Vermogende Nederlanders kunnen te veel betaalde belasting mogelijk terugvragen. De Belastingdienst rekent namelijk met een 'fictief rendement' op vermogen. Volgens de Hoge Raad is dat soms onrechtvaardig. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraren Arjan Lejour (Belastingen en Openbare Financiën aan Tilburg University) en Peter Kavelaars (Fiscale Economie aan de Erasmus Universiteit). Ook spraken we met een woordvoerder van de Belastingdienst.

1. De vermogensbelasting is toch ooit afgeschaft, of bestaat deze nog steeds?

Het klopt dat er officieel geen vermogensbelasting meer bestaat, beamen beide hoogleraren. "We hadden een belastingsysteem waarin inkomsten uit vermogen werden belast. Denk aan rente op je spaargeld, inkomsten uit de verhuur van een pand, of dividend dat aan aandeelhouders wordt uitgekeerd. Ook werd vermogen als bezit belast, maar dat is sinds 2001 afgeschaft", zegt Kavelaars.

"Wat sindsdien juist wél wordt belast, is vermogenswinst. In het oude stelsel hoefde je geen belasting te betalen over je winst op vermogen, als bijvoorbeeld jouw aandeel meer werd werd en je dat verkocht. Het gevolg was dat er allerlei constructies werden bedacht om inkomsten om te zetten in zogenoemde vermogenswinst."

"Het stikte van die constructies, en dus heeft het toenmalige kabinet gezegd: dit systeem moet anders." Het heeft toen de vermogensbelasting afgeschaft en in plaats daarvan onder de noemer inkomstenbelasting een heffing ingevoerd op het rendement op vermogen (uit box 3). Op de vermogenswinst, dus.

Officieel is er daardoor nu alleen een Wet inkomstenbelasting en geen Wet vermogensbelasting. Maar in de praktijk werkt de heffing op het rendement op vermogen hetzelfde als een vermogensbelasting, legt Lejour uit. "Doordat de heffing direct afhangt van hoeveel vermogen iemand heeft. En doordat die gebaseerd wordt op een fictief rendement."

2. Waarom wordt er gerekend met een fictief rendement?

"Het bleek voor de Belastingdienst heel moeilijk om het werkelijke rendement te achterhalen dat mensen uit hun vermogen behalen", verklaart Lejour. "Als iemand alleen een spaar- of beleggingsrekening heeft, dan is dat tegenwoordig nog wel te doen, dan heeft de bank gewoon overzichten. En met een tweede huis lukt het ook nog wel, op basis van de WOZ-waarde." Maar in 2001 was dat een stuk lastiger.

"Maar er zijn ook mensen met meerdere panden, soms in het buitenland, of met hele ingewikkelde beleggingen of investeringen. In die gevallen is het lastig om het werkelijke rendement vast te stellen. Daarom is bij invoering van het nieuwe belastingstelsel in 2001 besloten: we gaan uit van een fictief rendement."

Dat rendement werd in eerste instantie vastgesteld op 4 procent. "Dat is een percentage waar vaker mee wordt gerekend", verklaart Kavelaars. "Bijvoorbeeld bij pensioenen wordt al decennialang met rendementen van 4 procent gerekend." Later - in 2017 - kwamen er verschillende percentages, maar die bleven nog steeds fictief. Voor beleggingen en verhuurd vastgoed is het in 2024 bijvoorbeeld 6,04 procent.

Inmiddels zijn er meerdere rechtszaken geweest die duidelijk maakten dat het fictieve rendement problemen veroorzaakt. "Daarom wil de wetgever uiteindelijk toch naar een systeem waarin het werkelijke rendement wordt belast", weet Kavelaars. "Dat zou in 2025 gerealiseerd worden, maar is inmiddels opgeschoven naar 2028."

3. Hoe wordt het werkelijke rendement nu berekend?

De Hoge Raad heeft verschillende keren geoordeeld dat het fictieve rendement niet overeenkwam met het werkelijke rendement van sommige mensen. Dat werd meteen al duidelijk in de beginjaren van dit decennium, toen de rente extreem kelderde en mensen dus een veel lager werkelijk rendement haalden, legt Kavelaars uit.

