Je mag haar zoeken, maar haar er niet expliciet naar vragen. Zo kun je het draagmoederschaptraject in Nederland omschrijven, want het is strafbaar om een vrouw te vragen je kind te baren. Dat maakt de zoektocht lastig, weten wensouders Koen en Ruud.

"We hebben elkaar ongeveer 3,5 jaar geleden ontmoet via het oh zo romantische Tinder", vertelt Ruud Zwinkels (40) lachend over zijn relatie met partner Koen Brummel (32). Tijdens het daten werd al vrij snel duidelijk dat ze beiden een kinderwens hebben. "Het was heel fijn dat we elkaar daarin konden vinden."

Kers op de taart

"We hebben nu een heel goed en mooi leven samen, waarin we alles op orde hebben qua wonen, werken, gezondheid. We hebben fijne vrienden en familie om ons heen. Maar het mogen krijgen van een gezin, dat zou ons leven echt volmaakt maken", zegt Ruud.

"We voelen dat we een kind heel veel te bieden hebben, maar ook dat we er samen klaar voor zijn om een kind te mogen zien opgroeien. Het te helpen, te ondersteunen in zijn ontwikkeling." Het stel noemt het krijgen van een kind dan ook 'de kers op de taart'.

Bekijk ook

• 

  Vaderdag is voor Luc en Luuk een grote wens, maar als homostel is het nog steeds vrij lastig om een kind te krijgen

  • 19-06-2022

'We zijn goed voorbereid'

En voorbereid zijn ze, naar eigen zeggen, goed. "Om over kinderen na te mogen denken, vinden wij het een voorwaarde dat je ervoor zorgt dat je het samen goed hebt. Dat je samen een veilige en warme plek kunt bieden", zegt Ruud.

De afgelopen 3 jaar zijn ze dan ook druk bezig geweest met het investeren in hun toekomst. "We hebben elkaar goed leren kennen en samen een huishouden gecreëerd. En nu zijn we ook dik een jaar onderweg om diep in de materie te duiken."

Draagmoederschap

Ze hebben het over de 'materie' die komt kijken bij draagmoederschap. "Dat is wanneer een vrouw zwanger wordt met de intentie om het kindje te laten opgroeien bij één of twee wensouders. Hierbij heeft minstens één van de wensouders een genetische band met het kindje", legt de voorzitter van Stichting Zwanger Voor Een Ander Pauline van Berkel uit.

"Het gaat niet om ongewenste zwangerschappen of dat soort dingen, maar echt voor de zwangerschap al is het de bedoeling dat het kindje opgroeit bij de wensouders."

Bekijk ook

• 

  Draagmoederbank: een zegen voor wensouders én draagmoeders

  • 15-11-2019

'Komt weinig voor in Nederland'

"Het is iets wat weinig voorkomt in Nederland", gaat Van Berkel verder over de manier waarop Koen en Ruud ouders hopen te worden.

Dit blijkt ook uit cijfers van Universiteit Leiden, die in 2024 onderzoek deed naar draagmoederschaptrajecten in Nederland. Naar schatting komt dit nu dertig tot vijftig keer per jaar voor. Maar omdat het kabinet in mei 2024 heeft besloten buitenlandadopties aan banden te leggen, verwachten onderzoekers dat dit getal de komende jaren zal stijgen.

Wettelijk verboden

"Maar het vinden van een draagmoeder is op dit moment nog heel moeilijk", merkt Van Berkel op. "Want in de wet staat dat je niet mag bemiddelen, niet mag oproepen, niet mag bevorderen."

Het is verboden om een vrouw - buiten de eigen kennissenkring - openlijk te vragen of ze draagmoeder wil zijn. De vrouw moet dit uit zichzelf aanbieden. Wanneer wensouders deze wet overtreden, kunnen ze een celstraf van een jaar of een geldboete van maximaal 25.750 euro opgelegd krijgen.

