In Nederland is regelmatig een tekort aan medicijnen tegen aandoeningen als hartklachten, luchtwegproblemen of jicht. Vroeger konden die medicijnen in bulk uit het buitenland gehaald worden, maar dat mag nu alleen nog maar per individueel geval.

En dat is een probleem. Om een idee te geven van de impact van het medicijntekort: 1 op de 7 Nederlandse patiënten is afhankelijk van geïmporteerde medicijnen omdat er hier een tekort aan is. Dat bleek uit een inventarisatie door NRC begin dit jaar.

Preferentiebeleid

Het medicijntekort treft mensen met allerlei aandoeningen, van jicht tot een hoge bloeddruk. Over de oorzaken hiervan is al veel geschreven. Zo is Nederland afhankelijk van fabrieken in het buitenland. Als daar de grondstof voor de medicijnen niet voorhanden is, merken wij dat ook. Een andere oorzaak is dat Nederlandse verzekeraars alleen het goedkoopste middel vergoeden binnen een groep van vergelijkbare geneesmiddelen.

Dit zogenoemde 'preferentiebeleid' is bedoeld om de zorgkosten en daarmee de zorgpremie laag te houden en dit leidt ook daadwerkelijk tot kostenbeheersing. Nederland geeft minder uit aan geneesmiddelen dan andere Europese landen. Maar volgens sommige apothekers leidt het beleid er inmiddels toe dat mensen geen goede toegang hebben tot medicijnen.

Alternatieve route afgesloten

Tot nu toe maakte de minister het met een speciale regeling mogelijk dat de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) via een 'tekortenbesluit' toestemming gaf om geneesmiddelen uit het buitenland te importeren als er een tekort is. Door een uitspraak van de Raad van State is dat vanaf nu niet meer mogelijk voor patiëntengroepen maar alleen nog voor individuele gevallen.

De Raad van State argumenteert dat de ministeriële regeling waarmee de IGJ toestemming kan geven voor het importeren van medicijnen zonder voorafgaand verzoek van een arts, in strijd is met de Geneesmiddelenwet. Dat betekent dat zorgverleners voor elke patiënt zo'n aanvraag moeten doen en dat de toegang tot medicijnen waar mensen afhankelijk van zijn wéér moeilijker is geworden.

Gevolgen voor hersenfuncties

En dat heeft voor patiënten flinke gevolgen, weet ook beleidsmedewerker van de Parkinson Vereniging Jobien Wind (61). "Zonder medicatie krijg je situaties dat mensen met parkinson in een stoel zitten en 3 uur later daar nog zitten, stil gevallen. En dat is dan het leven", vertelt ze.

Jobien werd zelf 10 jaar geleden gediagnostiseerd met parkinson en merkt zelf de gevolgen van de tekorten: "Laatst had ik 4 dagen niet genoeg Levodopa", zegt ze. Dat is een medicijn dat hetzelfde werkt als de stof dopamine, die nodig is voor veel hersenfuncties. "Ik kon niet goed lopen, niet goed praten, niet omdraaien in bed en niet goed nadeken. Als ik niet genoeg medicatie heb, vragen mensen op straat of ik dronken ben. Dat is naar."

'Zou niet nodig moeten zijn'

Net als veel patiënten is Jobien volledig afhankelijk van welke middelen er bij de apotheek beschikbaar zijn. "Er is al veel stress als je überhaupt naar de apotheek gaat. Je moet hopen dat je medicatie er is." Als ze aankomt checkt ze alle geneesmiddelen ook. "Ik bekijk alles, want ik wil niet meer wisselen van merk. Ook dat kan gevolgen hebben."

Om haar heen merkt ze dat sommigen fulltime bezig zijn met het verzorgen van medicatie voor hun partner. "Die moeten ruzie maken bij de apotheek om medicatie te krijgen waar hun partner van afhankelijk is. Dat zou niet nodig moeten zijn."

Terug naar tekentafel

Dus wat is de oplossing? Volgens Jobien is het belangrijk om minder afhankelijk te worden van medicijnen die worden geproduceerd in China en India. Bovendien wordt ook de import van geneesmiddelen uit Europese landen moeilijker door de uitspraak van de Raad van State.

Die betekent in ieder geval dat de minister terug moet naar de tekentafel en een andere manier moet bedenken om het medicijntekort aan te pakken. Minister Fleur Agema van Volksgezondheid laat weten de uitspraak te bestuderen en 'zo snel als mogelijk bekijken of en hoe wet- en regelgeving hierop aangepast kunnen worden'.

Het voortbestaan van tientallen hospices in Nederland wordt bedreigd. Zorgverzekeraars gaan een lagere vergoeding voor verpleging betalen en dat raakt de hospices. In Rotterdam is daarom al besloten de deuren van een hospice te sluiten.

Hospice De Vier Vogels - waar van oudsher 24 uur per dag verpleegkundige zorg beschikbaar is - stopt in juni. Verzekeraar Zilveren Kruis betaalt vanaf 1 april namelijk minder voor de inzet van verpleegkundigen en dat leidt ertoe dat het hospice niet meer genoeg verpleegkundigen heeft.

Lager tarief, minder zorg

"Een 'bijna-thuis-huis', zoals wij zijn, wordt gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Daarnaast betalen bewoners een eigen bijdrage. We werken met vrijwilligers en verpleegkundigen van de Rotterdamse zorgorganisatie Laurens", legt bestuurslid Jos van Huut uit.

