Het is een ongekend succes voor justitie: de kroongetuigeregeling. Omstreden deals van het Openbaar Ministerie waarin geharde criminelen belastend verklaren over hun vrienden in ruil voor strafvermindering en een nieuwe identiteit. Ze zorgden in liquidatieproces Passage voor vier keer een levenslange gevangenisstraf. Peter La Serpe, een van deze spijtoptanten, reageert voor het eerst na deze overwinning van het OM afgelopen zomer.

La Serpe, ook wel Vieze Peter genoemd, zit al vanaf zijn tienerjaren in de criminaliteit. Het begint met overvallen, later pleegt hij liquidaties in opdracht van maffiakopstukken. Hij zou hasjhandelaar Kees Houtman hebben doodgeschoten met Jesse R., een van de vier mannen die door zijn biecht voor de rest van z’n leven achter de tralies belandde.  

'Positie onderschat'

De deal om te verklaren maakt hij in 2006. Hij is een van de eerste Nederlandse getuigen die in ruil voor zijn verklaringen in het beschermingsprogramma belandt en een nieuw leven krijgt. In een interview met misdaadjournalist Marjan Husken blikt hij voor het eerst terug op de uitspraak van het liquidatieproces in Hoger Beroep en zijn deal.

Vanuit een onbekende locatie met onbekend identiteit, geeft La Serpe toe te hebben geworsteld met zijn dubbelrol als verrader én verdachte. La Serpe: "De complexiteit van die dubbele positie heb ik schromelijk onderschat. Ik had me destijds niets gerealiseerd dat justitie zo groot zou uitpakken en ik tot een ‘magnus pentitus’ zou worden gebombardeerd.”

Deals en dodenlijstjes

Misdaadjournalist Marian Husken, die met La Serpe correspondeerde, onderzoekt al jaren dit soort deals van justitie. “Met deze meneer ging justitie in zee, want hij had daderkennis. Hij had samen met een hele groep mensen een moord gepleegd.”

Vijfendertig dagen achter elkaar is hij tot in detail ondervraagd. Het leidt tot een omstreden regeling die een lagere celstraf, een nieuwe identiteit en een zak geld oplevert. La Serpe verdwijnt na het proces. Toch lukt het Husken de crimineel te pakken te krijgen voor haar nieuwe boek ‘Deals en dodenlijstjes’. Schriftelijk, maar “kennelijk kon hij toch in toch in zijn nieuwe leven de verleiding niet weerstaan om mij te beantwoorden,” zegt Husken.

Met deze meneer ging justitie in zee, want hij had daderkennis. Hij had samen met een hele groep mensen een moord gepleegd.

Met boeven vang je nu eenmaal boeven

La Serpe komt door zijn verklaringen terecht in het getuigebeschermingsprogramma. Politiecommissaris Rene Karstens is grondlegger van dit programma. Hij is gespecialiseerd in internationale undercoveroperaties. Begin jaren negentig richt hij het Team Getuigebescherming op. Volgens de meest recente cijfers (2013) zitten er zo’n 160 personen in.

Inzicht in het reilen en zeilen van dit team komt zelden. Er kan zo iets mis gaan, zegt Karstens die al veertig jaar in het vak zit. Hij is overtuigd van de kroongetuigeregeling, met boeven vang je immers boeven. “De ideale getuige is iemand die alleen op de wereld is die geen familie heeft, die geen gezinsleden heeft, geen huisdieren en er voor in is om een nieuw bestaan op te bouwen op een vreemde bestemming. Zulke zijn er alleen niet zo veel.” 

'Het is zeker geen pensioensvoorziening’

Leven als kroongetuige kent een hoge tol. Er zijn dan ook weinigen die het volhouden, zegt Karstens. “De breuk met familie, gezinsleden, alles wat hun dierbaar is. De sociale isolatie is velen te veel. Een te hoge prijs om te betalen voor de bescherming.” Het is bovendien geen vetpot. “Het is niet leuk en zeker geen pensioenvoorziening”, zegt Karstens. Het beeld dat kroongetuigen een luxe leven leiden, klopt niet. Al is het een beeld dat justitie graag in stand houdt, zegt schrijfster Marian Husken. “Anders stap je ook niet zo snel in zo’n programma als je weet dat je naar driehoog achter moet verhuizen.”

