beneden zullen gaan. "Het is echt niet zo dat energiebedrijven nu zulke grote winsten maken." De opbrengst is bij bedrijven kleiner dan de rente die ze moeten betalen. "De Autoriteit Consument en Markt (ACM) kijkt al jaren mee en constateert ook dat er geen onevenredig grote winsten worden gemaakt."

"Als het warmtenet in publieke handen komt, gaan de kosten juist verder omhoog", zegt Van Nieuwenhuizen. "De bestaande energiebedrijven moeten namelijk worden onteigend. En dat gaat veel geld kosten. Ook hebben niet alle gemeenten de kennis en expertise in huis om een warmtenet goed te runnen. Dus als mensen denken dat het publiek goedkoper wordt, dat is helaas niet zo."

Koppeling met aardgas loslaten

Toch is Van Nieuwenhuizen niet tegen de nieuwe wet. "Wij vinden ook dat de publieke belangen goed beschermd moeten worden. De prijs voor stadsverwarming is in de nieuwe wet straks niet meer gekoppeld aan aardgas en dat juichen wij alleen maar toe."

Ze gaat verder: "Ik hoop alleen dat er een vorm komt waarbij het voor private bedrijven nog interessant is om te investeren en dat er een keuze wordt gemaakt voor een vorm met een publiek minderheidsbelang van minstens 20 procent."

Burgers de baas

Ondertussen zijn de problemen in Amsterdam-Noord nog niet opgelost. "De gemeente zou ons financieel tegemoetkomen, maar veel bewoners zijn nog niet gecompenseerd of ontvangen helemaal geen tegemoetkoming", vertelt bewoonster Kirsten. "En de hoge energierekeningen blijven maar op de mat vallen."

Zij vindt de nieuwe warmtewet wel een stap vooruit, maar zou het liefst zien dat bewoners energiecoöperaties oprichten en runnen.

Basisbehoeften

"Ik denk dat zo min mogelijk interventie van bedrijven en overheid bij zoiets als warmte het beste is", zegt ze.

"Verwarming, betaalbaar voedsel en een dak boven je hoofd zijn basisbehoeften en die lijken niet door commerciële bedrijven vervuld te kunnen worden, maar ook niet door een bureaucratisch werkende, onverschillige overheid. Dan moeten de burgers het zelf maar gaan doen."

Helft ontevreden

Uit nieuw onderzoek van Vereniging Eigen Huis blijkt dat het draagvlak voor warmtenetten onder de leden erg laag is. "Bijna de helft van de mensen die al op een warmtenet is aangesloten, is ontevreden", vertelt directeur Cindy Kremer. "Slechts 12 procent is positief."

Het belangrijkste bezwaar zijn de hoge kosten, zegt Kremer. "Een warmtenet is voor de meeste mensen een stuk duurder dan gas. Een andere bezwaar is dat je bij een warmtenet bent overgeleverd aan een monopolist, je kunt niet overstappen."

'Ze hebben er geen trek in'

En deze ontevredenheid speelt niet alleen bij mensen die al aangesloten zijn. "Van de mensen die binnenkort met een warmtenet te maken krijgen, zegt slechts een derde dat ze op een aanbod zullen ingaan, de rest heeft er geen trek in", vervolgt de directeur.

"En dat is erg jammer. Als je succesvol een warmtenet wil uitrollen, moet je ervoor zorgen dat er zoveel mogelijk mensen meedoen. Alleen dan werkt een warmtenet optimaal en houd je de kosten laag."

Moet aantrekkelijk zijn

Daarom vindt Kremer het belangrijk dat de consumentenbescherming in de nieuwe Wet collectieve warmte beter wordt geregeld. "Betaalbaarheid, voorspelbaarheid en keuzevrijheid, daar gaat het om. Want uiteindelijk willen we Nederland verduurzamen. We willen van het gas af en warmtenetten stimuleren." Maar dan moet dat ook aantrekkelijk gemaakt worden.

Kremer vindt dat er een maximumtarief moet komen. "Zodat mensen langjarig weten waar ze aan toe zijn. Ook moeten de torenhoge afsluitkosten weg, die zijn nu zo'n 5.300 euro." Na die hoge afsluitkosten, moeten mensen ook nog investeren in een andere warmtebron zoals een warmtepomp. "Dat maakt het voor veel mensen praktisch onmogelijk om van een warmtenet af te komen. En het schrikt nieuwe klanten nu helaas af."

Eigen portemonnee versus samenleving

Ook Van Nieuwenhuizen vindt het jammer dat het vertrouwen in warmtenetten zo afneemt. "Dit komt de energieransitie niet ten goede."

Maar ze begrijpt de zorgen van mensen wel. "Iedereen kijkt natuurlijk het eerst naar zijn eigen portemonnee. Maar voor de samenleving als geheel zijn collectieve systemen echt een hele goede investering."

Tijd dringt

Ze hoopt daarom dat discussies over het eigendom van warmtebedrijven snel stoppen. "Het zorgt voor vertraging. En in de tussentijd kiezen mensen individueel voor oplossingen en nemen ze een warmtepomp. Als dat op meer plekken in een straat gebeurt, dan is de kans dat zij nog meedoen aan zo'n collectief systeem veel kleiner."

En dat heeft weer grote gevolgen, vertelt Van Neuwenhuizen. "Dan zijn we als samenleving het momentum kwijt en moeten we alles met individuele oplossingen gaan doen, wat een enorme verzwaring van het elektriciteitsnet tot gevolg zal gaan hebben. En dat moeten we ook met z'n allen weer betalen."