De overheid is te hard voor mensen in de bijstand die fouten maken: "Het systeem is onbarmhartig geworden", vindt ombudsman Reinier van Zutphen. De aanpak van mensen in de bijstand die fouten maken, doet hem denken aan de toeslagenaffaire.

Van Zutphen reageert hiermee op de toenemende kritiek op de strenge bijstandsregels. Aanleiding daarvoor is de zaak van een vrouw uit Wijdemeren, die haar gemeente 7000 euro aan bijstand moest terugbetalen, toen bleek dat ze jarenlang boodschappen had gekregen van haar ouders.

Coulance en duidelijkheid

Naar aanleiding van de zaak kwamen veel meer voorbeelden naar buiten van mensen in de bijstand die vanwege soms kleine overtredingen grote bedragen moesten terugbetalen. Ombudsman Van Zutphen pleit daarom voor meer coulance en duidelijkheid.

De gemeente Wijdemeren liet vandaag weten bij haar besluit te blijven, omdat er meer aan de hand was dan alleen het krijgen van boodschappen. Eerder zei de gemeente niet anders te kunnen, want de Participatiewet uit 2015 verplicht hen giften die niet worden gemeld terug te vorderen.

Dief beter beschermd

"Je kunt je afvragen of het nog wel in verhouding staat tot het doel dat ermee gediend wordt", zegt Van Zutphen over de manier waarop mensen die fouten maken worden aangepakt. "Moet je bij iemand die boodschappen ontvangt het huis binnengaan en de keukenkastjes en ijskast opentrekken? "Dan denk je toch: waar is hier eigenlijk de rechter-commissaris? Iemand die voor 50 euro steelt bij de supermarkt heeft meer rechten en is beter beschermd dan iemand in de bijstand die voor 50 euro boodschappen krijgt."

Het geval in Wijdemeren staat niet op zichzelf. Advocaten van verschillende 'overtreders' beklagen zich erover dat de wet te streng is en te weinig ruimte biedt om naar persoonlijke omstandigheden te kijken. Ze maken vergelijkingen met de toeslagenaffaire, waarbij tienduizenden ouders ten onrechte tot fraudeur werden bestempeld en grote bedragen moesten terugbetalen.

'Strenge wetten en regels doen denken aan de toeslagenaffaire'

Het is een vergelijking die ombudsman Van Zutphen direct herkent. "Net als bij de toeslagenaffaire zijn de wetten en regels zo streng dat de overheid wel gedwongen wordt om hard in te grijpen. Ze laten heel weinig ruimte voor coulance."

Waarom hij zich zo opwindt hierover? "De overheid vordert duizenden euro's terug van iemand die van 50 tot 60 euro per week moet leven. Zo iemand is 10 jaar bezig met afbetalen en wordt daardoor nog verder in de problemen gedrukt."

Video: Henk moest zijn bijstand terugbetalen omdat hij boodschappen voorschoot

Iemand die alles weet van de soms harde aanpak van de gemeente, is Henk van Bruggen. Verdeeld over een aantal jaar betaalde zijn vriendin hem terug voor de boodschappen die hij voor haar voorschoot. De gemeente zag dat als inkomen, wat Henk in de problemen bracht met zijn bijstand.

Duidelijk maken wat van mensen wordt verwacht

Verschillende partijen in de Tweede Kamer willen dat de Participatiewet wordt aangepast. Zo wil de ChristenUnie gemeenten ontslaan van de plicht om bijstand terug te vorderen, zodat ze het per geval mogen bekijken. Alleen is daarmee volgens Van Zutphen het probleem nog niet opgelost.

"Uitzonderingen kunnen maken is belangrijk", zegt hij. "Maar wat je vooral nodig hebt, is dat de regels eenduidiger en duidelijker worden." Met name de zogeheten 'inlichtingenplicht' roept bij mensen in de bijstand nog veel vraagtekens op. Die plicht houdt in dat ze alle inkomsten moeten opgeven die 'redelijkerwijs van belang kunnen zijn'. Wanneer ze die plicht vervolgens niet nakomen, moeten ze soms hun hele uitkering terugbetalen. Van Zutphen: "Voor mensen moet klip en klaar zijn wat daar onder wordt verstaan en wat er van ze wordt verwacht."