'Je moet toch de openbaarheid in'

Mede door deze regels hebben Koen en Ruud nog geen draagmoeder voor hun kind kunnen vinden. Maar ze houden vol. "We begonnen eerst met het delen van onze wens in onze directe omgeving", vertelt Koen. Het stel sprak erover op verjaardagen of een-op-een met vrienden en familie.

"Toch is de veelgehoorde tip om ook op een bepaalde manier naar buiten te treden, want de kans dat je de persoon in je eigen cirkel gaat vinden, is behoorlijk klein. Je moet toch de openbaarheid in."

Aan de slag

Voor Ruud en Koen betekende dat het opzetten van hun eigen website en Instagram-pagina. Niet om een verzoek te doen - want dat mag niet - maar wel om hun verhaal te delen en wens uit te spreken, want dat mag wel. "Dat was voor ons de eerste stap om naar buiten toe te treden, om onze kinderwens duidelijk te maken", zegt Koen.

"We hebben daar ook best bewust naar toegewerkt: we hebben een goed doordachte website gemaakt, nagedacht over de tekst en foto's, en om feedback gevraagd aan onze familie en vrienden", vult Ruud aan. "En wat nu zo leuk is, is dat mensen uit onze omgeving de website lezen en zeggen: 'Zo zijn jullie gewoon echt'."

Bekijk ook

• 

  Opa's en oma's vinden oppassen soms zwaar, maar durven dat lang niet altijd te zeggen: 'Bang dat ik mijn kinderen teleurstel'

  • 16-09-2023

'Behoorlijke inkijk in je privéleven'

Het delen van hun persoonlijke verhaal vonden ze nogal een uitdaging, het maakt ze kwetsbaar. "Je geeft een vrij breed en onbekend publiek een behoorlijke inkijk in je privéleven en dat zou je in een 'gewone' situatie natuurlijk niet zo snel doen", legt Ruud uit.

"Als jij de gelukkige bent die zwanger mag worden, dan vertel je ook niet van tevoren aan de hele wereld hoe jij van plan bent de opvoeding te gaan doen."

Kwetsbaar

Maar voor het stel is het noodzakelijk om deze informatie vooraf te delen om zo een draagmoeder te vinden die past bij wie zij zijn. "Wij moeten, voordat er überhaupt zicht is op een mogelijke draagmoeder, met de hele wereld delen wie we zijn en dat we een kinderwens hebben", merkt Ruud op.

"En ja, daar word je wel heel kwetsbaar door. Het is ver buiten onze comfortzone, maar het is wel dé manier om eventueel een gezin te vormen."

'Je weet waarvoor je het doet'

"Je weet waarvoor je het doet", vult Koen aan. "Dus dan hebben we ook zoiets van: we hebben nu één stap gezet en we gaan ervoor."

"Want als dit ons uiteindelijk brengt bij een goede klik met een draagmoeder, dan ben je het denk ik heel snel weer vergeten."

Bekijk ook

• 

  Mannen met trauma of depressie na bevalling krijgen te weinig aandacht: 'De bedrijfsarts lachte me uit'

  • 21-06-2022

Positieve reacties

3 weken na het delen van hun verhaal heeft het stel al heel wat reacties binnen. "Ons bericht op Facebook bijvoorbeeld, wordt ook door mensen die we helemaal niet kennen gedeeld", vertelt Ruud.

"En we krijgen ook berichtjes via onze website van mensen die ons succes wensen. Totaal onbekende mensen die toch de tijd en moeite willen nemen om je dat toe te wensen. Echt prachtig."

Nog geen match gevonden

Een reactie van een potentiële draagmoeder zit er nog niet tussen. "Maar we realiseren ons ook dat een dame die onze website leest, kan denken: 'Hey, misschien zou ik voor deze twee jongens wat willen doen'. Maar als vrouw zijnde vraagt het natuurlijk best heel veel van je, van jou als persoon, en als ze in een relatie zit ook van haar partner."