"De verzekeraar betaalt Laurens daarvoor een dagprijs en dat bedrag gaat per 1 april zozeer omlaag dat het inzetten van verpleegkundigen voor 24-uurs zorg minder wordt."

Een van de laatste bewoners

De afgelopen 25 jaar verzorgden de medewerkers van De Vier Vogels stervende patiënten in vier verschillende kamers. Liesbeth Looren de Jong bijvoorbeeld, die er onlangs overleed. Zij was daarmee een van de laatste bewoners.

Haar broer Louis zocht haar bijna dagelijks op. "Mijn zus is net geen 80 geworden, dat zou ze aanstaand weekend zijn geworden", vertelt hij.

'Uitkijken naar de dood'

"De afgelopen 2 jaar waren zwaar voor haar, door lichamelijke problemen", vertelt Looren de Jong over zijn zus, die afgelopen januari werd opgenomen in De Vier Vogels. "Het was een tamelijk dramatische keuze tussen een been-amputatie of naar het hospice. Ze koos voor het laatste, een keuze voor de dood."

"Ze is uit gaan kijken naar de dood in alle rust en alle vrede en is uiteindelijk overleden door euthanasie. "

Klein hospice

Dat De Vier Vogels een klein hospice is, speelt een rol bij de sluiting. Maar uiteindelijk zijn de lagere tarieven van de zorgverzekeraar doorslaggevend.

En De Vier Vogels is niet het enige bijna-thuis-huis in Nederland. Er zijn er ongeveer 120. VPTZ, de koepel voor vrijwilligersorganisaties in de palliatieve terminale zorg, en zorgprofessionals, verwacht dat er meer in de problemen komen door de bezuinigingen.

Ander soort vrijwilligers

De hospices moeten hun aanpak veranderen en meer met vrijwilligers werken, is de boodschap vanuit de zorgverzekeraars. Maar of dat bij iedereen lukt is de vraag, zegt voorzitter van De Vier Vogels Marjo de Bot.

"We zien dat het soort vrijwilligers aan het verschuiven is. Het zijn vaker wat jongere mensen die betekenis zoeken, dat is mooi. Maar het nadeel is: hun beschikbaarheid is minder dan die van de oudere vrijwilligers." Een rooster rondmaken is lastig en 24-uurs verpleegkundige zorg is met deze bezuiniging sowieso niet meer waar te maken.

Mogelijk tientallen hospices in de problemen

Naar aanleiding van De Vier Vogels heeft Zilveren Kruis zich uiteindelijk constructief opgesteld en gezegd dat ze een overgangsperiode willen aanbieden. Maar dat komt voor De Vier Vogels te laat. Het besluit is genomen.

"Heel erg spijtig", vindt Carla Aalderink van koepelorganisatie VPTZ het dat De Vier Vogels moet sluiten. "Hospices zijn eigenlijk 'out of the blue' door zorgverzekeraars geconfronteerd met lagere tarieven. Met als gevolg minder uren zorg en een veel te groot beroep op vrijwilligers." Ze verwacht dat tientallen hospices, net als De Vier Vogels, in de problemen komen. "Als er niet wordt ingegrepen, zullen die allemaal verdwijnen."

'Structurele oplossing nodig'

"Een overgangsperiode, zoals Zilveren kruis aanbiedt, klinkt mooi, maar is een incidentele oplossing. Wij willen een structurele, zodat je niet van incident naar incident holt", zegt Aalderink.

Ze wijst erop dat onderzoek juist laat zien dat er in de toekomst meer hospices nodig zijn, vanwege onder andere vergrijzing en een minder groot sociaal netwerk. "We moeten daarom juist zuinig zijn op onze hospicebedden." Aalderink vindt de bezuiniging dan ook 'ondoordacht' met 'verstrekkende financiële gevolgen'. Vrijwilligers komen erdoor onder druk te staan, benadrukt ze. "Het risico is dat ze afhaken omdat ze denken: er wordt meer van mij verwacht en dat kan ik niet."

Moeilijker om thuis te sterven

Of er een alternatief is, volgens Aalderink? "Dat is een heel terechte vraag. We hebben eerder gezien dat het in de wijkverpleging, waar ook geduwd werd op de tarieven, moeilijker werd voor mensen om thuis te sterven. Het idee was toen dat meer mensen naar een hospice moesten."

"Maar als de zorg daar dan ook geminimaliseerd wordt, wat dan? Dan moet je jezelf de vraag stellen waar mensen dan nog kunnen overlijden. Ziekenhuizen zijn er ook niet op ingericht om mensen voor langere tijd een bed te bieden om daar te overlijden."

Staatssecretaris zoekt oplossing

De verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer laat in een reactie weten in gesprek te zijn met de sector om te voorkomen dat meer hospices omvallen.

"Onder leiding van mijn ministerie is gesproken tussen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en VPTZ. Er is afgesproken dat Zorgverzekeraars Nederland en ActiZ hun achterban zullen oproepen om snel het gesprek aan te gaan om te voorkomen dat hospices omvallen door de lagere tarieven, dan wel het minder aantal uren aan wijkverpleging. Voor half april wordt dit overleg herhaald om te kijken hoe het ervoor staat."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."