radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Knutselen we met nieuwe DNA-techniek straks mensen in elkaar?

Knutselen we met nieuwe DNA-techniek straks mensen in elkaar?

Veel voorkomende ziekten als kanker en hartaandoeningen kunnen in de toekomst mogelijk voorgoed verdwijnen. De zogeheten CRISPR-methode is uitgegroeid tot de meest veelbelovende maar ook controversiële ontwikkeling in genetisch onderzoek. Uitvinders zien grootse mogelijkheden, maar critici vrezen de komst van genetische doping en designer-baby’s. Is de mens straks in staat haar eigen bouwstenen te veranderen? Vier vragen.

Wat houdt CRISPR in?

Met de CRISPR-techniek kan je DNA met een soort schaartje opknippen, waardoor er aangepast DNA ontstaat. Door dit toe te passen kan je in een mens veranderende eigenschappen aanbrengen, of juist volledig nieuwe genen toevoegen. CRISPR is ‘bedacht’ door de natuur: Japanse wetenschappers ontdekten het schaartje in 1987 in het DNA van bacteriën. Bacteriën bouwen een stukje van een virus dat hen infecteert, in hun eigen DNA. Als dat virus later weer opduikt, herkent de bacterie het virus. Met speciale eiwitten knipt de bacterie het DNA van het virus vervolgens op een specifieke plek kapot en maakt het zo onschadelijk.

Wat zijn de voordelen van CRISPR?

De CRISPR-methode is zo verfijnd dat het DNA-schaartje op elke gewenste plek in het DNA kan ‘knippen’. Het genetisch veranderen van mensen, dieren en planten wordt daardoor goedkoper, eenvoudiger en preciezer. De techniek gaat zelfs zo ver dat de aanpassingen ook erfelijk kunnen worden doorgegeven. Als je dus een aandoening of eigenschap aanpast zoals kanker, hartziekten, intelligentie, lengte of oogkleur, verdwijnt dit uit de erfelijke lijn. Hierdoor wordt onder meer de kans op de infectieziekte malaria als de kans op kanker aanzienlijk verkleind.

De CRISPR-methode kan ook een rol spelen bij dierenwelzijn of het voorkomen van dierenziektes. Een voorbeeld is de Afrikaanse varkenspest. Deze ziekte is dodelijk voor varkens die in stallen worden gehouden, terwijl bosvarkens nauwelijks symptomen vertonen. Als je dus het beschermende DNA van een bosvarken kunt aanbrengen in een stalvarken, bescherm je daarmee het dier tegen de gevolgen van de Afrikaanse varkenspest.

Ook voor de voedselproductie biedt CRISPR grote voordelen. Gluten in tarwe kunnen zó worden aangepast dat ook coeliakie-patiënten in de toekomst veilig tarwe en tarweproducten kunnen eten.

Welke nadelen zijn er?

CRISPR kan ten goede worden gebruikt, maar er kleven ook gevaren aan deze methode. Zo werden tijdens eerdere experimenten ook andere genen onbedoeld uitgeschakeld en kwamen genen op verkeerde plekken in het DNA terecht. Daarnaast bestaat de angst dat deze techniek in verkeerde handen belandt. Hierdoor zou je er bijvoorbeeld voor kunnen zorgen dat Nederlandse muggen zo aangepast worden dat ze malaria kunnen verspreiden. Ook andere kleine dieren als vliegen en ratten kunnen worden bewerkt waardoor ze nog makkelijker ziektes verspreiden, met alle gevolgen van dien.

Omdat je met de CRISPR-methode veel makkelijker en goedkoper aan DNA kunt sleutelen, komt het maken van een ultiem biologisch wapen ook een stap dichterbij. Daarnaast zijn de langetermijneffecten van het ‘knippen-en-plakken met DNA’ nog onbekend.

Naast de effectiviteit van de techniek spelen ook ethische overwegingen mee. Hoe ver willen wetenschappers gaan met deze ‘knip- en bewerktechniek’? Kunnen we straks het menselijke lichaam veranderen door ons DNA te ‘hacken’? Eerder weigerden de toonaangevende natuurwetenschappelijke tijdschriften Science en Nature de onderzoeksresultaten van Chinese wetenschappers te publiceren vanwege ethische bezwaren.