"Dus, kunnen wij ons ook voorstellen dat mensen even de tijd nodig hebben om er heel goed over na te denken voordat ze ons een berichtje sturen."

Geduld hebben

Die gedachte geeft hen hoop. "Wellicht komt er nog wel een dame die eerst voor zichzelf wat bedenktijd nodig heeft."

"En dat snappen we volledig, want bij ons was het ook niet van vandaag op morgen dat wij dit aan de wereld kenbaar maakten. Dus dat geldt misschien ook voor een mogelijke draagmoeder die in dat traject zit", merken ze op.

Liefdeloos daten

Eenmaal gevonden, willen ze eerst vooral 'liefdeloos daten' met hun draagmoeder, vertelt Ruud. "We willen dan echt investeren in het elkaar leren kennen: 'Wie ben je? Wat vind je belangrijk?' We willen een relatie opbouwen, want je krijgt te maken met een dame die iets ongelooflijks groots wil doen."

"Dat vinden we onze plicht naar de draagmoeder toe, maar ook naar het kind. Want dat heeft helemaal nergens iets over te zeggen natuurlijk, dat wordt geboren en daar moet je goed voor zijn." Het liefst houdt het stel zelfs een band aan met de draagmoeder, zodat het kind ook na de geboorte nog met haar verbonden blijft.

Bekijk ook

• 

  Taboe op invriezen eicellen kleiner, ook Canan (35) en Marije (36) open over hun keuze: 'Dit lichaam wordt wel steeds ouder'

  • 07-08-2024

Alvast voorbereiden

Maar tot die tijd focussen Ruud en Koen zich vooral op de voorbereiding. Het afgelopen jaar zijn ze door het bezoeken van bijeenkomsten steeds meer gaan beseffen dat er, naast die hele duidelijke regel, verder vrij weinig wet- en regelgeving is rondom het draagmoederschap. "Hierdoor ben je bij de geboorte bijvoorbeeld niet juridisch de ouder en heb je ook nergens recht op."

"Je hebt geen recht op geboorteverlof, zwangerschapsverlof. Dat zijn dingen die wij aan de voorkant (van dit traject, red.) niet wisten en wat voor ons het proces heel leerzaam heeft gemaakt."

Juridisch gedoe

De gebrekkige wet- en regelgeving brengt veel onzekerheid met zich mee, weet ook Van Berkel. Het kan maanden duren voordat de wensouders ook echt wettelijk worden erkend als ouders van het kind. "Uiteindelijk maak je gebruik van wetgeving die eigenlijk bedoeld is voor de pleegzorg en voor adoptie, en dan komen we er wel."

"Maar dan heb je een situatie waarin het kind vaak al een jaar oud is voordat de situatie juridisch een beetje klopt." Ze maakt zich vanuit haar organisatie dan ook hard voor betere wetgeving voor draagmoedertrajecten in Nederland.

Bekijk ook

• 

  Ineens was Joanne (41) toch zwanger: 'Ik woon op 40 vierkante meter, dat kan helemaal niet dacht ik'

  • 03-10-2023

Beroep op overheid doen

"Het is echt iets waarmee we in Nederland nog een slag mee kunnen slaan", merkt Ruud op. "En toevallig hadden we het er laatst nog over in hoeveel programma's nu het onderwerp draagmoederschap wordt besproken."

"Stiekem hopen wij dat dat doordringt richting de politiek en dat Nederland op den duur wet- en regelgeving gaat krijgen die past bij de huidige tijd. Ook in het belang van het toekomstige kind."

'Als het maar gezond is'

Op de vraag of ze nog specifieke wensen hebben wat betreft hun toekomstig gezin: "Toen we jong waren, droomden we van twee, misschien wel drie kinderen. Maar we weten ook voor wat voor een lastige uitdaging wij staan als mannenstel en ik denk dat we in onze handen mogen wrijven als het ons überhaupt gegund is om een kindje te mogen krijgen."

