Vandaag debatteert de nieuwe Tweede Kamer over de verkiezingsuitslag. Wat gaat daar besproken worden? Politiek verslaggever Remko Theulings vertelt wat hij verwacht: "Wilders, Yeşilgöz en Omtzigt ontkomen er niet aan om wat meer tekst en uitleg te geven."

"Over iedere stap in het proces wordt in de Tweede Kamer gedebatteerd", legt Theulings uit. Ook verkenner Ronald Plasterk is bij het debat aanwezig. De uitkomst van het debat kan zijn dat de Kamer hem als informateur aanwijst.

1. Waarom wordt er eigenlijk gedebatteerd over de verkiezingsuitslag?

"Het debat gaat over de verkiezingsuitslag zelf en over het advies van verkenner Ronald Plasterk. Die heeft de afgelopen weken met alle fractievoorzitters - afgezien die van DENK - gesproken. En op basis daarvan heeft hij een advies aan de Tweede Kamer uitgebracht", zegt de politiek verslaggever.

"Dat is omdat de Tweede Kamer de leiding heeft in de kabinetsformatie. Tot 2012 was het staatshoofd degene die de fractievoorzitters ontving voor de eerste gesprekken. Maar op initiatief van D66 werd dat veranderd", legt hij uit. "Het is dus de Tweede Kamer die direct na de verkiezingen een verkenner aanwijst en ook verder bepaalt hoe het formatieproces verloopt."

Vandaag wordt ook een informateur aangewezen, die een volgende ronde aan gesprekken moet gaan leiden. Welke opdracht deze persoon precies krijgt en wanneer hij of zij deze opdracht moet hebben afgerond, spreekt de Kamer af in dit debat.

2. Op wie zet jij je geld in als informateur?

"Het zou best kunnen dat Plasterk na zijn werk als verkenner nu verder gaat als informateur", denkt Theulings. De voormalig PvdA-minister werd twee weken geleden als verkenner aangesteld en kwam maandag met het advies om gesprekken op te starten tussen PVV, VVD, NSC en BBB. "Volgens mij heeft hij voldoende gezag en zijn de partijen tevreden over zijn functioneren als verkenner."

3. Vandaag komen een paar nieuwe fractievoorzitters voor het eerst in actie, wie moeten we in de gaten houden?

De politiek verslaggever wijst naar NSC-voorman Pieter Omtzigt en VVD-leider Dilan Yeşilgöz: "Zij zijn daarin het interessantst, omdat ze beiden een rol spelen in het door verkenner Plasterk voorgestelde rechtse kabinet. Beiden zullen vooral worden bevraagd over de eerste fase die Plasterk in dit formatieproces heeft voorgesteld. Dat is het houden van gesprekken over het omgaan met de rechtsstaat, grondrechten en de Grondwet."

"Voor Omtzigt is het fatsoenlijk functioneren van de rechtsstaat zo ongeveer dé reden waarom hij NSC heeft opgericht. Ook VVD-leider Yeşilgöz heeft gezegd dat daar niet aan getornd wordt. Maar hoe ga je dan om met allerlei voorstellen in het verkiezingsprogramma van de PVV, die in strijd zijn met onze Grondwet of met internationale verdragen waar de handtekening van Nederland onder staat?", zegt Theulings.

Op dat punt zullen Omtzigt en Yeşilgöz waarschijnlijk flink worden aangepakt, denkt hij. "En dat is dan weer de rol van fractievoorzitter Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA in het debat, als leider van de grootste (waarschijnlijke) oppositiefractie."

4. Verwacht jij dat Wilders, Yeşilgöz, Omtzigt en Van der Plas zich in het debat meer in hun kaarten laten kijken?

Tot nu toe kiezen de hoofdrolspelers in de verkenning hun woorden zorgvuldig, ziet Theulings. En hij verwacht niet dat daar vandaag veel verandering in zal komen: "Dat zijn ze niet van plan, want onderhandelen doe je niet in het openbaar. Maar ze ontkomen er natuurlijk ook niet aan om wat meer tekst en uitleg te geven bij hun opstelling tot nu toe."

"Waarom bedankte de VVD bijvoorbeeld al vóór de start van de verkenning voor een plek in het kabinet?", geeft hij als voorbeeld. "En waarom gaat Omtzigt tóch praten met de PVV, terwijl hij in de campagne de deur leek dicht te houden, omdat PVV-plannen niet in overeenstemming zouden zijn met de klassieke grondrechten? Daarover zullen ze flink aan de tand worden gevoeld. En dat zijn natuurlijk ook vragen waar kiezers graag een antwoord op willen."