'Systeem onbarmhartig'

De regels voor extra inkomsten of giften mogen ook wel wat minder hardvochtig, vindt Van Zutphen. "Als je in de bijstand zit, leef je al op het bestaansminimum. En dan wordt van je gevraagd om giften van mensen die je willen helpen, een familielid of de buurman, te melden. Met het risico dat het weer van je wordt afgepakt en je er niets mee opschiet. Dat kan je eigenlijk niet van mensen vragen."

De Ombudsman zegt van gemeenten te horen dat ze wel een streng bijstandsbeleid moeten voeren, omdat ze in financieel zwaar weer zitten. "Ik begrijp die argumenten, maar mijn rol is te zorgen dat de burger beschermd wordt tegen al te hard overheidsingrijpen. Het systeem is onbarmhartig geworden. Dat komt voor een deel door de wet, voor een deel doordat gemeenten niet het verwijt willen krijgen dat ze te soft zijn en voor een deel doordat ze denken dat er veel gefraudeerd wordt, terwijl de cijfers het tegendeel bewijzen."

Veel beurskoersen staan in het rood sinds de ingevoerde importheffingen van Donald Trump. Economen maken zich grote zorgen over de handelsoorlog die gaande is, maar betekent dit dat alles duurder wordt? Nee, want de benzineprijs daalt juist.

De benzineprijs wordt namelijk voor een kwart bepaald door de olieprijs, legt olie-expert Hans Van Cleef uit. "En als de olieprijs daalt, wordt de benzine aan de pomp ook goedkoper."

Minder vraag naar olie

De prijs van olie - die dus bepaalt hoeveel wij betalen voor onze benzine - wordt bepaald door de wereldwijde vraag. Wanneer de economie bijvoorbeeld tijdens een economische crisis krimpt, daalt de vraag naar olie.

Dat komt doordat het product voornamelijk wordt gebruikt in de industrie en voor vervoer, en in een recessie is daar minder vraag naar.

Grondstoffen dalen in prijs

Niet alleen de olieprijs daalt meestal tijdens een recessie, maar ook die van andere grondstoffen, legt Van Cleef uit.

"Metaal, goud en gas zijn ook gedaald qua prijs. Dat zijn grondstoffen die cyclisch reageren. Als er minder vraag is, daalt de prijs. Dus bij economische krimp worden ze goedkoper."

Ook tijdens de coronacrisis

Economen spreken van een recessie, als er twee kwartalen op rij sprake is van economische krimp. Rabobank econoom Nic Vrieselaar haalt het begin van de coronacrisis aan als voorbeeld.

"Er was veel economische onzekerheid. De wereld stond stil. Er werd weinig geproduceerd, weinig met de auto gereden en weinig gevlogen. We zagen dat de prijzen aan de pomp toen kelderden."

Nederland nog niet in recessie

Deze keer is het niet corona, maar de ontketende handelsoorlog die zorgt voor een lagere verwachting van de economische groei. Maar Vrieselaar noemt het niet meteen een recessie voor Nederland.

"Pas na twee kwartalen op rij kan je van een recessie spreken. En die cijfers komen ook pas na het afgelopen kwartaal. Verder spelen er meer factoren mee, zoals investeringen, het stijgen van de lonen en de bestedingen", legt hij uit.

'Economie in Amerika staat onder druk'

"In de VS is de kans op een recessie wel groter door de importtarieven", schat de econoom in.

"Alles uit het buitenland wordt duurder, dus de verwachting is dat de Amerikanen minder gaan besteden. De economie staat daar wel onder druk."

Al sinds het aantreden van kabinet-Schoof kijkt politiek Den Haag met angst en beven uit naar de onderhandelingen over de Voorjaarsnota. Maar wat is deze nota precies en waarom is die zo belangrijk? "Na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment."

Het ministerie van Financiën is vanaf vandaag weer even het middelpunt van politiek Den Haag. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) en de fractievoorzitters van coalitiepartijen VVD, PVV, NSC en BBB proberen het daar de komende dagen eens te worden over de Voorjaarsnota.

Begroting van het lopende jaar

De Voorjaarsnota is het document waarin de begroting van het lopende jaar wordt aangepast. Dit gebeurt altijd in het voorjaar. Verder is de Nota ook het document waarin vooruit wordt gekeken naar toekomstige begrotingen.

Dit is elk jaar een spannend moment, maar dit jaar wordt er gesproken over miljarden euro's aan opgespaarde problemen.

Politieke 'wenslijstjes'

Daarbovenop komen ook nog de politieke 'wensenlijstjes' - van lagere huren tot extra geld voor gemeenten - die samen tot miljarden én miljarden euro's extra optellen.