"Een jongen of meisje maakt dan geen verschil", zeggen Ruud en Koen tot slot. "Als het maar gezond is en dat wij het kindje in alle liefde en veiligheid kunnen grootbrengen."

De vier ziekenhuizen die complexe hartoperaties bij pasgeboren baby's uitvoeren, doen dat te weinig. Dat blijkt uit nieuwe cijfers. Kinderhartchirurgen maken dus te weinig vlieguren. Oud-minister Ernst Kuipers: "We gaan tekort schieten in kwaliteit."

Uit nieuwe cijfers van de de Wetenschappelijke Vereniging voor cardio-thoracaal chirurgen (NVT) blijkt dat het Erasmus MC in Rotterdam in 2023 38 ingrepen bij pasgeboren baby's deed. Het LUMC in Leiden 51, het UMC Groningen 20 en UMC Utrecht 39. Terwijl de zogenoemde 'volumenorm' (hoeveel operaties een ziekenhuis moet uitvoeren per jaar) voor deze operaties op 60 per centrum ligt.

'Geen enkel centrum haalt de norm'

Dit schreven de kinderhartchirurgen in 2021 zelf in een rapport: 'In de volumecriteria is bekend dat uitkomsten bij kinderen die binnen 30 dagen na hun geboorte geopereerd worden, verbeteren als het centrum er meer dan 60 per jaar doet.'

Later ontstond er discussie over die 60 operaties en bepleitte de beroepsgroep dat die norm ook wel naar 40 kon. Maar toenmalig minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) hielden vast aan 60. "Geen enkel centrum haalt de norm. Dat betekent dat we tekort gaan schieten", zegt Kuipers over de laatste cijfers.

Verantwoordelijkheid op je schouders

Ook zorgeconoom Marco Varkevisser van de Erasmus Universiteit Rotterdam reageert fel op de cijfers: "Als je als medische beroepsvereniging tot volumecriteria komt, dan rust er ook een verantwoordelijkheid op je schouders om te zorgen dat je aan die criteria voldoet", vindt hij.

"Niet alleen voor de medisch professionals is dat een verantwoordelijkheid, maar ook voor de ziekenhuisbestuurders en voor de zorgverzekeraars die uiteindelijk die zorg gaan inkopen."

Bekijk ook

• 

  Minister Kuipers verdedigt sluiting kinderhartcentra: 'We praten al 30 jaar over de noodzaak om deze zorg te concentreren'

  • 14-02-2022

Concentratie goed idee

In 2021 nam het kabinet het besluit om de kinderhartchirurgie te concentreren naar twee ziekenhuizen: het Erasmus MC in Rotterdam en het UMC Utrecht. Door op minder plekken te opereren, zou de kwaliteit van de zorg omhoog gaan, was de gedachte. Een meer dan logische gedachte, volgens Ernst Kuipers, die voor zijn ministerschap bestuursvoorzitter was van het Erasmus MC.

"Je weet zeker dat als je dit concentreert en de volumes per centrum omhoog brengt, dat de kwaliteit ook verbetert. Dat is keer op keer bewezen. Niet alleen in de kinderhartzorg, maar in de volle breedte in de zorg."

Strijd tussen ziekenhuizen

Maar ondanks dat eigenlijk iedereen het erover eens was dat concentratie goed zou zijn voor de zorg voor jonge patiënten met een aangeboren hartafwijking, barstte de strijd los. Artsen en bestuurders gingen pal achter hun eigen centrum staan. Ouders van patiëntjes voerden actie en de verhoudingen tussen de ziekenhuizen raakten ernstig verstoord.

