De wereldwijde lucratieve handel in palmolie leidt tot negatieve effecten op het milieu én samenleving. Regenwouden verdwijnen in rap tempo om plaats te maken voor plantages, maar ook boerenland wordt onterecht onteigend. Milieudefensie roept Nederlandse banken op hun banden te verbreken met een sector waar zoveel schandalen aan kleven.

Volgens de milieuorganisatie zijn de problemen structureel en hebben banken te weinig grip op deze branche om duurzaam en ethisch verder te kunnen. Banken als ING, ABN AMRO en de Rabobank verschaffen kredieten en leningen in Indonesië en Maleisië en recenter Zuid-Amerika en West-Afrika. Palmolie is namelijk een lucratieve investering.

Meer dan 118 misstanden bij palmoliebedrijven

De banken Rabobank, ING en ABN AMRO hebben onvoldoende oog voor de structurele ellende die de aanleg van deze plantages met zich meebrengt stelt Milieudefensie. Zij brengen een zwartboek uit met daarin beschrijvingen van 118 plantages in Papoea, West-Sumatra en een rapport over de misstanden rond palmoliewinning in Liberia.

De rapporten bevatten beschrijvingen van misstanden zoals illegale landonteigening, het kappen van regenwouden en schending van mensenrechten. Het gaat om veertien palmoliebedrijven waar de drie Nederlandse banken de laatste acht jaar tezamen bijna vijf miljard euro aan krediet aan hebben gegeven. Rolf Schipper is campagneleider: ”We laten zien dat de banken structureel zijn betrokken bij mensenrechtenscheningen en ontbossing. We vragen klanten van de bank om hun bank te vragen daarmee te stoppen.”

Europa kapt met palmolie in biodiesel

Intussen wil Europa binnen een paar jaar af van palmolie in biodiesel. Deze blijkt volgens een onderzoek van de Europese Commissie drie keer zo vervuilend als gewone diesel. Dit soort biodiesel past niet in de nieuwe klimaatdoelen omdat er regenwouden voor moeten wijken. Ook worden in Indonesië regenwouden vaak in brand gestoken om plaats te maken voor oliepalmen, wat dit land verantwoordelijk maakt voor veel uitstoot van CO2, terwijl dat nou juist niet de bedoeling is.

Land en rechten kwijt aan oliepalmen

James Otto van het Sustainable Development Institute in Liberia kan uit eerste hand vertellen over de manier waarop palmolie bedrijven in zijn land te werk gaan. Hij ziet alleen maar negatieve gevolgen van palmolieplantages in zijn land: “De palmoliebedrijven vernietigen leefgemeenschappen, levens worden verwoest.” 

In Otto’s dorp hebben mensen alles verloren door de recente burgeroorlogen. Landbezit betekent overleven en toekomst. Veel mensen zijn om de tuin geleid met loze beloften door palmoliebedrijven. Ze raken hun land kwijt aan de palmolieindustrie in ruil voor waterputten, scholen en schoolfondsen, wegen en werk, maar daar kunnen ze vooralsnog naar fluiten. Otto: “Ze hebben altijd in ruil voor land beloofd om de infrastructuur te verbeteren (..) daar is niets van terecht gekomen. Het enige wat ik heb gezien is mensen die hun land kwijt waren en hun leven.“ Otto, zelf ooit vluchteling, probeert mensen te wijzen op hun rechten, want zijn eigen land doet niets. Hij wil dat Nederlanders bewust worden van de misdragingen van palmolie bedrijven en de verantwoordelijkheden van de Nederlandse banken die erin investeren: “Nederlandse banken moeten hun strategie veranderen en niet meer investeren in het vernietigen van regenwouden en gemeenschappen.” 

Rabobank: 'Wij investeren wel duurzaam in Liberia'

De Rabobank zegt desgevraagd wel degelijk duurzaam te investeren. Dit geldt bijvoorbeeld voor het bedrijf GVL (Golden Veroleum Liberia) dat in Liberia actief is. Directeur duurzaamheid Bas Rüter zegt veel vertrouwen te hebben in de werking van Roundtable on Sustainable Palmoil (RSPO). Dit is een samenwerkingsverband van zeven sectoren in de palmolie industrie zoals producenten, handelaars en dus ook investeerders om palmolie duurzaam en met respect voor mens en natuur te produceren. 

Reactie Milieudefensie op Rabobank

In een reactie reageert campagneleider Rolf Schipper van Milieudefensie op de Rabobank: “Sinds 2012 heeft de lokale bevolking samen met NGOs verschillende klachten ingediend bij de RSPO. Maar liefst 6 jaar later concludeert een onafhankelijk RSPO panel dat de meeste zaken niet zijn opgelost. Friends of the Earth onderzoek laat zien dat GVL dit negeert en gewoon doorgaat met de kaalslag. Voor de lokale bevolking en het bos heeft de RSPO dus nog zeker niet voor een oplossing gezorgd.”

Steeds meer gemeenten bouwen ze: speciale containerwoningen voor huurders die overal overlast veroorzaken. Maar buurtbewoners komen hier volop tegen in protest. "We weten niet wat deze mensen op hun kerfstok hebben."

Het is een wat afgelegen plek, aan de rand van Hilversum Zuid. Gelegen aan de rand van een industrieterrein staan de zes containerwoningen van Keerpunt Zuid: speciale woningen voor daklozen met een drank- of drugsverslaving. Het gaat om mensen die op straat kwamen te staan, omdat ze in hun huurwoning voortdurend overlast veroorzaakten in de buurt.