Toen in 1978 Louise Brown als eerste door middel van IVF ter wereld kwam barstte een wereldwijde discussie los over vergelijkbare morele vraagstukken. Was dit soort ingrijpen in de natuur wel verantwoord? Dat is ook het geval bij CRISPR. Blijft het bij het voorkomen van levensbedreigende erfelijke ziektes, of wordt CRISPR straks ook ingezet om ‘designer-baby’s’ te maken?  

Hoe zit het in Nederland?

Er zijn veel beperkingen voor het gebruik van genetische modificatie in Nederland. Zo stelt de Embryowet uit 2002 dat het verboden is om mensen te klonen. Ook is het niet toegestaan om cellen te veranderen om een zwangerschap te bevorderen.

Hoewel genetisch gemodificeerde embryo’s wereldwijd (nog) niet mogen worden teruggeplaatst om voor een zwangerschap te zorgen, krijgen wetenschappers wel steeds meer ruimte om onderzoek te doen met menselijke embryo’s. Door de nieuwe techniek komt het verbod op knutselen met DNA verder onder druk te staan. Zweden, het Verenigd Koninkrijk en China hebben bijvoorbeeld al toestemming gegeven de DNA-knipmethode te gebruiken.

Ook in Nederland is de discussie gaande of de wet moet worden verruimd. De VVD maakt zich sterk om DNA te knippen bij plantenveredeling. En in 2017 bracht de Gezondheidsraad een advies uit om meer experimenten op menselijke embryo’s mogelijk te maken.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Waarom president Donald Trump vrede in Oekraïne wil, zonder Europa erbij te betrekken

De VS wil snel een deal met Poetin om de oorlog in Oekraïne te stoppen. Maar Europa is niet uitgenodigd aan de onderhandelingstafel. Waarom wil Donald Trump dit zo graag? En wat zijn de gevolgen van deze nieuwe koers? "Betekent het einde van de NAVO."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Kabinet wil meer bouwen met nieuwe woonwet, maar zorgt dat ook voor betaalbare woningen? 'Minder sociale huur'

Kabinet wil meer bouwen met nieuwe woonwet, maar zorgt dat ook voor betaalbare woningen? 'Minder sociale huur'
Woonminister Mona Keizer wil met nieuwe wet meer betaalbare woningen
Bron: ANP

Nu het woningtekort is opgelopen tot ruim 400.000 woningen, wil het kabinet de bouw van betaalbare huizen afdwingen. Maar volgens de SP is dat bij lange na niet genoeg. De overheid moet de regie volledig terugpakken – desnoods door grond te onteigenen.

De ambitie van het kabinet is torenhoog: 100.000 woningen per jaar erbij. Om meer grip te krijgen op de woningbouw stuurde woonminister Mona Keijzer vandaag het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting naar de Tweede Kamer.

Versneld woningen bouwen

De aangepaste wet van de minister bepaalt onder meer hoeveel, waar en voor wie er gebouwd gaat worden. Maar het regelt ook kortere procedures en versneld bouwen buiten de bebouwde kom.

Nieuw is dat per regio twee derde van de nieuwbouw betaalbaar moet zijn, waarvan 30 procent sociale huur. Lukt het nu niet om genoeg betaalbare huizen op een locatie te bouwen, dan kun je dat compenseren op een andere plek. Gemeenten met weinig sociale of middenhuur kunnen gedwongen worden meer te bouwen.

Woningnood oplossen

"Het is belangrijk dat mensen met een gemiddeld inkomen in alle gemeenten kans hebben op een betaalbare woning", benadrukt Keijzer. "Iedereen kent wel iemand die al jaren aan het wachten is op een betaalbaar plekje." Volgens de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening brengt deze wet de regie daarop terug.

"Het gaat bepalen welke betaalbare woningen je waar gaat bouwen en versnelt daarbij procedures, zodat we de woningnood op kunnen lossen met elkaar." Alles bij elkaar moet het volgens Keijzer gaan lukken om uiteindelijk 100.000 woningen per jaar erbij te bouwen. "Als je kijkt naar de cijfers van vorig jaar, dan zitten we al op 82.000 woningen. En als je kijkt wat er in de pijplijn zit, dan gaan we in 2027 honderdduizend woningen realiseren."

Bekijk ook

Flexibel

Projectontwikkelaar Maarten de Gruyter ziet positieve elementen in de wet. Als een project in een buurt met veel sociale huur financieel niet haalbaar is, biedt de nieuwe wet volgens hem meer flexibiliteit.

