Kritiek op de oorlog in Russische staatsmedia is niet nieuw: 'Er moet ook een vorm van waarheid en realisme in zitten'

Het was een opmerkelijk moment gisteravond op de Russische staatstelevisie: oud-politicus Boris Nadezhdin bekritiseerde de status van de oorlog in Oekraïne en zei dat de aanval zou moeten stoppen. "Belangrijk voor de geloofwaardigheid", zeggen experts.

"We moeten ons op dit moment realiseren dat het Oekraïense leger niet te verslaan is met deze middelen en koloniale oorlogsmethoden", stelde Nadezhdin. "We vechten tegen een enorm sterk leger, dat gesteund wordt door de meest machtige landen op economisch en technologisch gebied."

'Dit was niet ons plan'

De voormalig politicus stelde vervolgens voor om vredesgesprekken weer te starten en het politieke probleem op te lossen. Hij kreeg in de uitzending bijval van beleids-expert Viktor Olevich, die beargumenteerde dat de oorlog niet volgens plan gaat voor Rusland. "We waren 6 maanden geleden echt niet van plan om vandaag terug te trekken uit Balakliya."

In mei dit jaar gebeurde ongeveer hetzelfde, toen de gepensioneerde kolonel hard in ging tegen tegen de claims dat het Oekraïense leger moraal zou missen. "Dat is, zacht gezegd, niet waar", benadrukte hij. "Als je naar het grote plaatje kijkt kan Oekraïne een miljoen mensen bewapenen. We moeten ons voorbereiden op het feit dat de situatie voor ons veel slechter gaat worden."

Onvrede

"Het gebeurt inderdaad vaker", zegt Rusland-expert Niels Drost van het Clingendael-instituut. "Het is bijzonder en opvallend dat dit soort geluiden naar buiten komen in een land waar je 15 jaar celstraf kan krijgen voor enige vorm van dissidentie."

Drost denkt dat het tegengeluid op de staatstelevisie enigszins bewust wordt uitgezonden. "Er zijn veel Russen die de oorlog niet actief steunen, of er passief in meegaan. De oorlog is ondertussen 6 maanden bezig, de Donbas is nog steeds niet veroverd en er is onvrede over de stand van zaken. Dan zijn er verklaringen nodig."

Goed voor de geloofwaardigheid

"Dit soort geluiden op de nationale televisie zijn goed voor de geloofwaardigheid van de staatsmedia", gaat Drost verder. "Je kunt zoveel propaganda over mensen heen storten als je wilt, maar er moet ook een vorm van waarheid en realisme in zitten."

Daarbij merkt de Rusland-expert op dat de algemene strekking van de uitzending pro-oorlog blijft. "Je ziet een hele actieve discussie, maar de presentator bepaalt het narratief door de kritiek in een bepaald frame te plaatsen."

De goede Tsaar

Wat Drost ook opvalt is dat de kritiek niet tot Poetin is gericht, maar juist op de mensen om hem heen. "Dat komt voort uit een eeuwenoud concept van 'de goede Tsaar'. Als er iets fout gaat, is hij verkeerd geïnformeerd of zijn de mensen om hem heen corrupt."

Of we dit soort harde kritiek vaker gaan zien? "Ja dat zou kunnen, maar het zal altijd omgedraaid worden op een manier dat het goed is voor het Kremlin. Bijvoorbeeld dat de NAVO een enorm budget heeft en dat tegenslag niet zo gek is. De kritiek zal nooit terugslaan op Poetin zelf."

Ook kritiek van actieve politici

Maar naast de sprekers op televisie, klinkt er uit Moskou en Sint-Petersburg keiharde kritiek op president Poetin. Een groep gemeenteraadsleden in Sint Petersburg noemde hem een verrader en in Moskou klonk de roep "Poetin moet weg".

Dat is volgens Rusland-specialist Helga Salemon van het Haags Centrum voor Strategische Studies 'heel bijzonder'. "Het is zeldzaam dat zelfs gekozen politici hun mond niet meer kunnen houden."

Minder effect

Deze uitspraken hebben mogelijk minder effect, zegt Salemon. "Dit komt natuurlijk niet in de Russische media, dus het zal weinig grote problemen opleveren voor het Kremlin. De politie stond ook direct op de stoep in Sint-Petersburg."

Zij zullen net als reeds 16 duizend anderen een proces verbaal voor protesteren aan hun broek krijgen voor demonstreren of dissertatie. Of de critici op tv ook gestraft worden betwijfelt Rusland-expert Drost. "Sommigen kunnen het roepen, en sommigen ook niet. Zij zijn oud-politici, en hun tegengeluid is belangrijk voor de staats-tv."