En omdat het onderlinge wantrouwen in de coalitie groot is, gonst het in de Haagse wandelgangen daarom al maanden dat het kabinet wel eens hierom zou kunnen vallen.

Pittige gesprekken

"Het worden wel pittige gesprekken, verwacht ik", geeft minister Heinen toe tegenover EenVandaag. "De wensen zijn natuurlijk hoog, maar ik heb nog geen dekking gezien. En daar zit natuurlijk altijd de moeilijkheid in: hoe ga je het betalen?"

"Ik snap heel goed de wens voor extra uitgaven, maar matig want we krijgen het niet altijd uitgegeven en de inflatie is hoog, dat moeten we niet aanwakkeren", zegt de minister van Financiën.

'Lopen we op schema?'

"Het is na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment van het jaar," benadrukt Wimar Bolhuis over de Voorjaarsnota. Bolhuis is gespecialiseerd in overheidsfinanciën en als econoom verbonden aan de Universiteit Leiden.

"We hebben met Prinsjesdag een begroting voor 2025 gemaakt. Bij de Voorjaarsnota wordt gekeken: hoe gaat het eigenlijk met de uitgaven en de inkomsten? Loopt dat op schema?"

Alvast vooruitblikken

Een tussentijdse check van het huishoudboekje van de overheid dus, gecoördineerd door de minister van Financiën. Maar volgens econoom Bolhuis is het meer dan dat alleen.

"Het is ook belangrijk omdat je alvast met elkaar vaststelt welke uitgaven je wilt doen in de begroting voor de komende jaren. Dat is belangrijk. Wil je meer uitgeven aan bepaalde onderwerpen? Moet je de komende jaren problemen oplossen?"

Begrotingsregels

Al die wensen zijn gebonden aan speciale spelregels, zegt Bolhuis. "De begrotingsregels stellen bijvoorbeeld dat je niet zomaar extra uitgaven mag doen als minister. Daar moet goedkeuring voor zijn. En als je dat wil doen, zou je bijvoorbeeld extra moeten bezuinigen."

Een andere regel waar alle partijen zich aan moeten houden: "Daarnaast is er de regel dat als je meevallers hebt op je begroting, dat je die niet zomaar opnieuw mag uitgeven. Die moeten terug naar het ministerie van Financiën. Zo komt er weer ruimte voor andere ministeries om geld uit te geven."

Politieke wensen

En extra geld willen alle coalitiepartijen maar al te graag uitgeven. Zo gek is dat volgens Bolhuis niet, want zo halverwege het jaar ontstaan er allemaal nieuwe politieke wensen. Denk aan extra geld om de energierekening naar beneden te brengen, de huren en benzineprijzen te verlagen of de kinderopvang goedkoper te maken.

Maar ook de situatie in Oekraïne en de opstelling van de Amerikaanse president Donald Trump dwingen tot extra investeringen in defensie.

Nog meer geld nodig

Daarnaast heeft het kabinet ook nog geld nodig om de BTW op cultuur, media en sport te verlagen. Er is verder ook geld nodig om het stroomnet te verzwaren, de problemen met de vermogensbelasting zijn nog altijd niet opgelost, en er is ook extra geld nodig om de WIA-uitkeringen te compenseren.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over extra geld voor de stikstofproblemen en om de jeugdzorg in gemeenten te verbeteren.

Staatsschuld

PVV, NSC en BBB zien de oplossing voor deze problemen in de lage staatsschuld die Nederland heeft. Daardoor zouden we makkelijk miljarden euro's kunnen lenen om al die wensen te betalen. "Nederland heeft een relatief lage staatsschuld, ongeveer 45 procent van het bruto binnenlands product. Dat is internationaal gezien laag," erkent Bolhuis.

De vraag is alleen of het verstandig is de staatsschuld op te laten lopen. "Je zou deze kunnen laten oplopen, maar de belangrijkste vraag is natuurlijk wat ga je met dat geleende geld doen? Ga je met dat geld dan investeringen doen die zich ook terugbetalen?"

Nieuwe planning

De conclusie volgens Bolhuis? "Het is een schaarstediscussie. Je moet kiezen. Dus dat wordt voor het kabinet wel een lastige keuze. Want er zijn gewoon vier partijen met verschillende belangen," zegt Bolhuis.

"Maar uiteindelijk is het de minister van Financiën en de minister-president om een keuze te maken en de nieuwe plannen voor 1 juni naar de Tweede Kamer te sturen."