"Er werd echt met modder gegooid", zegt zorgeconoom Varkevisser, die stelt dat de kwaliteit in de ziekenhuizen nog steeds hoog is. "Het gaat om een handvol chirurgen die dit soort ingewikkelde operaties met hun ziel en zaligheid doen. Ze zijn daar hun hele carrière al mee bezig. Het zijn allemaal zeer toegewijde medisch professionals. Als jouw ziekenhuis dat kwijtraakt, dan voelt het voor een aantal mensen ook alsof ze hun levenswerk uit hun handen zien wegvloeien."

Streep door de plannen

Ondertussen gebeurde er nog van alles. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) kwam met een uiterst kritisch rapport, waarna Ernst Kuipers ook nog eens een ziekenhuis inwisselde: Groningen werd aangewezen als ziekenhuis om de kinderhartchirurgie te behouden, in plaats van Utrecht.

In januari 2024 zette de rechter een streep door de concentratieplannen. Kuipers en zijn voorganger Hugo de Jonge hadden weliswaar het recht zo'n concentratie op te leggen, maar onderbouwden die onvoldoende, vond de rechter.

Veel fouten gemaakt

Varkevisser vindt dat er veel fouten zijn gemaakt in het proces. "In mijn ogen is een belangrijke, misschien wel de belangrijkste, les dat aan de Kamerbrief, waarin de concentratie werd aangekondigd, een veel grondiger analyse ten grondslag had moeten liggen. Die had openbaar moeten zijn."

Want dan had de discussie over de feiten kunnen gaan, zegt Varkevisser. "Nu is er een te lange periode geweest tussen de beslissing en het hele traject, waarbij sentimenten en emoties de bovenhand hebben kunnen kunnen krijgen. En dat heeft het proces van meet af aan in de wielen gereden en ervoor gezorgd dat het ook ontspoord is."

Bekijk ook

• 

  Rechter heeft uitspraak gedaan, maar concentreren centra voor kinderhartchirurgie in Rotterdam en Groningen nog niet definitief van de baan

  • 11-01-2024

'Gemiste kans'

Ernst Kuipers noemt het niet doorgaan van concentratie in de kinderhartchirurgie 'een gemiste kans'. "Ouders en patiënten weten gewoon dat het beter kan. En dit dossier loopt al 30 jaar. De eerste rapportage van de Gezondheidsraad destijds dateert uit 1993 met een heel helder advies: je moet concentreren en het aantal operaties en hartkatheterisaties naar minder centra brengen."

Ook na die tijd verscheen rapport op rapport met telkens dezelfde conclusie, vertelt Kuipers. "Voor veel mensen is dit echt een hoofdpijndossier."

'Nieuwe kleren van de keizer'

Maar is er dan helemaal niets gebeurd, sinds de uitspraak van de rechter? Jawel, er is een samenwerkinsgverband opgestart tussen de UMC's van Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam.

Daarnaast is er een samenwerking tussen Rotterdam en het Radboudumc in Nijmegen. Kuipers is absoluut niet onder de indruk en noemt het 'de nieuwe kleren van de keizer'. "Ik vind het een beetje triest om te constateren, maar dat is feitelijk wat we in het verleden ook deden."

Bekijk ook

• 

  Sluiting kinderhartchirurgie niet voor alle ouders een probleem: 'Liever verder weg voor de beste zorg'

  • 14-02-2022

'Wat als er een complicatie ontstaat?'

Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam zijn van plan om straks de artsen te laten reizen in plaats van de patiënten. Iets wat eerder nog werd bekritiseerd door de kinderhartchirurgen zelf, zegt Kuipers, die dat zelf ook een slecht idee vindt.

"Wat gebeurt er straks als er een complicatie ontstaat, terwijl dat team dan al weer is teruggereisd?"

'Terug bij af'

Varkevisser wacht de definitieve plannen van de ziekenhuizen af en vindt dat we op dit moment 'terug bij af' zijn: "Je kunt constateren dat we na drie, vier jaar heel veel ruzie, waarbij heel veel verhoudingen op scherp zijn komen te staan, uiteindelijk niet veel zijn opgeschoten. Waar we destijds mee begonnen in 2021 is eigenlijk de situatie waar we nu weer staan."

