Komende weken debatteert de Tweede Kamer over de nieuwe warmtewet. Als deze wordt aangenomen krijgen lokale overheden een meerderheidsbelang in de warmtenetten. En daar zijn de energiebedrijven niet blij mee. "Hier wordt het niet goedkoper van."

De wet, bedacht door oud-minister Klimaat en Energie Rob Jetten, is onder andere bedoeld om burgers te beschermen tegen onnodig hoge tarieven voor het gebruik van warm water en verwarming.

Rekening van 800 euro

Dit overkwam de bewoners in de Van der Pekbuurt in Amsterdam-Noord. Zij ontvingen dit jaar hoge rekeningen van 800 euro, een vast bedrag dat bovenop hun daadwerkelijke gebruikskosten werd gerekend. "En dat terwijl beloofd was dat stadswarmte niet duurder zou worden dan gas", vertelt bewoonster Kirsten Zimmerman.

"Maar in de praktijk is het honderden euro's duurder. Veel buurtgenoten waren echt de sigaar. Ze konden nauwelijks nog de verwarming aanzetten, want de kosten sprongen omhoog."

Meerderheidsbelang lokale overheden

De overheid hoopt dit soort hoge rekeningen in de toekomst te voorkomen door met 'publieke sturing' betaalbaarheid, duurzaamheid en leveringszekerheid te garanderen.

Door de nieuwe Wet collectieve warmte (Wcw) krijgen lokale overheden namelijk een meerderheidsbelang in de warmtenetten.

Bouw stilgelegd

Maar de wet valt niet overal in de smaak. "Energiebedrijven waren allesbehalve blij toen het nieuws over deze wet naar buiten kwam", vertelt Cora van Nieuwenhuizen. Zij is voorzitter van Energie Nederland, die de belangen behartigt van de energiebedrijven in Nederland. "De investeringen vielen gewoon stil."

Zo kondigde energiebedrijf Vattenfall aan niet meer aan de bouw van nieuwe warmtenetten te beginnen. "Begrijpelijk", legt Van Nieuwenhuizen uit. "Want door deze nieuwe wet kun je als private partij de risico's niet meer beheersen, terwijl je ze nog wel moet dragen. Maar het is ook zorgwekkend, want in het Klimaatakkoord is afgesproken dat in 2030 1,5 miljoen bestaande woningen aardgasvrij zijn en 500.000 woningen op het warmtenet zijn aangesloten."

'Kosten gaan juist omhoog'

Van Nieuwenhuizen gaat in tegen het idee dat de tarieven door de nieuwe wet drastisch naar beneden zullen gaan. "Het is echt niet zo dat energiebedrijven nu zulke grote winsten maken." De opbrengst is bij bedrijven kleiner dan de rente die ze moeten betalen. "De Autoriteit Consument en Markt (ACM) kijkt al jaren mee en constateert ook dat er geen onevenredig grote winsten worden gemaakt."

"Als het warmtenet in publieke handen komt, gaan de kosten juist verder omhoog", zegt Van Nieuwenhuizen. "De bestaande energiebedrijven moeten namelijk worden onteigend. En dat gaat veel geld kosten. Ook hebben niet alle gemeenten de kennis en expertise in huis om een warmtenet goed te runnen. Dus als mensen denken dat het publiek goedkoper wordt, dat is helaas niet zo."

Koppeling met aardgas loslaten

Toch is Van Nieuwenhuizen niet tegen de nieuwe wet. "Wij vinden ook dat de publieke belangen goed beschermd moeten worden. De prijs voor stadsverwarming is in de nieuwe wet straks niet meer gekoppeld aan aardgas en dat juichen wij alleen maar toe."

Ze gaat verder: "Ik hoop alleen dat er een vorm komt waarbij het voor private bedrijven nog interessant is om te investeren en dat er een keuze wordt gemaakt voor een vorm met een publiek minderheidsbelang van minstens 20 procent."