De meest recente rechtszaak vond afgelopen juni plaats. De Hoge Raad oordeelde toen dat het fictieve rendement op aandelen niet overeenkwam met het werkelijke rendement dat beleggers uit aandelen haalden. En dat de Belastingdienst voor deze beleggers een 'hersteloperatie' op moest zetten.

In de hersteloperatie die de Belastingdienst met terugwerkende kracht gaat uitvoeren, wordt het werkelijke rendement dat mensen behaalden achterhaald door de bewijslast bij de belastingbetalers te leggen. Zij mogen gegevens aanleveren om aan te tonen dat hun werkelijke rendement de afgelopen jaren lager was dan het fictieve rendement, waardoor ze dus te veel belasting hebben betaald.

Welke gegevens zij moeten aanleveren, verschilt per individu, laat een woordvoerder van de Belastingdienst weten, maar een algemene lijst is hier te vinden.

4. Is het waar dat hoe meer vermogen je hebt, hoe minder belasting je relatief hoeft te betalen?

"Het is sowieso goed om te weten dat een deel van het vermogen is vrijgesteld van belasting", zegt Kavelaars. Tot 57.000 euro hoef je geen belasting te betalen over je vermogen, en voor fiscale partners (als je als stel samen belastingaangifte doet, red.) ligt die grens op 114.000 euro.

"Daarboven wordt vermogen wel belast, maar dat gebeurt met hetzelfde belastingtarief. Er wordt geen onderscheid gemaakt in de hoogte van het vermogen. Het veronderstelde rendement van 4 procent wordt belast met een vast tarief, in 2024 is dat 36 procent."

"Naarmate je risicovoller belegt, wordt je werkelijke rendement waarschijnlijk wel hoger dan het veronderstelde rendement, wat ertoe kan leiden dat iemand relatief minder belasting betaalt", legt Kavelaars uit.

5. Waarom moet je belasting over je vermogen betalen, je betaalt toch al inkomstenbelasting?

"Ik kan me voorstellen dat het voor sommige mensen lijkt alsof ze twee keer belast worden voor hetzelfde", zegt Kavelaars. "Maar dat is niet zo. Met de inkomstenbelasting wordt namelijk nog niet je inkomen uit een groeiend vermogen belast."

"Bovendien komt vermogen niet alleen uit spaargeld dat je met werken hebt opgebouwd", zegt Lejour, "Je kunt ook opeens de loterij winnen, of geld ervan. Het is ondoenlijk om onderscheid te maken tussen waar vermogen vandaan komt. Dat is niet bij te houden voor de bank en Belastingdienst."

Verder is ook niet voor niets een deel van het vermogen vrijgesteld van belasting. "De belasting is er echt voor de mensen met hogere vermogens, vanuit de gedachte dat zij het zich kunnen veroorloven om meer belasting te betalen, dat zij de grootste draagkracht hebben."

6. Waarom is de belasting die je moet betalen over inkomen uit vermogen lager dan die over inkomen uit werk?

"Vanuit de economie valt over de hoogtes van de belastingtarieven weinig zinnigs te zeggen", zegt Kavelaars. "Behalve dat het slim is om vermogen niet zwaarder te belasten dan inkomen uit arbeid. Vermogen wordt namelijk gezien als iets heel vluchtigs. Het kan makkelijk naar het buitenland worden verplaatst, het zwarte circuit in. Om dat te beperken is de gedachte dat vermogen minder zwaar belast moet worden."

"Verder zijn de specifieke hoogtes van de belastingen vooral een politieke kwestie", vervolgt hij. "Je ziet nu een tendens van mensen die willen dat vermogenden zwaarder belast worden, vooral aan de linkerkant van het politieke spectrum. Maar daar zijn mensen aan de rechterkant het over het algemeen niet mee eens."

