Al maandenlang mogen bewoners van verpleeghuizen uit veiligheidsoverwegingen niet of nauwelijks naar buiten. Hiermee worden mensenrechten geschonden, stelt een stichting die namens families en bewoners de overheid voor de rechter wil dagen.

Op 23 maart 2020 werden de deuren van alle Nederlandse verpleeg- en verzorgingshuizen gesloten vanwege het coronavirus. Er mocht geen bezoek meer komen, bewoners mochten niet naar buiten, of zelfs van hun gang of kamer af. Inmiddels zijn we 3 maanden verder en terwijl de rest van Nederland al lang weer uit de lockdown is, zitten bewoners van verzorgings- en verpleeghuizen nog grotendeels opgesloten.

Onnodige en inhumane vrijheidsbeperking

Een groep wanhopige familieleden wil nu de staat en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd aanklagen om een einde te maken aan deze - in hun ogen onnodige en inhumane - vrijheidsbeperking.

Mede-initiatiefnemer Berber Bijma vertelt over haar beweegredenen: "Mijn vader is in januari 90 geworden en heeft wat extra hulp nodig, vandaar dat hij in een verzorgingshuis woont. Maar hij is mentaal nog helemaal bij, rijdt auto en ook fysiek is hij in goede conditie. Dat wás hij tenminste, want 3 maanden gedwongen binnen zitten heeft een grote tol geëist."

'Ik kan mijn eigen keuzes maken'

Voor Chris Knoop (55) geldt hetzelfde. Sinds 5 jaar woont hij in een verpleeghuis, omdat hij bij te veel prikkels onder andere niet meer goed kan lopen en praten. Verder is hij goed bij, maar toch mag hij al maandenlang nauwelijks naar buiten. Hij baalt er enorm van. "Want ik kan best mijn eigen keuzes maken."

Voor de rechter

Berber Bijma richtte samen met andere gedupeerden de stichting Stop Onnodige Vrijheidsbeperkging In de Zorg (SOVIDZ) op om de Nederlandse staat voor de rechter te dagen. Op deze manier hopen ze een ander beleid af te dwingen.

"Wij willen dat er veel meer naar individuele bewoners gekeken wordt." Er zitten volgens Bijma tienduizenden wilsbekwame mensen in verzorgings- of verpleeghuizen die zich prima aan alle coronaregels kunnen houden. "Het valt niet te verklaren waarom veel van hen nog steeds hooguit een uurtje of twee per week naar buiten mogen, terwijl de rest van Nederland weer gewoon op pad is."

Willekeur van regels

Ook de willekeur waarmee regels worden toegepast stuit Bijma en anderen voor de borst. "In het ene verpleeghuis mag je sinds kort een uur per week naar buiten, in het andere elke dag een uur. In weer een ander verzorgingshuis mag nog helemaal niets."

"We horen echt schrijnende verhalen van mensen die na maanden gewoon weer een simpel ommetje willen maken of hun naasten even willen zien, met gepaste afstand en al", vertelt Bijma.

'Situatie is nu volstrekt anders'

Het maandenlang opsluiten van bewoners van verzorgingshuizen druist in tegen fundamentele mensenrechten, stelt gezondheidsjurist Brenda Frederiks van het Amsterdam UMC. Ze is door de stichting om juridische bijstand gevraagd.

"Uiteraard hebben zorginstellingen de plicht om de veiligheid en gezondheid van hun bewoners te waarborgen", benadrukt Frederiks. "En natuurlijk wil je zo'n gevaarlijk virus buiten de deur houden. Maar de situatie is nu volstrekt anders dan 3 maanden geleden, toen er in hoog tempo besmettingen bijkwamen en geen beschermende materialen beschikbaar waren voor verzorgingshuizen, net zo min als mogelijkheden voor sneltests."

Bussemaker: 'Geef meer ruimte en vrijheid'

Als het virus opnieuw de kop opsteekt, moet veel meer vrijheid aan verpleeghuizen worden gegeven om hun eigen koers te varen, vindt voorzitter Jet Bussemaker van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving - een belangrijk adviesorgaan van het kabinet. "Als bewoners, medewerkers en familieleden dat willen, moet die mogelijkheid er zijn om dat te doen."

Ook pleit zij ervoor het beleid niet meer landelijk te voeren, maar per regio. "We hebben nu in heel Nederland overal hetzelfde gedaan, maar waarom moet je in Drenthe hetzelfde doen als in Brabant? Waarom kan je in de ene instelling niet iets anders doen dan bij andere instelling?"

Over een kam scheren

Er zijn op dit moment geen aannemelijke reden meer om bewoners van zorginstellingen - zeker als deze coronavrij zijn - nog langer op te sluiten, vindt Frederiks. "Je kunt het niet meer maken om alle verzorgingshuizen en alle bewoners over een kam te scheren."

Brancheverenging Actiz begrijpt de frustratie van families en bewoners. "Het liefst zouden we de deuren van alle verpleeg- en verzorgingshuizen weer open willen gooien", zegt Actiz- bestuurder Mireille de Wee die zelf ook bij een grote zorgorganisatie werkzaam is. "Maar dan neem je ook een groter risico dat het virus weer de kop opsteekt."

Verantwoord volgende stappen nemen

Actiz erkent dat de situatie inmiddels anders is dan een paar weken geleden. De branchevereniging heeft daarom een zogeheten handreiking voor bezoekbeleid geschreven. Deze moet zorgorganisaties helpen bij het opnieuw openstellen van hun locaties.

"Inmiddels weten we gelukkig zoveel meer dat we ook verantwoord de volgende stappen kunnen nemen", vindt Mireille de Wee. "Ik hoop dat iedereen die stappen nu ook echt zet", moedigt ze zorginstellingen aan.

Geen wettelijke basis

Gezondheidsjurist Frederiks gaat de vrijblijvende handreiking niet ver genoeg. "Er is geen enkele wettelijke basis om wilsbekwame mensen zo lang en zo ingrijpend in hun vrijheid te beperken."

"Natuurlijk moet je voorzichtig zijn, maar nu bepalen individuele zorginstellingen zelf op welke wijze zij de handreiking invullen, zonder juridische basis", gaat Frederiks verder. "Bewoners zijn hiervan de dupe, met ingrijpende gevolgen voor hun fysieke en mentale gezondheid."

Duidelijkheid voor bewoners

Ook Berber Bijma hoopt dat een rechtszaak duidelijkheid brengt voor haar 90-jarige vader en andere bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen.

"Zeker met het oog op een mogelijke tweede golf van COVID-19 wil je gewoon een helder evenwicht tussen aan de ene kant noodzakelijke en begrijpelijke maatregelen om het virus buiten de deur te houden en aan de andere kant fundamentele rechten van bewoners. "