Politieman Karskens: “Het is zeker geen luxe. Ook om het verwijt te pareren dat we iemand kochten en dat het uiterst luxueus is. We wilden dat op een schaarse manier organiseren.” Volgens de commissaris gebeurt het ook dat kroongetuigen zich niet realiseren wat het daadwerkelijk inhoudt om spijtoptant te zijn. “Het is niet een keer een verklaring afleggen bij een politiekorps of officier van justitie. Maar dat daarna de rechtszitting ook een marathon is, waarvan je het einde moet halen.” Ook voor La Serpe geldt dit. Hij zal in de strafzaak van Willem Holleeder, dat volgende maand in Amsterdam begint, opnieuw moeten komen getuigen. 

Uitbreiden kroongetuigeregeling

Het OM liet na het succes van liquidatieproces Passage weten de kroongetuigeregeling verder te willen uitbreiden. Een ontwikkeling waar Husken kritisch op is. “Er gaan nu stemmen op om kroongetuigen helemaal geen straf te geven, immuniteit te bieden. Wat ze ook gedaan hebben. We hebben notabene een kroongetuigedeal met iemand waartegen levenslang is geeist die nu allang weer buiten is. Dat geeft mij als burger een gevoel: dit gaat niet de goede kant op.”

Karstens geeft aan dat het een ‘lastig dilemma’ is. “Enerzijds wil je liever niet met dit soort mensen om tafel te zitten. Maar het is bittere noodzaak inmiddels. Het wordt anders steeds lastiger om zware georganiseerde misdaad te bestrijden en op te lossen. ” 

De chemische industrie in de Rotterdamse haven heeft het zwaar door hoge energieprijzen en belasting op CO2. Moet het kabinet extra geld uittrekken om bedrijven tegemoet te komen? "Een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen."

Veel producten die we dagelijks gebruiken komen uit de chemische industrie. Denk bijvoorbeeld aan shampoo en schoonmaakmiddelen, maar ook isolatiemateriaal en leidingen voor in huis. Die industrie heeft het nu dus heel moeilijk in Nederland.

Na 21 jaar sluiten

In de Rotterdamse haven sluit binnenkort de Amerikaanse chemiefabriek LyondellBasell. "21 jaar geleden hebben we deze fabriek met trots opgestart. Dit kostte ons een miljard euro", vertelt vicepresident Ronald van Klaveren.

Vijf jaar geleden werd nog eens 250 miljoen euro geïnvesteerd om de fabriek te vergroenen. "En nu komt er helaas een einde aan. Dit is een fabriek die je normaal 80 tot 100 jaar laat draaien. Nu moeten we die al na 21 jaar sluiten. Financieel komen we er gewoon niet uit."

Vier keer hogere energieprijzen

Ook chemiebedrijf Huntsman Holland merkt dat het moeilijk is om chemische producten te blijven maken in Nederland. De Amerikaanse directie heeft besloten alleen nog maar het minimale te produceren en geen investeringen meer te doen. "We zitten hier meer dan 50 jaar, maar het is gewoon heel moeilijk om hier geld te verdienen", vertelt directeur Kal Khogali.

Dat komt vooral door onze hoge energieprijzen vergeleken met andere landen, zegt hij. "De energieprijs in Nederland is drie tot vier keer duurder dan in de rest van Europa." Daar komt voor hem ook nog een extra toeslag voor groene energie bovenop: de fabriek draait daar volledig op.

'Niks dat niet uit chemicaliën bestaat'

De vraag is of Nederland meer moet doen om de chemie-industrie hier te behouden. Beide bedrijven hameren in elk geval op het belang ervan. "Er is niks om je heen dat niet uit chemicaliën bestaat", zegt Khogali.

"Dat is de naïviteit in Nederland en andere landen in Europa: dat we alles in de toekomst kunnen doen met nieuwe technologie. Maar dan vergeten we dat daar chemicaliën voor nodig zijn." Van Klaveren benadrukt dat: "Zonder chemische industrie is er geen defensie en verduurzaming mogelijk."

Niet aantrekkelijk

Hoofdeconoom Marieke Blom van ING vertelt dat Nederland altijd aantrekkelijk was voor de chemie. Vroeger werd energie voor grote energieverbruikers goedkoop gehouden met regelingen, maar die zijn in de afgelopen jaren afgeschaft.

"Daarnaast komt er ook een extra CO2-heffing aan", zegt Blom. Dit is een belasting die industriële bedrijven moeten betalen per ton CO2 dat wordt uitgestoten. "Dat maakt de kostprijs voor bedrijven hoger."