'Het is een fijne plek'

Dit geldt ook voor Hennie. Jarenlang ging ze van kliniek naar kliniek en belandde ze uiteindelijk weer op straat. 9 jaar geleden kwam ze hier wonen.

Hennie: "Het is een fijne plek. Er komen ook geen mensen meer langs. Die heb ik er allemaal uitgeflikkerd. Als je niemand binnen laat, is het een hele fijne plek."

Bewoners mogen drinken en gebruiken

Een poging om van de drank en drugs af te komen, doet Hennie niet meer, vertelt ze terwijl ze een slokje bier neemt. "Ik lig een beetje op de bank. Ik drink en gebruik ook af en toe. Maar soms ook een paar dagen niet. Ik doe wat ik wil."

En dat is precies de kern van wat dit project volgens initiatiefnemer Harrie Koeleman - manager van Kwintes - tot een succes maakt. "De bewoners mogen hier gewoon de hele dag drinken en gebruiken. Hiervoor gingen ze steeds de afkickkliniek in en uit. En hier mag je gewoon zijn wie je bent. Verslaving is een ernstige ziekte en we accepteren dat ze drinken en gebruiken. En dan zie je dat er een soort rust ontstaat bij deze bewoners."

Regel: geen overlast veroorzaken

De bewoners moeten zich wel aan een paar basisregels houden. Ze moeten accepteren dat ze onder bewindvoering worden geplaatst, en ze moeten een paar uur begeleiding per week accepteren.

En tot slot het belangrijkste: ze mogen geen overlast in de buurt veroorzaken. En daar is Koeleman heel streng op: "Deze afspraken zijn heel duidelijk, en die worden er ook echt in geramd. Je krijgt deze kans, maar dan moet je je wel aan de voorwaarden houden. En dat blijkt goed te werken. De bewoners zien dit ook echt als een laatste kans, want ze zijn overal uitgegooid. Dus ze weten waar ze het voor doen."

Onrust en protest

Uit een inventarisatie van EenVandaag blijkt dat steeds meer gemeenten heil zien in deze onorthodoxe aanpak. In tientallen gemeenten zijn ze bezig met plannen om dit soort speciale container-woningen voor overlastgevers uit de grond te stampen.

Maar alleen de aankondiging van deze speciale woningen, leidt in bijna iedere gemeente al tot onrust en protest onder buurtbewoners.

'Hoe gevaarlijk zijn deze mensen?'

Zo ook in Amersfoort. Het gemeentebestuur heeft besloten dat in de wijk Vathorst ook containers moeten komen voor overlastgevende huurders. Iets waar de buurt volgens Jacco de Feijter, voorzitter van de bewonersvereniging Belang van Vathorst, bepaald niet blij mee is.

De Feijter: "Het zijn mensen die veel drinken en gebruiken. Die soms verzamelwoede hebben. Het is niet zo dat wij als buurt vinden dat deze mensen geen woning moeten krijgen, maar er wonen hier veel gezinnen met jonge kinderen. En om wat voor mensen gaat het eigenlijk? Zitten er ook bewoners tussen die gevaarlijk kunnen zijn? We krijgen amper informatie van de gemeente hierover. En daardoor ontstaat onrust."

Geen duidelijke communicatie

Wat de Feijter ook stoort is dat gemeente vanaf het begin in zijn ogen niet eerlijk hierover heeft gecommuniceerd. "We kregen in eerste instantie een brief van de gemeente. Daarin stond dat het om mensen gaat die rust nodig hebben en ruimte. Dan denk je in eerste instantie: dat klinkt goed en dat is een nobel streven."

Hij gaat verder: "Maar dan blijkt het om huurders te gaan die in hun eigen buurt vanwege overlast niet meer te handhaven waren. Dan wordt het wel een totaal ander plaatje."

'Laat je niet afschrikken'

Koeleman - die veel gemeenten adviseert op dit terrein - erkent dat het heel belangrijk is dat gemeenten open en eerlijk communiceren met burgers. En dat het ook 'moed en lef'-bestuurders vergt.

Koeleman: "Je moet er als gemeentebestuur echt voor gaan staan. En alles goed uitleggen. En je krijgt in het begin alles en iedereen over je heen. Maar daar moet je je niet door laten afschrikken, want dan kom je nergens."

Minder overlast

In Hilversum merkte hij dat er ook veel onrust was toen de plannen werden aangekondigd, maar dat dit protest snel verdween.

Koeleman: "Zes van de negen mensen die hier nu wonen op dit terrein, waren goed voor 150 meldingen van overlast bij de politie per jaar. Nu zijn er amper meldingen. Nu is er weinig overlast en dat scheelt een hoop ellende hier in Hilversum. En dat beeld zie ik ook in andere gemeenten."

'Heb eindelijk rust gevonden'

Hij begrijpt de bezorgde buurtbewoners ook, vertelt hij. "Ik snap heel goed dat het spannend is, mensen in je buurt hebben die verslaafd zijn. Die wil je niet in je achtertuin. Maar mijn ervaring is ook dat het weinig problemen in de buurt geeft. Sterker, dat het rustiger wordt in de buurt."

Hennie woont inmiddels al 9 jaar in haar containerwoning en denkt er voorlopig nog niet aan om weg te gaan. Hennie: "Ik heb het fijn hier, samen met mijn hondje. Ik ga hier niet meer weg. Ik heb eindelijk rust gevonden."

Na een urenlang spoedoverleg tussen de coalitiepartijen en premier Dick Schoof gisterenavond, gingen de overleggen vandaag verder. En daarbij worden de ergernissen tussen de partijen steeds groter, ziet ook politiek commentator Joost Vullings.