Ze zitten in de horeca, het mkb en de fitnessbranche erom te springen weer open te gaan. De TU in Eindhoven heeft hoopvol nieuws: uit onderzoek blijkt dat door ventilatie en luchtreiniging ruim 85 procent van de lucht gereinigd kan worden.

Aerosolen, speekseldeeltjes, kunnen door de lucht het coronavirus overbrengen, zo wordt door veel onderzoekers aangenomen. Reden voor de TU Eindhoven om uitgebreid te onderzoeken of juist die deeltjes uit de lucht te zuiveren zijn. De uitkomsten van het onderzoek bieden volgens professor Bert Blocken nieuwe mogelijkheden.

Speciale plasma-luchtreiniger

Met ventilatie alleen voer je schadelijke aerosolen niet af, was een eerste conclusie van professor Bert Blocken, toen hij in de fitnessruimte van het Studenten Sportcentrum Eindhoven onderzoek deed.

Ook al staat de ventilatie op maximaal, dan nog blijven er aerosolen in de ruimte aanwezig. Dat geldt zeker als er intensief wordt gesport. Maar toen hij een aantal speciale plasma-luchtreinigers plaatste, bleek er wel degelijk wat te gebeuren.

Hoe de plasma-luchtreiniger precies werkt:

Reductie van 85 procent

Deze luchtreiniger blaast voor 98,5 procent gezuiverde lucht uit. "Dit betekent overigens niet dat de totale lucht in de ruimte voor ruim 98 procent wordt gereinigd", legt Blocken voor de zekerheid uit.

"De mate van reiniging hangt sterk af van de hoeveelheid mensen in de ruimte, de activiteit en de hoeveelheid ventilatie in combinatie met de hoeveelheid luchtreinigers", zo nuanceert hij. "Maar uit de resultaten van het onderzoek in de sportschool blijkt dat een reductie van 85 procent aan aerosolen goed mogelijk is."

Sportschool heeft meer frisse lucht nodig dan een restaurant

Met de combinatie van ventilatie en luchtreiniging kan volgens Blocken tussen de 20 en de 40 liter lucht per seconde gereinigd worden. Ter vergelijking: in het bouwbesluit uit 2005 staat voorgeschreven dat ieder persoon in een gebouw tenminste 3,5 liter schone zuurstof per seconde per kubieke meter tot zijn of haar beschikking moet hebben.

Voor sportscholen ligt dat nog wel wat anders. Het NOC*NSF hanteert bijvoorbeeld 10 tot 15 liter schone lucht per seconde, maar dit kan wat Blocken betreft verschillen per situatie. "Het hangt erg af van de hoeveelheid mensen in de ruimte en wat daar gebeurt. Een sportschool zal meer frisse lucht nodig hebben dan een restaurant. Daar moet je goed naar kijken. Want in het ene restaurant is het rustig en beleefd, in het andere restaurant staat iedereen te hossen."

Bron: TU Eindhoven/plasmamade

1/235 proefpersonen aan het sporten tijdens het onderzoek naar het afvangen van aerosolen

Blij met het resultaat

Onderzoekspartners PlasmaMade en innovatienetwerk SportInnovator zijn in ieder geval onder de indruk van de uitkomst van het onderzoek.

"Vorig jaar mei zijn een aantal partijen van de universiteit, het bedrijfsleven en de sport bij elkaar gezet", zegt directeur Martin Olde Weghuis van Sportinnovator. "De vraag is toen voorgelegd of die kleine speekseldeeltjes uit de lucht zijn te halen. En dan nu dit resultaat. Daar zijn wij erg blij mee."

'Verspreiding via aerosolen lang niet serieus genomen'

Ook viroloog Ab Osterhaus is positief. Hij heeft de publicatie in het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift Building and Environment bestudeerd en komt tot de conclusie dat het 'een degelijk stuk werk is, waarbij heel expliciet is gekeken naar het gedrag van aerosolen en wat die deeltjes in een ruimte doen'.

Hij voorziet dat het onderzoek 'praktische implicaties' krijgt, zeker waar het gaat om de acceptatie van het belang van aerosolen in de verspreiding van het virus. Maar hij wil ook waken voor al te groot optimisme. Met de plaatsing van een paar luchtreinigers kan niet direct alles weer open, waarschuwt hij. "We weten helaas nog niet hoeveel virusdeeltjes er nodig zijn om iemand te besmetten. Dat is erg lastig vast te stellen en verschilt ook van persoon tot persoon."

Relatief snel invoeren

Blocken is in ieder geval optimistisch over de inzetbaarheid. "Op zich zou je dit relatief snel kunnen invoeren. Het belangrijkste is dat vastgelegd wordt hoeveel gereinigde lucht een persoon moet krijgen, hoeveel liter per seconde per persoon. Dat is een heel belangrijk getal."

"Als we dat vast hebben gesteld, op 15, 20, of 25 liter, dan kun je op basis daarvan heel eenvoudig berekenen hoeveel luchtreiniging je nodig hebt. En dan kan je als het ware zo'n toestel je zaak in rollen. Je stopt het in het stopcontact en je bent klaar."

4000 euro per machine

Kan nu iedereen zo'n luchtreiniger aanschaffen? In principe wel, al is de luchtreiniger waarmee Blocken zijn onderzoek deed niet goedkoop: ongeveer 4000 euro per machine. En dat is serieus geld voor ondernemers waarvan de bankrekening leeg of meer dan leeg is.

Maar volgens Blocken zouden horeca-ondernemers de aanschaf moeten zien als een investering in de toekomst. "Je zou als overheid ook kunnen denken aan bijvoorbeeld voordelen voor ondernemers die hun beluchting goed op orde hebben." De luchtreinigers waar in het onderzoek mee is gewerkt, zijn al op de markt en zijn direct inzetbaar.