Europese onafhankelijkheid

Toch weet ze niet of geld investeren in de industrie, om deze in Nederland te behouden, zich uiteindelijk gaat uitbetalen. "Op lange termijn verwacht ik dat deze industrie kleiner wordt. Ik verwacht dat steun die je nu geeft aan de industrie, uiteindelijk niet rendeert", zegt Blom.

"Ik kan daar ook geen zekerheid over geven, want er zullen ook delen van de chemische industrie wel blijven bestaan."

Afhankelijkheid

Ronald van Klaveren noemt het vooral onverstandig dat Nederland zichzelf afhankelijk maakt van landen buiten Europa. Bijvoorbeeld China heeft een gigantische chemie-industrie. "Het is een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen en daarmee afhankelijkheid creëren elders."

"We hebben laten zien dat we hier concurrerend kunnen produceren. Als de energiekosten omlaag gaan, hebben we nog steeds een heel goed waardemodel om hier industrie te behouden. Daarmee houden we een stukje onafhankelijkheid in stand voor Europa."

Minister wil industrie behouden

Minister Hermans van Klimaat en Groene Energie ziet ook dat chemische bedrijven het in Nederland moeilijk hebben. "Ik ben samen met andere collega's in het kabinet voor de voorjaarsnota van volgende maand aan het kijken wat we kunnen doen om de druk te verlichten."

Hermans wil de industrie graag in Nederland houden. "We hebben de bedrijven keihard nodig voor een sterke, veilige en weerbare economie. Waarin we producten hier maken en we die niet uit andere landen moeten halen."

Vanaf 7 april mogen coffeeshops in tien gemeenten alleen nog maar gereguleerde cannabis verkopen. Maar ondanks uitstel en vertraging komt de nieuwe fase van de 'wietproef' volgens veel coffeeshophouders tóch te snel. "De markt is hier niet klaar voor."

Maandag is het zover: dan gaat de nieuwe fase van het wietexperiment van start. In tien gemeenten door het land mogen coffeeshops alleen nog maar legaal geproduceerde wiet verkopen, om zo te kijken of de keten gereguleerd kan worden. Maar er klinkt veel kritiek. Coffeeshophouders maken zich zorgen en pleiten ervoor de startdatum uit te stellen.

Menukaart beperkt

Willem Vugs is eigenaar van coffeeshop Toermalijn in Tilburg, en heeft zijn twijfels over de startdatum. "Het is een dubbel gevoel. De coffeeshops staan aan de kant van het experiment. Maar ik heb wel de vrees dat een deel van ons assortiment niet meer aangeboden kan worden aan de klanten die daarvoor komen. En dat is toch zeker zo'n kwart van onze klanten."

Volgens hem is het door de Staat gereguleerde aanbod nog niet voldoende, zowel in kwantiteit als kwaliteit. "We zijn bang dat onze menukaart dermate beperkt wordt, dat je eigenlijk in de marge aan het werken bent. Dat houdt in dat de dingen die je hebt snel op gaan, en niet alles wat je hebt aan de kwaliteit voldoet."

De geschiedenis van de coffeeshop

Nederland en cannabis. In de jaren 60 ontstond er in Nederland een nieuwe jongerencultuur: hasj en wiet werden steeds populairder, mede door de hippiebeweging. Dit leidde tot een groeiende zwarte markt en meer politie-ingrijpen. Om de overlast en criminaliteit te verminderen, introduceerde Dries van Agt als minister van Justitie in 1976 het gedoogbeleid.

Deze veranderingen maakten Nederland wereldwijd bekend om zijn liberale drugsbeleid en legden de basis voor het huidige systeem van coffeeshops. In de jaren 90 worden de regels verder aangescherpt, onder andere met strengere controles en afstandsregels voor coffeeshops.

'Legaliseren keten noodzakelijk'

Het zorgt er alleen ook voor dat er een systeem ontstaat dat criminaliteit in de hand werkt, zegt expert cannabisbeleid Nicole Maalsté. "Het grote probleem is dat je een illegale achterdeur in stand houdt waarbij je niet kunt letten op kwaliteit en op de omstandigheden, maar waarbij ook de betrokken mensen allerlei risico's lopen. "

Volgens haar is het legaliseren van de keten noodzakelijk. "Deze gedoog-situatie duurt al tientallen jaren en dat is nooit de bedoeling geweest. Er worden hier producten gekocht waarvan niemand weet hoe ze hier naar binnen zijn gekomen." Ze gaat verder: "Er zijn allerlei mensen aan het werk aan de achterkant van een coffeeshop, die in feite niet bestaan. Maar daar zit natuurlijk een hele organisatie achter, en daar wil je grip op krijgen."

'Gesloten coffeshopketen'

Daarom startte de overheid het experiment 'gesloten coffeeshopketen'. Een compleet gecontroleerde keten van de teelt naar het gebruik, zonder illegale kweek. Een product bovendien waarvan je als consument weet wat erin zit. Daartoe selecteerde de overheid tien producenten om staatswiet en -hasj te telen.

In 2017 wordt het experiment aangekondigd, maar liep meermaals vertraging op. Eind 2023 werd de eerste legale wiet in Brabantse gemeentes verkocht, naast het illegale spul. Vanaf maandag begint de experimenteerfase.

Breda tevreden

Paul Depla, burgemeester van Breda, pleit al lang voor een legale keten. Volgens hem had de startdatum dan ook niet eerder kunnen komen. "Met het huidige systeem, dan blijf je een volstrekt hypocriet systeem houden. Je weet totaal niets van de manier waarop het geproduceerd wordt. Dus als we daarmee doorgaan, dan is de volksgezondheid de dupe en de criminaliteit de lachende derde. Dat wil ik niet."

Breda is een van de eerste steden geweest waar in 2023 legale wiet over de toonbank ging. Een succes, volgens Depla: "Ik hoor namelijk van de grote coffeeshops dat ze echt tevreden zijn, ook over de kwaliteit van de spullen die worden geleverd. Je ziet dat ze heel erg blij zijn dat ze afscheid kunnen nemen van de illegale achterdeur."

Tijd nodig

Hoewel onderzoeker Maalsté positief is over het experiment als geheel vindt ook zij, in tegenstelling tot de burgemeester, de startdatum te snel. "Je hebt een bestaande markt en die ben je helemaal anders aan het organiseren. Alles verandert."

"Ik denk dat het goed is dat dit gebeurt, alleen dat kun je niet zomaar op data vastpinnen, dus je moet dat langzaam maar zeker die kant op laten groeien. Het gaat de goede kant op, maar mensen hebben gewoon tijd nodig om eraan te wennen en de telers hebben tijd nodig om de producten te maken waar de consument om vraagt."

Hobbels logisch in experiment

Toch is er geen ontkomen aan, volgens burgemeester Depla. "Want op dit moment houd je elkaar gevangen. Telers gaan pas telen omdat ze zeker weten dat er coffeeshops zijn die het afnemen, en shops gaan pas afnemen als ze zekerheid hebben dat ze niet meer afhankelijk van die illegale teelt zijn. En dat is de reden waarom ik nu heb gezegd: laten we gewoon een datum pakken, dan weet iedereen waar ze aan toe zijn."

Hoewel hij erkent dat er hobbels op de weg zijn, is dat volgens hem ook de bedoeling. "Dat het een experiment is geeft ook aan dat je dingen tegenkomt dat je van tevoren niet had bedacht. Anders noem je het geen experiment."

Illegaal betere kwaliteit

Willem Vugs heeft nog zo zijn twijfels. "Er is wel hasj momenteel verkrijgbaar, alleen de kwaliteit daarvan is nog niet op het niveau wat de consument acceptabel vindt. De hasj die legaal is en wel goed is, is van een dermate beperkte voorraad dat die heel snel is uitverkocht.

Hij is bang dat zijn klanten de illegale markt zullen opzoeken. "Dan heb je de kans dat die klanten uit zicht verdwijnen, dan óf de illegaliteit ingaan, of naar een stad waar nog wel gedoogde producten verkopen. Wij zijn daar wel bang voor."

Veel onzekerheid

De coffeeshophouders uiten hun zorgen, en het leidt ertoe dat er de eerste 2 maanden van het experiment nog niet op hasj wordt gehandhaafd. Er zou nog te veel onzekerheid zijn of er voldoende hasj aanwezig is om de coffeeshops te bevoorraden. Op het moment komt de meeste illegale hasj uit Marokko.

Een goede stap, zegt Vugs. Maar of die 2 maanden voldoende zijn? "Dat is de vraag. Zoiets zou meer organisch moeten kunnen in plaats van daar echt een strenge tijd aan te hangen."