Kuipers is dat met de zorgeconoom eens: "De situatie is onveranderd met het oude. En je kunt straks al die oude rapporten met aanbevelingen om te concentreren er weer bij pakken, want die gelden nog steeds."

Soms laat je een product in de winkel liggen. Niet om de prijs, maar uit protest tegen het bedrijf of land erachter. Nu Trump importheffingen oplegt, merken we in de chat discussie over Amerikaanse producten. We beantwoorden jullie vragen over boycots.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar Internationale Economie Harry Garretsen (Rijksuniversiteit Groningen) en historicus Maartje Janse (Universiteit Leiden).

1. Heeft het nut als ik als consument producten niet meer koop?

"Ja, een spontane consumentenboycot kan bedrijven of landen wel degelijk raken: in reputatie en in de portemonnee", begint hoogleraar Garretsen. "Je ziet dat nu bijvoorbeeld gebeuren met Tesla. Omdat sommige consumenten het niet eens zijn met het gedachtegoed van Elon Musk, keldert de verkoop van Tesla-auto's in Europa."

"Consumenten hebben een bijzonder soort macht", antwoordt historicus Janse. "Als individuele consument heb je niet zoveel invloed, maar als collectief wel. Zeker wanneer een overtuiging om producten niet te kopen breed gedeeld wordt, in Europa of zelfs wereldwijd."

Het idee achter een boycot is simpel, vervolgt ze: "Als wij samen onze krachten bundelen door dit product niet meer kopen, dan kan het bedrijf of land daar zoveel last van hebben dat ze hun strategie wijzigen. Het is een manier om invloed proberen te krijgen op beleid. En de geschiedenis laat zien dat dit kan slagen."

Janse doet als historicus onderzoek naar protesten, waaronder boycots. Ze wijst op het oudste voorbeeld dat bekend is van een grootschalige boycot. "In 1791 besloten een half miljoen Britten geen suiker meer te kopen die afkomstig was van plantages waar tot slaaf gemaakten onder dwang werkten. Mensen realiseerden zich: 'Als ik suiker koop die in zulke omstandigheden is geproduceerd, ben ik medeverantwoordelijk.' Het parlement wilde niet luisteren, dus namen burgers zelf het initiatief," vertelt ze. "Het was best een succesvolle actie: de verkoop van deze suiker daalde met een derde."

2. Hoeveel consumenten moeten een product boycotten voordat die zinvol is?

"In hoeverre een bedrijf of land precies geraakt wordt, hangt af van het type boycot", zegt econoom Garretsen. "In principe is een boycot een actie vanuit consumenten die het niet eens zijn met beleid, en daarover zeggen: 'Dit willen we niet meer.' Als zij besluiten producten niet meer te kopen, kan dit bedrijven of landen zeker raken."

"Daarvoor is het niet per se nodig dat miljoenen mensen stoppen met het kopen van een bepaald product", zegt hij. "Vaak blijken lagere percentages al genoeg. Net als bij protesten en demonstraties, kunnen kleinere groepen al iets in beweging zetten."

"Een kleinere groep kan de reputatie van een bedrijf of land al beïnvloeden", verklaart de hoogleraar. "Social media spelen hierin natuurlijk een rol. Daar verspreiden acties zich snel. Zelfs wanneer de omzet van een bedrijf nog niet gekelderd is, kan een bedrijf dan toch al angst voelen voor imagoschade. Het voelt zich aangesproken of genoodzaakt om beleid te veranderen, zeker wanneer het bedrijf veel concurrentie heeft."