"Op dat moment kun je zeggen: 'Weet je, we gaan hier wat meer vrije sector en wat meer middenhuur realiseren'", zegt De Gruyter. Sociale huur kan dan op een andere plek in de regio komen.

Meer geld nodig

Maar nog altijd mist de projectontwikkelaar oplossingen voor de financiële haalbaarheid van projecten. Er is volgens De Gruyter meer geld nodig. "Je kunt wel een project sneller tot stand willen brengen, maar op het moment dat een project nog steeds niet haalbaar is, dan heeft dat natuurlijk niet zoveel zin."

De bouw van betaalbare woningen, sociaal en midden, is volgens De Gruyter vaak niet rendabel. Dat bleek eind vorig jaar ook uit cijfers van de gemeente Utrecht. Volgens de gemeente lopen ontwikkelaars bij betaalbare huurwoningen soms tot 46.000 euro verlies per woning.

Bekijk ook

Kritiek van SP

Met de nieuwe woningwet wil het kabinet meer grip krijgen op het bouwen van betaalbare woningen, maar volgens SP-leider Jimmy Dijk kiest de overheid voor een 'woningmarkt' en niet voor 'volkshuisvesting'. "De markt heeft heel erg gefaald in het bouwen van betaalbare woningen voor mensen", zegt hij.

Volgens Dijk leidt de verplichting van 30 procent sociale huur per regio, in plaats van per gemeente en project, juist tot minder sociale huur. Vooral op de plekken waar het volgens de partij echt nodig is. "Het klinkt sociaal, maar het is een versoepeling. Het betekent voor gemeenten waar er meer dan 30 procent sociale huur is, dat ze minder sociale huur moeten gaan bouwen."

Miljoen woningen voor 800 euro

Daarom komt oppositiepartij SP vandaag met een radicaal ander woonplan. De partij denkt dat het haalbaar is 1 miljoen woningen te realiseren met een maximale huur van 800 euro, voor iedereen. SP-leider Dijk zegt dat dit kan door 'speculanten' aan te pakken. Dat zijn mensen die huizen opkopen om ze vervolgens met een zo groot mogelijke winst door te verkopen. Ook pleit hij om leegstand tegen te gaan en te investeren in renovatie en nieuwbouw.

"Grondprijzen bepalen nu 60 procent van de bouwkosten. Daar moeten we echt vanaf. We moeten speculanten aanpakken en keihard belasten", benadrukt Dijk, die in het uiterste geval grond zelfs wil onteigenen. "Een overheid die inderdaad gaat ingrijpen op de grondprijzen. Daar is niks communistisch aan. Er zijn onwijs veel landen in Europa die dat ook doen, en terecht."

Bekijk ook

Onrealistisch en onbetaalbaar

Critici noemen het plan van de SP onrealistisch en vooral onbetaalbaar. Volgens ontwikkelaars zou het plan in de tientallen miljarden kunnen lopen. Maar Dijk wijst op het verleden. "Voor de jaren 90 was dit doodnormaal. Toen lukte het om 100.000 woningen per jaar te bouwen. 70 tot 80 procent van de mensen kon toen een betaalbare huurwoning vinden."

Dijk wil de plannen financieren met een woonfonds van 20 miljard euro. "Als je de staatsschuld met 1,7 procent laat oplopen, kun je dit doen. We hebben de laagste staatsschuld in 50 jaar." Om het woonfonds verder te vullen kijkt Dijk ook naar de hypotheekrenteaftrek. Door dit af te schaffen boven hypotheken van 450.000 euro, zou dit volgens hem 6 miljard euro moeten opleveren.

Minister ziet niets in SP-plan

Hoewel het plan volgens de SP-leider haalbaar is, ziet projectontwikkelaar De Gruyter dat anders. De projectontwikkelaar pleit voor minder regels en lagere kosten om betaalbare woningen te bouwen.

Ook woonminister Keijzer wijst de SP-plannen voor onteigening af. "Dat is wel vrij communistisch. Het eigendomsrecht is een van de pijlers van onze rechtsstaat." Onteigening duurt volgens haar jaren en helpt woningzoekenden niet.

Hoe wil de politiek betaalbare woningen bouwen?

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant