Mag iedereen 3 dagen stemmen en hoe zit het met de avondklok? Zo werkt stemmen in coronatijd

Op elkaar staan in de rij voor het stembureau, het rode potlood aan een ketting en aan drie mensen je identiteitsbewijs laten zien? Dat gaat dit jaar niet gebeuren. Hier moet je bij het stemmen voor de Tweede Kamerverkiezingen dit jaar wél op letten.

Wanneer kan ik stemmen en wat moet ik meenemen?

Het zal je ongetwijfeld niet ontgaan zijn. Deze verkiezingen kan je je stem uitbrengen op 3 dagen: maandag 15 maart, dinsdag 16 maart en woensdag 17 maart. Net als normaal neem je je stempas en je identiteitsbewijs mee. Het rode potloodje krijg je daar. In sommige gemeenten mag je dat potlood mee naar huis nemen, omdat hij niet wordt hergebruikt. Maar er zijn ook gemeenten die het potlood schoonmaken en wel opnieuw laten gebruiken.

Al is het stemmen op 15 en 16 maart er vooral voor ouderen en kwetsbaren, het is niet zo dat je niet mag stemmen als je niet bij die groepen hoort. Wel zijn veel minder stemlokalen geopend dan op 17 maart. Maar: iedereen die wil, mag dan dus zijn of haar stem uitbrengen.

Is het veilig om naar een stembureau te gaan?

Aan de veiligheid wordt deze verkiezingen alles gedaan. Bij je stempas zit een gezondheidscheck. De overheid raadt je aan om die check in te vullen op de dag dat je gaat stemmen. Kun je alle vragen over je gezondheid met 'nee' beantwoorden, dan mag je naar het stembureau komen. In het stemlokaal moet iedereen een mondkapje op. Alle contactpunten, zoals de tafel waarop je een hokje aankruist of deurklinken, worden om het half uur schoongemaakt.

De mensen aan wie jij je stempas geeft, dragen handschoenen. Ook zit er een kuchscherm tussen jou en de leden van het stembureau. Je identiteitskaart geef je dit keer niet af, maar laat je voor het kuchscherm zien. "Daarnaast heeft de minister een oproep gedaan aan mensen met een zwakkere gezondheid om op maandag of dinsdag te gaan stemmen, omdat het dan waarschijnlijk rustiger is", vertelt politiek verslaggever Marloes Lemsom. "Maar houdt er wel rekening mee dat dan niet elk stembureau open is."

Ook op 17 maart kan het zijn dat het stembureau waar je gewend bent te stemmen, er dit jaar niet meer is. Gemeentes hebben namelijk stembureaus onderzocht op coronaveiligheid. Stembureaus waar veilig stemmen kan, zijn geopend.

Video: coronaproof stemmen werd in november al geoefend

Hoe wordt gezorgd dat mensen afstand kunnen houden?

Bij elke stemlocatie staat bij de ingang iemand van het stembureau. Die houdt overzicht over hoe druk het is en vertelt je wanneer jij naar binnen mag. Zo zijn er nooit te veel mensen binnen en kan afstand dus worden bewaard. Bij de ingang word je ook gewezen op de desinfectiegel, die daar verplicht staat, zodat je je handen kunt ontsmetten.

Om alles veilig te houden in de coronacrisis zijn er extra stembureauleden nodig die het stemmen begeleiden en later de stemmen stemmen tellen. In totaal zijn er dit jaar zo'n 70.000 vrijwilligers. "Er staan er nu ook extra veel op de reservelijst, want het kan natuurlijk zijn dat stembureauleden op de dag zelf klachten krijgen en dan niet mogen helpen", vertelt Marloes Lemsom.

En de avondklok?

Net als normaal kan stemmen op 17 maart tot 21.00 uur 's avonds, maar er is natuurlijk een avondklok. Tijdens de verkiezingen blijft die gewoon gelden. Breng je laat je stem uit, dan bestaat de kans dat je na 21.00 nog op straat bent. Voor stemmentellers geldt dat natuurlijk helemaal, die pas na het sluiten van de stembussen kunnen beginnen.

Demissionair minister Ollongren heeft gezegd dat mondeling toelichten dat je hebt gestemd of geteld, voldoende moet zijn om na 21.00 uur op straat te mogen zijn. De avondklok wordt dan dus niet streng gehanteerd. Premier Rutte herhaalde dat nog eens in de laatste persconferentie.

Wie mag er briefstemmen?

Mensen van 70 jaar en ouder mogen dit jaar stemmen per post. Zij krijgen twee brieven thuis: eentje met hun stempas, die gebruikt kan worden om zelf te stemmen, om iemand te machtigen óf om per brief te stemmen. Uiterlijk voor 11 maart krijgen de 70-plussers een tweede envelop: hier zitten het stembiljet en de retourenvelop in voor als ze inderdaad willen brief stemmen. Samen met hun stempas kan het biljet dan per post worden verstuurd.

"Er is veel kritiek geweest op het feit dat alleen mensen vanaf 70 jaar konden briefstemmen. Mensen van 68 met een zwakke gezondheid mogen dat bijvoorbeeld niet", vertelt Lemsom. "De minister gaf als antwoord daarop dat het volmachtstemmen is uitgebreid. Van 2 naar 3. Dan brengt dus iemand anders jouw stem uit."

Moet je bij briefstemmen nog ergens op letten?

Net als normaal mag je op het stembiljet geen extra streepje of een opmerking zetten, want dan is deze niet meer geldig. Bij briefstemmen is dat niet anders: kruis echt alleen een bolletje aan. Zorg dat je je stembiljet en stempas terugstuurt in de retourenvelop en doe die vóór 12 maart 17.00 uur op de bus. Dan is er genoeg tijd om die stem te verwerken. Meer tijd nodig? Je mag je stem ook afgeven bij een speciaal afgiftepunt. Vaak zitten die in gemeentehuizen of stadskantoren. Dit kan net zo lang als gewoon stemmen: tot 17 maart om 21.00 uur.

Het is de bedoeling dat je op de stempas wél je handtekening zet. Maar, mocht je dat vergeten, dan wordt je stem niet afgekeurd, zei minister Ollongren eerder. Kom je er niet uit met stemmen per post? Dan kun je een speciale informatielijn bellen: 0800 1351.

Wanneer is de uitslag er?

We mogen op 3 dagen stemmen, maar op maandag- en dinsdagavond krijgen we geen tussenstand. "Want dat kan invloed hebben op het stemgedrag van mensen die nog moeten stemmen. En het geeft ook een vertekend beeld natuurlijk, als op maandag en dinsdag vooral ouderen gaan stemmen", zegt Lemsom.

Op 17 maart beginnen stemmentellers met de stemmen die op 15 en 16 maart zijn gedaan en vanaf 21.00 uur 's avonds wordt ook begonnen met het tellen van de stemmen van 17 maart. Wanneer het stemmen tellen precies klaar is, is nu nog niet te zeggen.

Zo kun jij in de Tweede Kamer komen - uitlegvideo