Nicky Verstappen, Milica van Doorn en Marianne Vaatstra: voorbeelden van hoe DNA-verwantschapsonderzoek een doorbraak forceert in zaken die onoplosbaar leken. Het zijn grote dure onderzoeken waar duizenden mannen hun DNA afstaan. Volgens het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) is er een efficiëntere oplossing binnen handbereik door het mannelijke verwantschaps-DNA, het zogenaamde y-profiel, van veroordeelden vanaf nu standaard op te slaan.

“Als er van verdachten en veroordeelden ook standaard een een y-chromosomaal profiel wordt geregistreerd dan zal dat het succes van het verwantschapsonderzoek enorm helpen", zegt Arnoud Kal, DNA-deskundige van het NFI.

Y-profiel kan bereik vermenigvuldigen

Iedere man heeft y-chromosomaal DNA - vrouwen hebben dit niet. Dit zogeheten y-profiel is hetzelfde bij alle mannen in een hele familielijn. Vader, zoon, neven, achterneven: ze hebben allemaal exact hetzelfde, even sterke, y-profiel. Iedere familie heeft al snel tien tot twintig personen met precies hetzelfde y-profiel. Ieder jaar groeit de DNA databank met 20 duizend profielen. Als nu ook standaard de y-profielen worden opgeslagen dan zal het bereik van de databank in een paar tijd enorm groeien, zegt het NFI. 

Kal: “Stel dat we twintig duizend profielen per jaar doen en we kijken over een periode van vijf jaar dan gaat het om honderdduizend DNA-profielen. (…) Als we die met de factor tien tot twintig in virtueel bereik vermenigvuldigen dan zitten we op een miljoen tot twee miljoen dekkingsgraad voor Nederland."

Discussie voeren

Het lijkt onderzoeker Kal heel nuttig om een maatschappelijke discussie te voeren over het standaard registreren van y-profielen. Want dit gebeurt nu niet. In antwoord op vragen van EenVandaag stelt het Nederlands Forensisch Instituut dat het goed zou zijn om deze discussie te voeren. “Ik denk dat het een belangrijke vooruitgang is met name in het verwantschapsonderzoek sneller tot successen te komen”, zegt DNA deskundige Arnoud Kal van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). 

Registratie ‘inmiddels heel eenvoudig'

Iedereen die wordt veroordeeld voor een delict waarop een celstraf staat van vier jaar of meer moet zijn DNA afstaan. Dit materiaal wordt naar het NFI gestuurd, onderzocht en opgeslagen. Alleen de autosomale DNA-kenmerken worden opgeslagen. Deze zijn persoonsgebonden en alleen geschikt voor een een-op-een vergelijking. 

Sinds de start van de databank in 1997 zijn de y-profielen niet standaard opgeslagen. “Dat doen we niet omdat we in het verleden zijn begonnen met autosomaal,” aldus Kal van het NFI. “De y-profielen zijn technisch pas later in beeld gekomen om dat in grote getallen te kunnen doen.” Inmiddels is het heel eenvoudig om zo’n y-profiel te maken. Kal: “We nemen wangslijm af van een verdachte en daarvan kunnen we met dezelfde moeite als een autosomaal ook een y-profiel maken.”

CDA en VVD: mogelijkheden onderzoeken

VVD-tweede kamerlid Foort van Oosten vindt dat als de techniek ruimte biedt voor standaard opslag van y-profielen, het ook heel goed is om "met een positieve grondhouding te onderzoeken welke ruimte dat kan bieden en welke bijdragen het kan leveren aan toch weer een veiliger Nederland". 

Oud- officier van justitie en tegenwoordig CDA kamerlid Chris van Dam is positief over standaard opslag, maar pleit voor ook voor goed onderzoek. “De bezwaren die er zijn, die moeten we eerst in beeld hebben om dit goed in onze wet te kunnen verankeren”, aldus van Dam. Hij ziet een ‘ethisch bezwaar’. “Dat wij allemaal als onschuldige mensen worden geboren en je gaat dus, zonder dat mensen zelf wangslijm hoeven af te geven, je gaat een heleboel families eigenlijk betrekken in een strafrechtelijke databank”, aldus het CDA-kamerlid.  

Bijzondere opsporingsbevoegdheid

Sinds 2012 mag DNA-verwantschapsonderzoek worden ingezet bij ernstige misdrijven.Bij verwantschapsonderzoek gaat vaak om misdrijven waarop een maximale straf staat van acht jaar of meer. Den aan moord- en doodslag en ernstige geweld- en zedendelicten. Verwantschapsonderzoek geldt als een ‘bijzondere opsporingsbevoegdheid’ en mag niet zomaar worden ingezet. Er is toestemming nodig van de top van het Openbaar Ministerie en van een rechter-commissaris. Pas dan mag het NFI aan de slag. 

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."