De overheid trekt per jaar 500 miljoen euro extra uit voor preventie. Via het nieuwe Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) kunnen gemeenten geld aanvragen om inwoners op het gezonde pad te krijgen.

Meer aandacht, meer geld en betere samenwerking voor een gezondere samenleving. Dat is het doel van het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA).

Gezondheidskloof

Een preventieakkoord als dit is hard nodig, want er is sprake van een groeiende gezondheidskloof in Nederland. Mensen met alleen een basisonderwijsdiploma of vmbo-scholing leven gemiddeld zo'n 5 jaar korter dan mensen met een hbo- of universitaire opleiding.

De eerste groep leeft daarnaast zo'n 15 jaar in minder goede gezondheid dan de tweede groep.

Niet meer vrijblijvend

Met het GALA wordt jaarlijks een half miljard euro extra uitgetrokken voor preventie. Nederlanders moeten minder roken en drinken, gezonder eten en meer bewegen, dat is het doel. Gemeenten en de staatssecretaris zijn er politiek voor verantwoordelijk dat de preventiedoelen in het akkoord worden gehaald. De vrijblijvendheid van eerdere initiatieven gaat er dus vanaf.

'In het GALA-akkoord is afgesproken hoe we in 2040 een gezonde generatie bereiken, met weerbare gezonde mensen die opgroeien, leven, werken en wonen in een sociaal en fysiek gezonde leefomgeving', staat in het persbericht van het ministerie.

Druk op de maatschappij

Maar veel initiatieven gingen aan het GALA vooraf, en faalden. Het met veel bombarie aangekondigde Nationaal Preventieakkoord uit 2018 bereikte weinig op het gebied van preventie. Bijna de helft van de daarin gestelde doelen voor roken, alcoholgebruik en bewegen werd niet gehaald.

Het GALA moet een verandering teweeg brengen, want Nederland wordt steeds ongezonder, minder bewegelijk en de psychische gezondheid gaat achteruit. Dat is niet alleen een individueel probleem, maar zet veel druk op de maatschappij.

Voorzichtig optimistisch

De vraag is of dit nieuwe initiatief wel bereikt wat andere initiatieven niet voor elkaar kregen. "We hebben Alles is Gezondheid, Jongeren op Gezond Gewicht, het programma Kansrijke Start, natuurlijk het Nationale Preventieakkoord en nog talloze andere pilots, proeftuinen en initiatieven. Het is erg versnipperd", zegt de Helmondse wethouder Cathalijne Dortmans.

Toch is ze, als ondertekenaar namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), voorzichtig optimistisch. "GALA biedt ons de gelegenheid om preventie in een bredere samenhang te benaderen, bijvoorbeeld door ook te kijken naar armoedebestrijding en eenzaamheid. Gemeenten kunnen nu ook stevigere keuzes maken. Het GALA-geld geeft ons de mogelijkheid om lokale initiatieven structureel over jaren te steunen."

Geen insuline meer spuiten

Volgens Wim Tilburgs uit Helmond is het hard nodig dat we gezonder gaan leven. Zelf had hij jaren geleden flink overgewicht en kampte hij met diabetes type 2. Het lukte hem uiteindelijk om het roer om te gooien met gezonder eten en meer bewegen. Hij viel af en hoefde op een gegeven moment geen insuline meer te spuiten. "Nederland is inmiddels zo ongezond dat artsen dit niet meer kunnen oplossen. Je moet aan de voorkant ingrijpen."

"Het is een maatschappelijk probleem dat te maken heeft met leefomgeving en sociale structuren", zegt hij. Om ook andere mensen helpen gezonder te leven startte Tilburgs met de Stichting Je Leefstijl Als Medicijn. "Als je bij ons komt krijg je te maken met mensen die begrijpen waar je mee zit. Dat werkt vaak beter dan met een jonge, fitte leefstijlcoach met een BMI (Body Mass Index, red.) van 21. Daar neem je toch niet zo gauw iets van aan."

'Praat met de mensen, niet over de mensen'

Hoewel Tilburgs het dus aanmoedigt dat Nederlanders gezonder gaan leven, twijfelt hij of het GALA voldoende impact heeft: "Telkens zijn dezelfde systeemspelers weer bezig. Dan wordt het meer van hetzelfde en strandt veel opnieuw aan vergadertafels."

