Om wachtlijsten weg te werken neemt het UWV ingrijpende maatregelen, zonder dat de minister dat weet. Een week geleden moest het UWV nog stoppen met een stiekeme regeling voor 62-plussers. Dat is een patroon, blijkt uit onderzoek van EenVandaag en AD.

Zeker vier ministers ondervinden dat ze onvoldoende controle hebben op het UWV. Het UWV voert zonder toestemming zelfbedachte regelingen uit, deelt rapporten en informatie niet of komt te laat met cruciale informatie. Ook zien ministers waarschuwingen in externe onderzoeken en de UWV-rapporten, die wel zijn gedeeld, over het hoofd of schatten deze niet op waarde.

Opstapeling van problemen

Dat de communicatie tussen de diverse ministers van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en de Raad van Bestuur van het UWV al zeker tien jaar regelmatig stroef loopt, blijkt uit via de Wet open overheid (Woo) door het AD opgevraagde documenten. Het ministerie heeft deze na ruim een half jaar vrijgegeven.

Ministers worden regelmatig overvallen door berichten in de media en hebben onvoldoende informatie om de Tweede Kamer goed te informeren. Dat het een patroon is, blijkt uit de apps, mails en andere communicatie van de Woo-documenten.

Stiekem ingevoerde 62+-regeling

Net als zijn voorgangers kreeg ook minister Van Hijum daar afgelopen week mee te maken. Het UWV had zelfstandig bepaald dat per 1 januari arbeidsongeschikten van 62 jaar of ouder tijdelijk niet meer beoordeeld zouden worden. Zij zouden een voorschot krijgen, bleek uit interne documenten in handen van EenVandaag en het AD.

Het plan werd opgeschreven in een jaarplan voor 2025. Eind vorige maand kregen UWV-medewerkers een nadere werkinstructie over hoe 62-plussers geïnformeerd moesten gaan worden.

Regeling ingetrokken

Maar die regeling werd vorige week alweer beëindigd, staat in een nieuwsbericht op de website van de uitvoeringsinstantie.

"Bij nader inzien leidt deze tijdelijke prioritering, met name de vertaling naar de leeftijdscategorie ouder dan 62, tot vragen en onduidelijkheden", schrijft het UWV. Volgens de uitkeringsinstantie hoefden ze geen toestemming te hebben.

Minister gaf geen toestemming

De minister had per 1 januari juist een oude regeling, waarbij 60-plussers geen beoordeling kregen en vrijwel automatisch een uitkering ontvingen, afgeschaft vanwege te hoge kosten en te weinig effect op het terugdringen van wachtlijsten. Volgens een woordvoerder lopen er gesprekken over andere oplossingen.

Maar uit antwoorden van het ministerie op vragen blijkt dat daarbij geen afspraken zijn gemaakt over deze 62+-regeling. Er werd voor deze specifieke maatregel geen toestemming verleend, maar het UWV voerde hem alsnog in. De minister weet pas sinds kort dat de maatregel alsnog uitgevoerd werd.

'Minister greep wel degelijk in'

Dat de regeling zo snel beëindigd is door ingrijpen van de minister, wil de woordvoerder niet bevestigen. "Wel steunen we de beslissing van het UWV."

Een goed ingevoerde bron binnen het ministerie laat later weten dat Van Hijum wel degelijk ingreep.

Wettelijk niet toegestaan

Juridisch zijn er ook vraagtekens over de gang van zaken, zegt jurist Natascha Schenk. "Het UWV kan niet eenzijdig zeggen: 'Oh, maar die groep beoordeel ik niet'."

Kamerlid Mariëtte Patijn van GroenLinks-PvdA bevestigt dat. "Zij gaan er niet over. Zo'n regeling is een besluit van de minister en de Kamer samen."

Kijk voor de uitgebreide reacties naar de video hieronder

Ministers krijgen al 10 jaar geen vat op UWV: nieuwe minister moest onlangs nog een onwettige regeling terugdraaien

UWV deed vaker proeven met 'onwettige' 60-plus regelingen

Het is niet voor het eerst dat het UWV zonder overleg iets opzet om wachtlijsten weg te werken, waarbij 60-plussers versneld een uitkering krijgen. Ook dat blijkt uit de ruim duizend pagina's vrijgegeven communicatie tussen het ministerie en het UWV.