Handen blijven wassen

Blocken benadrukt nog wel dat met het gebruik van de luchtreinigers het niet zo is dat iedereen weer helemaal los kan. "Dit schakelt het grootste gedeelte van de aerosolen uit."

"Maar zaken als handen wassen en afstand houden blijven nog steeds hard nodig", zegt hij. "Net zoals het geregeld afnemen van oppervlaktes die besmet kunnen zijn."

RIVM: ook in de praktijk meten

Het RIVM geeft in een reactie aan dat 'het onderzoek een bijdrage levert aan het verbeteren van onze kennis over de invloed van ventilatie en luchtreinigers op aerosolen'.

Verder zegt het RIVM dat 'deze conclusie alleen niet in de praktijk is gemeten, maar met een rekenmodel berekend. Dit hoeft niet te betekenen dat de conclusie niet klopt, maar het zou de voorkeur hebben om de combinatie van ventilatie en luchtreiniging ook in de praktijk te meten'.

De EU-top in Brussel komt op een cruciaal moment. Want kunnen wij voor onze eigen veiligheid zorgen, nu Trump de militaire steun aan Oekraïne heeft stopgezet? Volgens oud-commandant der Landstrijdkrachten Mart de Kruif hebben we geen tijd te verliezen.

"Het wereldbeeld dat we 80 jaar lang met z'n allen hebben gehad, dat is in 4 weken volledig weg", concludeert de generaal buiten dienst. "Je ziet eigenlijk dat de Verenigde Staten de kant hebben gekozen van Rusland. De tijd dat we konden leunen op de Verenigde Staten is voorbij. We moeten nu zelf onze toekomst bepalen."

Grote tekorten

Op de Europese top van deze week staat de verdediging van Europa centraal: hoe blijven we veilig zonder de VS? De Kruif: "We moeten ons beseffen dat de toekomst van Oekraïne, maar ook van onszelf, van de Baltische staten, van Polen, afhangt van hoe wij als Europa hiermee omgaan."

Nederland moet volgens hem vooral investeren in specifieke tekortkomingen. "De NAVO zegt dat we op twee gebieden grote tekorten hebben: zware eenheden op land, en logistiek. Dat heb je allebei nodig. Als je mensen naar een oorlogsgebied stuurt, dan wil je ze zware middelen meegeven. Tanks, pantservoertuigen, artillerie, daar hebben we heel weinig van."

'Nederland kan bijdragen'

Toch is het niet zo dat Nederland nu helemaal niets kan. We hebben manschappen in Litouwen, en we hebben Oekraïne gesteund met luchtafweer, tanks en F16-gevechtsvliegtuigen. Mocht het tot een afschrikkings- of vredesmacht in Oekraïne komen, zou Nederland ook concreet kunnen bijdragen, zegt De Kruif.

"Als Nederland nu op de fluit blaast, dan gaan we gewoon. Ik denk dat wij zeker een soort battle group van ongeveer duizend man zouden kunnen leveren. De vraag is wel: hoe lang kun je het volhouden?"

'Amerikanen slaan gat van 2 jaar'

Het probleem is dat de krijgsmacht al erg krap zit. "Voor elke duizend man die je daar hebt, heb je er tweeduizend achter de hand nodig. Duizend die net terugkomen van een missie en duizend die zich voorbereiden op een missie." Nederland heeft daarnaast verplichtingen in het Caribisch gebied en moet ook binnenlands inzetbaar blijven.

De afhankelijkheid van de VS is volgens de oud-commandant een groot gevaar. "Als Trump zegt dat hij de steun aan Oekraïne stopzet en daar niet meer op terugkomt, heb je een gat van 1 of 2 jaar voordat je de capaciteiten hebt om de strijd tegen de Russen voort te zetten."

Artikel 5 van de NAVO

Een Amerikaanse terugtrekking uit Europa heeft niet alleen gevolgen voor Oekraïne, zegt De Kruif. "Als dit zo doorgaat, wat betekent dat bijvoorbeeld voor de Baltische staten en artikel 5 van de Navo?"

Hij wijst erop dat artikel 5, de belofte dat een aanval op één NAVO-lid een aanval op allen is, nu ter discussie staat. "We hebben ons solidair verklaard met de VS na 9/11. Nu is het omgekeerd en blijft het stil aan de andere kant."

Oorlogseconomie

Om Europa en Nederland sneller weerbaar te maken, is volgens De Kruif een oorlogseconomie nodig. "Een oorlogseconomie betekent dat je over de volle breedte kracht zet. Politiek, economisch, industrieel, technisch, financieel. Er zijn nog steeds Nederlandse pensioenfondsen die niet willen investeren in de defensie-industrie. We zijn er nog lang niet."

Daarnaast pleit hij voor een maatschappelijke dienstplicht. "Je moet anders gaan denken over defensie. Een beroepsleger is niet voldoende. Als het oorlog wordt, dan is de krijgsmacht eigenlijk weg uit Nederland. De landmacht is weg, de luchtmacht is weg, en de marine is weg."

Race tegen de klok

Een maatschappelijke dienstplicht zou de gaten die dan vallen kunnen vullen. "Een dienstplicht waarbij jongeren in de zorg, voor natuurbeheer en bij defensie werken, zou niet alleen onze veiligheid vergroten, maar ook de polarisatie in de samenleving verminderen."

De oud-commandant zegt dat het een race tegen de klok is: "In 1936 wisten ook wel de meeste mensen dat Nederland niet veilig zou blijven, maar de 4 jaar die we nog hadden tot mei 1940, waren veel te weinig tijd om de krijgsmacht op poten te zetten. Dus het wordt weer een race tegen de tijd."