Hij denkt dat andere spelers aan zet zijn, zoals burgers als hijzelf en maatschappelijk werkers. "De GGD moet in ieder geval niet de belangrijkste schakel zijn zoals het nu in GALA is bedacht. Dat is veel te veel top-down, te bureaucratisch. Praat met de mensen en niet over de mensen als het over hun gezondheid gaat."

In 2024 kozen bijna 10.000 Nederlanders voor euthanasie, 10 procent meer dan in een jaar eerder. Toch zitten er strenge voorwaarden aan verbonden. In deze video leggen we uit hoe het proces precies werkt en waarom veel verzoeken afgewezen worden.

Na de arrestatie van de vermoedelijke Rotterdamse serieschutter, Sendric S., reageerde de buurt opgelucht. Toch voelen sommige wijkbewoners zich na de 3 moorden nog altijd angstig, ziet de stadsmarinier. "Dat gevoel van onveiligheid gaat nog lang door."

Door 3 fatale schietpartijen in nog geen 2 weken tijd stond eind december het leven in het Rotterdamse stadsdeel IJsselmonde even stil. Uit het niets werden 3 mannen op straat neergeschoten. Het zorgde voor een uitzonderlijk advies: 'Ga bij voorkeur niet alleen naar buiten, vermijd donkere plekken.'

Meer ernstige incidenten

Stadsmarinier Wieke van de Haterd was betrokken bij het opstellen van dat advies. Een stadsmarinier is een ambtenaar die vanuit de gemeente werkt aan de veiligheid in de buurt. Van Haterd's werkterrein is IJsselmonde, waar de schietpartijen waren. Een wijk waar de afgelopen jaren het aantal ernstige incidenten is toegenomen, zegt ze.

Na de eerste schietpartij, was nog helemaal niet duidelijk wat er aan de hand was. "Wat maakt dat deze man specifiek is uitgekozen of is het toevallig?" Er werd tegelijkertijd ook onderzoek gedaan naar het wapen. "Toen is ook het tweede slachtoffer gevallen", vertelt ze. Er werden beelden vrijgegeven, maar het leidde nog niet tot de schutter. Het derde slachtoffer viel opnieuw in hetzelfde gebied. "Toen is de link gelegd: het gaat om dezelfde dader."

'Er was echt gevaar'

De politie schaalde volgens Van de Haterd snel op waardoor alle capaciteit beschikbaar was om de schutter snel te pakken. "Omdat er echt gevaar was dat hij weer zou toeslaan." De gemeente en politie kwamen samen tot het advies niet alleen naar buiten te gaan. "Daar hebben we lang over getwijfeld", zegt ze. "Want uiteindelijk gaat het ook uit van een maakbaarheid dat het niet kan gebeuren."

Maar de situatie was uitzonderlijk. "Het was duidelijk wat zich in IJsselmonde afspeelde, er leek echt een verband", legt ze uit. En veel was ook onzeker. Er was veel politie, zichtbaar en onzichtbaar in de wijk. Ook was er veel aandacht voor. "Wat doet dat met zo'n verdachte? Escaleert het meer, wordt de situatie gevaarlijker? Daar moet je toch rekening mee houden."

Bewoners ondersteunen

Na het derde slachtoffer gaat het ineens snel. Er wordt een duidelijke foto vrijgegeven en na een klopjacht kan de politie hem inrekenen. Beelden van de inval circuleren al snel via social media, het gaat om een flat in de buurt van de schietpartijen. De 24-jarige Sendric S. werd er aangehouden, die niet officieel woont in het gebouw. De opluchting is groot. "Omdat je echt bang bent dat er nog andere slachtoffers gaan vallen."

De strafzaak tegen S. begint, over een motief is niets bekend. Wijkmarinier Van de Haterd is nog erg bezig met het organiseren van de nazorg in de wijk. "Het effect van dat gevoel van onveiligheid dat gaat heel lang door", vertelt ze. "We zijn met z'n allen druk bezig om te kijken wat we kunnen doen om de bewoners hierin te ondersteunen".