Meerdere leden van de huidige Raad van Bestuur van het UWV hebben al eerder meegemaakt dat ze zijn teruggefloten op een zelfstandig ingevoerde regeling.

Proeven en experimenten

Zo stuurde het UWV in de zomer van 2019 een voorstel om 64-plussers een WIA-uitkering te kunnen geven zonder tussenkomst van een verzekeringsarts. Op dat moment gebeurt dit al een jaar op één locatie en geeft de uitvoeringsinstantie zelf aan dat er twijfels zijn of dat volgens de wet mag.

Uit de reactie op dat voorstel blijkt dat toenmalig minister Wouter Koolmees hier niet van op de hoogte was. Kritische vragen die zijn ministerie stelt, worden vervolgens maandenlang niet door het UWV beantwoord.

Niet ingelicht

Drie jaar later publiceren RTL Nieuws en Trouw over een proef in Zwolle waarin eenzelfde regeling speelt met 60-plussers. Minister Karien van Gennip noemt dit in een antwoord op Kamervragen van de SGP en VVD 'onwenselijk' en 'niet conform de wet', omdat zij en de Tweede Kamer niet zijn ingelicht.

Ook als het ministerie wel op de hoogte wordt gebracht van bevindingen bij het UWV, blijkt het niet altijd in staat om die informatie op waarde te schatten. Dat schrijft ook onderzoeksbureau Berenschot vijf jaar geleden in een rapport.

Niet op waarde geschat

Hoewel Berenschot wel verbeteringen ziet, ontbreekt volgens de onderzoekers structureel overleg. Het UWV voelt zich onder druk gezet als het ministerie snel antwoorden nodig heeft bij incidenten.

Ook constateert het bureau dat het risico op fouten in beoordelingen en beslissingen vergroot is door een tekort aan artsen en lange wachtlijsten. Met mogelijk grote gevolgen voor arbeidsongeschikten.

Overvallen

Die conclusies en waarschuwingen zijn nog steeds actueel. Als EenVandaag en het AD in juni 2024 voor het eerst publiceren over misstanden bij die WIA-beoordelingen, blijkt minister van Gennip overvallen en niet goed op de hoogte.

Ze krijgt onvolledige informatie van de voorzitter van de Raad van Bestuur Maarten Camps. Hij appt haar een dag voor de publicaties: "Het gaat over rapporten over administratieve kwaliteit en dus niet over de kwaliteit van de beoordeling zelf."

UWV schiet tekort

Dat klopt niet, want ook de kwaliteit van de medische beoordelingen en dienstverlening blijkt uit eigen UWV onderzoeken tekort te schieten.

Een paar dagen later blijkt dat de minister van meer niet op de hoogte was. "Rapporten uit 2022. Waarom wisten wij dat niet?", stuurt Van Gennip naar haar ambtenaren. "Ik schrik hiervan: we wisten het wel. Maar als we dit wel wisten, wat hebben we er dan mee gedaan." De ambtenaren blijken ook verrast. "Dit valt niet onder ruimhartig informeren", sturen ze terug. De minister reageert iets later met. "Graag jouw aandacht. Want dit gaat hard richting betonnen muur"

Eerder bij media dan bij minister

Van Gennip moet die week in de Tweede Kamer vragen beantwoorden naar aanleiding van de publicaties. Maar na die beantwoording, krijgt ze te horen dat er nóg een recent rapport ligt waar zij niet van weet.

EenVandaag heeft dat rapport dan al in handen en bereidt een publicatie voor. De minister stuurt: "Bedoel je dat ik dinsdag in de Kamer stond en dat ze [het UWV, red.] gisteren, de dag erna dus, een kritisch rapport met jullie delen dat al vijf weken oud is?!! De vertrouwensvraag wordt zo wel steeds groter."

Bekijk hieronder de video met de tijdlijn van de communicatie

Reactie minister

Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Eddy van Hijum laat in schriftelijke reactie weten over de vrijgegeven communicatiedocumenten: "De correspondentie laat zien dat op cruciale momenten de ernst van problemen in de uitvoering onvoldoende is onderkend. Belangrijke informatie kwam niet of te laat beschikbaar."

