Meer bedden, maar ook langere wachtlijsten bij hospices: 'Heeft alles te maken met vergrijzing'

Er wordt steeds een groter beroep gedaan op de hospicezorg. Daar kan de patiënt in een huiselijke, niet ziekenhuis-achtige omgeving sterven. Maar ondanks een groei van het aantal bedden in hospices, kan niet iedereen terecht.

"Er is meer vraag dan dat er bedden beschikbaar zijn", zegt Carla Aalderink. Zij is directeur van VPTZ, de organisatie die hospices vertegenwoordigd waar de zorg grotendeels door vrijwilligers wordt gegeven. "Het eerste hospice is in 1987 in Nieuwkoop opengegaan. Dat was zegmaar gast nummer één en in 2023 was er al sprake van bijna 11.000 gasten per jaar."

Vergrijzing

Ondanks dat er de afgelopen jaren meer hospices, meer vrijwilligers en meer bedden bijkwamen, is er bij veel hospices een tekort aan bedden en staan mensen die beginnen aan hun laatste levensfase op een wachtlijst.

"Dat heeft alles te maken met de vergrijzing", zegt Aalderink. "Er zijn steeds meer hoogbejaarde mensen die een klein persoonlijk netwerk hebben en steeds minder mantelzorgers. Als gevolg daarvan komen ze uiteindelijk in het hospice."

'Geluk gehad'

Marlon Witteman ligt sinds deze week in het Hospice in Haarlem. "Ik heb geluk gehad want ik heb vier weken geleden een gesprek gehad met m'n oncologisch verpleegkundige en met de huisarts over de hospice, maar dat was voor mij toen nog een beetje een ver-van-mijn-bed-show."

Toch liet ze zichzelf op de wachtlijst inschrijven op advies van de verpleegkundigen en huisarts. "En daar ben ik heel erg blij om." Want vorige week ging ze toch erg achteruit en kwam ze in het ziekenhuis terecht en wilde ze zo snel mogelijk naar het hospice.

Minder bang voor de dood

Ze is nu blij dat ze daar ligt. "Het maakt dat ik minder bang ben voor de dood. Ik was thuis heel erg bang. Mijn vriendin was daar ook en ze was soms zo moe dat ik haar haast niet wakker kreeg."

"Dus ik zat echt te denken: nu maak ik mijn mantelzorger ook kapot en dat maakte me heel erg angstig. Want het is het laatste wat je wil. Dus als je hier bent, heb je veel meer rust. Je weet dat je mantelzorger ook een gedeelte van de dag rust heeft."

Meer bedden, maar nog steeds te weing

In totaal zijn er bijna 600 hospices in Nederland. De plek waar mensen sterven is de afgelopen jaren veranderd. Vroeger was dat thuis, maar nu brengt zo'n 70 procent hun laatste levensfase door in een hospice.

Naast de groei van het aantal bedden, constateert koepelorganisatie VPTZ dat ook het aantal cliënten dat niet geholpen kan worden in het hospice stijgt, vooral door een tekort aan bedden. Tien jaar geleden ging dat om zo'n 800 mensen, vorig jaar waren dat er bijna 7000.

Spoedaanvragen

"Je hebt dus op het aantal mensen waar je wel 'ja' tegen kan zeggen, bijna twee waar je 'nee' tegen moet zeggen", zegt Pauline Jäger van het Hospice in Haarlem.

"Afgelopen week kreeg ik een telefoontje van iemand over een jong gezin waarbij de man heel ernstig ziek is. Er zijn kleine kinderen in huis en thuis gaat het echt niet meer. Echtgenote is zelf ook ziek omdat ze zo moe is van het zorgen. Daarnaast hebben we nog drie van dat soort spoedaanvragen. En dan is het voor ons laveren over waar we het meest op dat moment kunnen betekenen, want we hadden maar één plek."

Dichtbij

Onmogelijke keuzes zegt Jäger. Het enige wat ze kan doen is nagaan bij andere hospices of daar plek is. "Het liefst willen mensen sterven op een plek zo dicht mogelijk bij hun eigen huis. Dat is voor je eigen gevoel fijn, maar ook voor de naasten."

"Dus dan zoeken we in de omgeving, we hebben contact met andere hospices, we hebben contact met palliatieve units in verpleeghuizen en zo proberen we toch te helpen."

Niet meer kleinschalig

Meer bedden bijplaatsen is volgens Carla Aalderink van koepelvereniging VPTZ niet de oplossing. "Dit soort maatschappelijke initiatieven laten zich niet makkelijk opschalen van 5 naar 50. Want dan gaat dat kleinschalige verloren en heel veel vrijwilligers zoeken juist dit vrijwilligerswerk omdat ze daarin één op één van toegevoegde waarde te kunnen zijn."

Het hospice in Haarlem wil ook graag uitbreiden. Niet door meer bedden te plaatsen, maar juist door een tweede locatie te openen. Zo wordt het kleinschalige karakter behouden. Er is iemand gevonden die een pand beschikbaar stelt. "Dat is fantastisch. Dat je door de maatschappij gedragen wordt. Want het is echt een uitdaging om een plek te vinden."

Onderzoek en meer geld

De minister van VWS heeft twee jaar geleden het Nationaal Programma Palliatieve Zorg gestart. Als onderdeel daarvan is samen met de hospicekoepels eind 2023 het project Versterken Hospicezorg in het leven geroepen. Er is aanvullend onderzoek gedaan naar wat er nodig is in capaciteit én kwaliteit. De resultaten zijn eind van deze maand bekend.

Ook wordt er nog dit jaar geld vrijgemaakt zodat er regionaal meer wordt samengewerkt tussen huisartsen, thuiszorgorganisaties, verpleeg- en ziekenhuizen om het hoofd te bieden aan de groeiende vraag naar hospicezorg.