5. We gaan nu een tussenfase in, wanneer wordt duidelijk welke partijen inhoudelijk gaan onderhandelen?

Verkenner Plasterk noemt de volgende gespreksronde in zijn advies een 'korte informatieronde", vertelt Theulings. "Die ronde start nu en verloopt in drie stappen, zo is het idee. Komende weken moet eerst duidelijk worden of VVD, NSC en BBB de rechtsstaat aan de PVV toevertrouwen. Als dat het geval is, wordt er gekeken of de partijen een beetje hetzelfde denken over het oplossen van de grootste maatschappelijke kwesties: immigratie, wonen, klimaat."

"Als dan ook die horde is genomen, gaan ze praten over de vorm die een eventueel kabinet zou moeten hebben: een meerderheidskabinet, minderheidskabinet, een zakenkabinet of extra-parlementair?", legt de politiek verslaggever uit. "Maar dan zitten we alweer een eindje in het nieuwe jaar. Uiterlijk begin februari moet de informateur de Tweede Kamer hierover verslag uitbrengen."

Uit een Kamerbrief van asielminister Faber blijkt dat de 'vangst' van de intensieve grenscontroles die sinds december worden uitgevoerd maar weinig verschilt van de minder intensieve grenscontroles die in dezelfde periode een jaar eerder werden gedaan.

Sinds 9 december worden er grenscontroles uitgevoerd aan de binnengrenzen met Duitsland en België. In de eerste 3 maanden heeft de Koninklijke Marechaussee in totaal 41.750 personen gecontroleerd. Daarvan zijn 250 mensen de toegang tot Nederland geweigerd, omdat zij geen geldige reisdocumenten hadden of een gevaar zijn voor de veiligheid.

Asielaanvragen en aanhoudingen

Dit betekent dat er van 9 december 2024 tot en met 9 maart 2025 honderd mensen meer zijn tegengehouden ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder, toen er minder intensieve controles waren. Maar er werden vorig jaar ook minder mensen gecontroleerd: in totaal 38.600.

Dertig tegengehouden mensen hebben de afgelopen maanden aangegeven een asielaanvraag te willen doen in Nederland, zij zijn vervolgens doorverwezen naar het aanmeldcentrum in Ter Apel. Vorig ging het nog om honderd asielzoekers. Er zijn tussen december en maart ook mensen bij de grens aangehouden: negentig in totaal. Maar toen er minder intensieve controles werden uitgevoerd waren het er meer: in dezelfde periode vorig jaar ging het nog om 260 mensen. De arrestaties waren in het kader van mensensmokkel of drugscriminaliteit.

'We zien nauwelijks controles'

Jeroen Diepemaat is burgemeester van de gemeente Losser, die aan Duitsland grenst. Hij spreekt namens collega's in verschillende grensregio's. Die geven allemaal bij hem aan dat ze sterkte twijfels hebben bij de effectiviteit van de geïntensiveerde grenscontroles.

Diepemaat ziet dat er nauwelijks controles worden uitgevoerd. En als ze er wel zijn, leveren ze volgens de Twentse burgemeester weinig op. Op de vraag of hij de afgelopen maanden door de politie is bijgepraat over een 'vangst' bij de controles, blijft hij stil. "Ik heb daar niet direct een geslaagd verhaal bij. Eigenlijk is het beeld heel erg gelijk in al die grensregio's: we zien het nauwelijks."

Grenscontroles symboolpolitiek?

Hij noemt de invoering van de grenscontroles symboolpolitiek. "Die illegale mensenhandel vindt met name aan de Europese buitengrenzen plaats. Dus wat je aan de binnengrenzen pakt, is maar heel weinig, denk ik. Als je gaat controleren, vind je altijd wat. Dat is altijd zo. Maar of het proportioneel is, kun je je echt wel afvragen."

"Volgens mij was de doelstelling van dit kabinet om de instroom van illegale immigratie te beperken. Als het nou zeer hard en onomstotelijk kan aantonen dat dat met deze maatregel is gelukt, dan wil ik best overtuigd raken op dat punt. Maar ik heb daar grote twijfels bij", zegt de burgemeester van Losser tot slot.