Hij gaat verder: "Op basis van deze constatering heb ik reeds in oktober 2024 aan de Algemene Rekenkamer gevraagd om kritisch te onderzoeken hoe in de afgelopen jaren relevante uitvoeringsinformatie rondom de WIA binnen en tussen UWV en SZW is gedeeld."

UWV had onvoldoende aandacht

Het UWV geeft aan dat ze het ministerie van Sociale Zaken te allen tijde op de hoogte houden, maar dat ze zelf onvoldoende informatie beschikbaar hadden. Dit is niet goed, schrijft het UWV. "We hebben onvoldoende aandacht gehad voor de gevolgen van onjuistheden. We hadden beter moeten luisteren naar interne signalen."

Wel geeft het UWV aan dat ze de minister begin december 2024 op de hoogte hebben gebracht van hun voornemen om per 1 januari 62-plussers niet meer te beoordelen. Verder zeggen ze zich niet te herkennen in het patroon dat het ministerie niet goed geïnformeerd zou worden door het UWV.

Uit een Kamerbrief van asielminister Faber blijkt dat de 'vangst' van de intensieve grenscontroles die sinds december worden uitgevoerd maar weinig verschilt van de minder intensieve grenscontroles die in dezelfde periode een jaar eerder werden gedaan.

Sinds 9 december worden er grenscontroles uitgevoerd aan de binnengrenzen met Duitsland en België. In de eerste 3 maanden heeft de Koninklijke Marechaussee in totaal 41.750 personen gecontroleerd. Daarvan zijn 250 mensen de toegang tot Nederland geweigerd, omdat zij geen geldige reisdocumenten hadden of een gevaar zijn voor de veiligheid.

Asielaanvragen en aanhoudingen

Dit betekent dat er van 9 december 2024 tot en met 9 maart 2025 honderd mensen meer zijn tegengehouden ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder, toen er minder intensieve controles waren. Maar er werden vorig jaar ook minder mensen gecontroleerd: in totaal 38.600.

Dertig tegengehouden mensen hebben de afgelopen maanden aangegeven een asielaanvraag te willen doen in Nederland, zij zijn vervolgens doorverwezen naar het aanmeldcentrum in Ter Apel. Vorig ging het nog om honderd asielzoekers. Er zijn tussen december en maart ook mensen bij de grens aangehouden: negentig in totaal. Maar toen er minder intensieve controles werden uitgevoerd waren het er meer: in dezelfde periode vorig jaar ging het nog om 260 mensen. De arrestaties waren in het kader van mensensmokkel of drugscriminaliteit.

'We zien nauwelijks controles'

Jeroen Diepemaat is burgemeester van de gemeente Losser, die aan Duitsland grenst. Hij spreekt namens collega's in verschillende grensregio's. Die geven allemaal bij hem aan dat ze sterkte twijfels hebben bij de effectiviteit van de geïntensiveerde grenscontroles.

Diepemaat ziet dat er nauwelijks controles worden uitgevoerd. En als ze er wel zijn, leveren ze volgens de Twentse burgemeester weinig op. Op de vraag of hij de afgelopen maanden door de politie is bijgepraat over een 'vangst' bij de controles, blijft hij stil. "Ik heb daar niet direct een geslaagd verhaal bij. Eigenlijk is het beeld heel erg gelijk in al die grensregio's: we zien het nauwelijks."

Grenscontroles symboolpolitiek?

Hij noemt de invoering van de grenscontroles symboolpolitiek. "Die illegale mensenhandel vindt met name aan de Europese buitengrenzen plaats. Dus wat je aan de binnengrenzen pakt, is maar heel weinig, denk ik. Als je gaat controleren, vind je altijd wat. Dat is altijd zo. Maar of het proportioneel is, kun je je echt wel afvragen."

"Volgens mij was de doelstelling van dit kabinet om de instroom van illegale immigratie te beperken. Als het nou zeer hard en onomstotelijk kan aantonen dat dat met deze maatregel is gelukt, dan wil ik best overtuigd raken op dat punt. Maar ik heb daar grote twijfels bij", zegt de burgemeester van Losser tot slot.