Burgers de baas

Ondertussen zijn de problemen in Amsterdam-Noord nog niet opgelost. "De gemeente zou ons financieel tegemoetkomen, maar veel bewoners zijn nog niet gecompenseerd of ontvangen helemaal geen tegemoetkoming", vertelt bewoonster Kirsten. "En de hoge energierekeningen blijven maar op de mat vallen."

Zij vindt de nieuwe warmtewet wel een stap vooruit, maar zou het liefst zien dat bewoners energiecoöperaties oprichten en runnen.

Basisbehoeften

"Ik denk dat zo min mogelijk interventie van bedrijven en overheid bij zoiets als warmte het beste is", zegt ze.

"Verwarming, betaalbaar voedsel en een dak boven je hoofd zijn basisbehoeften en die lijken niet door commerciële bedrijven vervuld te kunnen worden, maar ook niet door een bureaucratisch werkende, onverschillige overheid. Dan moeten de burgers het zelf maar gaan doen."

Helft ontevreden

Uit nieuw onderzoek van Vereniging Eigen Huis blijkt dat het draagvlak voor warmtenetten onder de leden erg laag is. "Bijna de helft van de mensen die al op een warmtenet is aangesloten, is ontevreden", vertelt directeur Cindy Kremer. "Slechts 12 procent is positief."

Het belangrijkste bezwaar zijn de hoge kosten, zegt Kremer. "Een warmtenet is voor de meeste mensen een stuk duurder dan gas. Een andere bezwaar is dat je bij een warmtenet bent overgeleverd aan een monopolist, je kunt niet overstappen."

'Ze hebben er geen trek in'

En deze ontevredenheid speelt niet alleen bij mensen die al aangesloten zijn. "Van de mensen die binnenkort met een warmtenet te maken krijgen, zegt slechts een derde dat ze op een aanbod zullen ingaan, de rest heeft er geen trek in", vervolgt de directeur.

"En dat is erg jammer. Als je succesvol een warmtenet wil uitrollen, moet je ervoor zorgen dat er zoveel mogelijk mensen meedoen. Alleen dan werkt een warmtenet optimaal en houd je de kosten laag."

Moet aantrekkelijk zijn

Daarom vindt Kremer het belangrijk dat de consumentenbescherming in de nieuwe Wet collectieve warmte beter wordt geregeld. "Betaalbaarheid, voorspelbaarheid en keuzevrijheid, daar gaat het om. Want uiteindelijk willen we Nederland verduurzamen. We willen van het gas af en warmtenetten stimuleren." Maar dan moet dat ook aantrekkelijk gemaakt worden.

Kremer vindt dat er een maximumtarief moet komen. "Zodat mensen langjarig weten waar ze aan toe zijn. Ook moeten de torenhoge afsluitkosten weg, die zijn nu zo'n 5.300 euro." Na die hoge afsluitkosten, moeten mensen ook nog investeren in een andere warmtebron zoals een warmtepomp. "Dat maakt het voor veel mensen praktisch onmogelijk om van een warmtenet af te komen. En het schrikt nieuwe klanten nu helaas af."

Eigen portemonnee versus samenleving

Ook Van Nieuwenhuizen vindt het jammer dat het vertrouwen in warmtenetten zo afneemt. "Dit komt de energieransitie niet ten goede."

Maar ze begrijpt de zorgen van mensen wel. "Iedereen kijkt natuurlijk het eerst naar zijn eigen portemonnee. Maar voor de samenleving als geheel zijn collectieve systemen echt een hele goede investering."

Tijd dringt

Ze hoopt daarom dat discussies over het eigendom van warmtebedrijven snel stoppen. "Het zorgt voor vertraging. En in de tussentijd kiezen mensen individueel voor oplossingen en nemen ze een warmtepomp. Als dat op meer plekken in een straat gebeurt, dan is de kans dat zij nog meedoen aan zo'n collectief systeem veel kleiner."

En dat heeft weer grote gevolgen, vertelt Van Neuwenhuizen. "Dan zijn we als samenleving het momentum kwijt en moeten we alles met individuele oplossingen gaan doen, wat een enorme verzwaring van het elektriciteitsnet tot gevolg zal gaan hebben. En dat moeten we ook met z'n allen weer betalen."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.