Toch is een boycot nog effectiever als die niet alleen gebaseerd is op de vrijwilligheid van consumenten, maar ook formeel via politiek en wetgeving wordt afgedwongen, legt Garretsen uit. "Wanneer een overheid zegt: dit product mag het hele land niet meer in. Dat gebeurt bijvoorbeeld met Russische producten. Daar trekt de overheid een grens in hoe we met die producten omgaan. En is er in feite een formele boycot."

Bekijk ook

• 

  Havenvakbond wil complete boycot van Russische kolen, olie en gas: 'Er zit bloed aan lading uit Rusland'

  • 10-03-2022

3. Is een boycot niet gewoon om jezelf beter te voelen?

"Consumenten boycotten inderdaad omdat ze zich daar beter bij voelen. Als je iets doet waarvan jij denkt dat het zin heeft, dan voel je je daar goed over", zegt Janse. Maar dit vindt ze geen reden om boycots af te schrijven. Integendeel.

"Het is wat simplistisch enkel te kijken naar het directe effect van een boycot op beleid. Want het heeft ook een grote waarde voor individuen en groepen, en die is ook belangrijk. In plaats van je machteloos te voelen, heb je het idee dat je gedrag ertoe doet."

"Een boycot gaat ook over ergens voor staan, laten zien wat je waarden zijn. Het is een expressie van wie jij als consument wil zijn", licht ze toe. "Ook kan het het groepsgevoel versterken. Een beweging om meer Europees te kopen, versterkt bijvoorbeeld niet alleen de economie, maar versterkt ook het Europese wij-gevoel."

4. Hoe moeilijk of makkelijk is het om een volledige boycot van de Verenigde Staten te realiseren?

Een volledige boycot lijkt Garretsen moeilijk te realiseren. "Oproepen om te boycotten richten zich vaak op de typisch Amerikaanse producten, zoals whiskey. Maar er zijn natuurlijk heel veel dingen die we uit de Verenigde Staten halen. Bijvoorbeeld halffabrikaten die in producten verwerkt zijn, of diensten van Google of Apple. Een volledige boycot zou ook daarover moeten gaan, maar dat wordt al snel ingewikkelder. En dan rijst de vraag of we dat wel willen."

"Een volledige boycot is bovendien niet alleen economisch, maar gaat ook over sport en cultuur", zegt Janse. Ze geeft het voorbeeld van de anti-apartheidboycots van Zuid-Afrika in de jaren 70 en 80. "Dat waren niet alleen economische acties om bijvoorbeeld geen Zuid-Afrikaanse sinaasappelen meer te consumeren."

Al vanaf 1964 mocht Zuid-Afrika niet meer meedoen aan de Olympische Spelen. "Later drongen de Verenigde Naties erop aan om alle culturele en sportieve banden met het land te verbreken. Artiesten traden er niet meer op."

"Je ziet dat er nu ook zo'n oproep tot culturele boycot is tegen Israël. Mensen zeggen: ook daar is een apartheidsregime aan het ontstaan. Universiteiten moeten niet meer met het land samenwerken. Het land moet niet meer mee mogen doen aan het Songfestival. Dit gaat dus ook verder dan het niet meer kopen van Israëlische producten."

"Ik zie Amerika nog niet zo snel in die hoek van Zuid-Afrika en Israël belanden", vervolgt ze. "Maar Amerika is zichzelf wel aan het isoleren. En de vraag is of dit ook invloed gaat hebben op culturele uitwisseling. Je hoort bijvoorbeeld al wel van mensen dat ze niet meer naar Amerika op vakantie willen gaan. Dat is ook een vorm van boycot."

Bekijk ook

• 

  1 op de 10 fans kijkt dit jaar niet naar Eurovisie Songfestival, uit protest tegen deelname Israël

  • 09-05-2024

5. Gaan winkels aangeven uit welke landen producten komen, bijvoorbeeld met stickers?

"Traditioneel is een boycot gericht op een product of bedrijf. Maar je ziet ook dat een boycot breder gericht kan zijn op een land: er wordt dan wel een product gekozen, maar het is eigenlijk niet om dat specifieke product te doen. Dat product staat symbool voor iets groters." Dit zie je nu met Amerikaanse producten gebeuren, volgens Garretsen.

"Het is consumenten niet per se te doen om bijvoorbeeld Amerikaanse whiskey, of McDonalds, maar dit soort producten of bedrijven symboliseren hun opvatting over waar Amerika onder Trump mee bezig is", zegt hij. "Consumenten willen een signaal afgeven tégen Trump: 'Er zijn grenzen, we pikken niet alles.'", zegt Janse hierover.

Er zijn landen waar labels op producten worden geplakt om hun herkomst aan te geven. Zo heeft Denemarken stickers die wijzen op Europese herkomst, en wordt in Canada opgeroepen om Canadian First - producten gemaakt in Canada - te kopen. "Dit zijn eigenlijk voorbeelden van een soort omgekeerde boycots, om producten uit eigen regio te kopen."

Een meerderheid van de deelnemers aan het Opiniepanel-onderzoek wil dat Nederlandse supermarkten labels plakken op Europese producten. Twee derde van de deelnemers (68 procent) lijkt dat een goed idee.

Bekijk ook

• 

  Beurzen wereldwijd al dagen flink in de min, wat kunnen beleggers doen? 'Elke daling in verleden leek achteraf goede kans'

  • 07-04-2025

Supermarktbranche: 'Consument moet weloverwogen kunnen kiezen'

Vermelding van het land van herkomst is niet op elk product verplicht. Volgens Europese en Nederlandse regels moet de herkomst op het etiket staan in een paar situaties, bijvoorbeeld bij onbewerkt vlees, eieren, vis en zeevruchten, groente en fruit, olijfolie en honing. Ook geldt deze verplichting wanneer het ontbreken van herkomstinformatie de consument kan misleiden, bijvoorbeeld bij producten met geografische aanduidingen zoals vlaggen.

Volgens supermarktbranchevereniging Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) moeten consumenten 'weloverwogen kunnen kiezen welk product met welke herkomst zij kopen. Het juist en volledig etiketteren van producten is daarom van belang'.

Het CBL laat weten dat supermarkten zelf verantwoordelijk zijn voor de juiste etikettering van huismerkproducten. Bij A-merken ligt die verantwoordelijkheid bij de fabrikant. Het CBL heeft verder geen informatie over individuele assortimentskeuzes en voorkeuren van consumenten in het koopgedrag wat betreft herkomst van producten.

6. Hoe raakt een boycot een land anders dan tegenheffingen?

"Importheffingen zijn minder moreel geladen dan een boycot", zegt Garretsen. "Die hoeven niet per se iets goeds of fouts te betekenen. Landen kunnen gewoon blijven handelen. Alleen maakt een van de twee, of beide, het duurder. Het is van een andere orde wanneer een land zegt: 'Ik wil jouw producten helemaal niet meer.'"

"De laatste stand van zaken is dat het voor Europa misschien toch lijkt mee te vallen met de Amerikaanse importheffingen. Maar wat Amerika en China nu onderling doen - steeds hogere en hogere importheffingen - gaat op den duur in de praktijk over in een boycot. Dan kunnen Chinese producten niet meer naar Amerika geëxporteerd worden, en Amerikaanse producten niet meer naar China. Als dat doorgaat, escaleert een handelsoorlog in een handelsboycot."

"De impact van boycotacties tegen Amerika lijkt op de korte termijn misschien gering", zegt Janse. "Maar als je het bredere plaatje bekijkt, dan besef je dat een boycot onderdeel is van het grotere fenomeen dat een land z'n status verliest. Amerika verliest een deel van de invloedsfeer die het na de Tweede Wereldoorlog heeft gekregen. En mensen zien Amerika niet langer vanzelfsprekend als een betrouwbaar land."