7. Kan de Belastingdienst zo'n grote hersteloperatie wel aan?

De woordvoerder van de Belastingdienst laat weten dat er al voorbereidingen zijn getroffen voor de hersteloperatie vóór de uitspraak van de Hoge Raad. "Daartoe is onder meer het formulier Opgaaf werkelijk rendement ontwikkeld. Door gebruik te maken van dit formulier kunnen we de massale stroom geautomatiseerd verwerken."

"Gezien de gerechtelijke uitspaken zal de Belastingdienst zeker prioriteit geven aan deze hersteloperatie", verwacht Lejour. "Maar het is wel algemeen bekend dat de Belastingdienst vanwege personeelstekorten al moeite heeft om de normale zaken rond te krijgen."

Kavelaars ziet dat ook. "Het is natuurlijk een enorme opgave om alle ingevulde formulieren een voor een te controleren, voor ieder jaar met terugwerkende kracht tot en met 2018. En er zullen ook nog steeds nieuwe formulieren bijkomen, omdat de hersteloperatie op zijn vroegst pas klaar is als het nieuwe systeem ingaat, mogelijk in 2028."

"Tegelijkertijd scheelt het dat de bewijslast bij de belastingplichtigen ligt. De Belastingdienst hoeft daarom pas echt actie te ondernemen als mensen zich melden", zegt Kavelaars.

8. Waar kan ik vinden of en zo ja hoeveel vermogensbelasting ik de afgelopen jaren heb betaald, en wat als ik niet meer alle bewijzen heb?

De aangiften en aanslagen van de afgelopen jaren zijn terug te vinden op Mijn Belastingdienst, vertelt de woordvoerder van de Belastingdienst. "Het zal waarschijnlijk mogelijk worden om vanaf de zomer van 2025 het formulier Opgaaf werkelijk rendement in te vullen. Als een belastingplichtige zelf niet meer over alle papieren beschikt, dan kan navraag worden gedaan bij de betreffende instelling die over de gegevens beschikt."

Al maanden wordt in Servië gedemonstreerd tegen de regering van president Vučić. Ook vandaag gingen tienduizenden mensen de straat op in hoofdstad Belgrado. Intussen houdt Europa zich op de vlakte.

De betogers, onder wie studenten, boeren, veteranen en werknemers, vinden dat de rechts-populistische president Aleksandar Vučić moet aftreden vanwege corruptie en zijn innige band met Rusland.

Treinstation ingestort

De demonstraties begonnen afgelopen november, toen de net verbouwde overkapping van een treinstation in de stad Novi Sad instortte. Daarbij vielen vijftien doden. De overheid moet daar verantwoordelijkheid voor nemen, zeggen de demonstranten.

Toch denkt de autoritaire Vučić er niet over om op te stappen. Hij doet er juist alles aan om zijn positie te behouden. Terwijl de demonstranten vreedzaam protesteren, probeert de regering ze te provoceren en zo geweld uit te lokken, vertelt Balkan-historicus Geert Luteijn.

'Corruptie gaat ver'

"De corruptie van Vučićs regering gaat echt heel ver", zegt Luteijn. "Mensen die bij de overheid werkten toen er in 2023 verkiezingen waren, kregen bijvoorbeeld te horen dat ze ontslagen zouden worden als ze niet op Vučić zouden stemmen." Hij heeft de verkiezingen vervalst, vertelt de historicus.

"En als je wil werken bij een overheidsorganisatie, wordt van je verwacht dat je iets doet voor de partij van de president, de conservatieve SNS." Het overheidsapparaat in Servië is niet onafhankelijk, maar wordt gedomineerd door Vučić en zijn partij, vertelt Luteijn.

'Protesten ongekend'

De huidige protesten zijn ongekend groot, zegt de historicus. "Er wordt geschat dat sinds november zo'n 2 miljoen Serviërs hebben deelgenomen aan een protest."

Hoewel er al eerder flink gedemonstreerd werd in het land, zoals in 2.000 toen protesten tot het aftreden van de voormalig president Slobodan Milošević leidden, gingen nooit zoveel mensen tegelijk de straat op. De kans dat er uiteindelijk iets verandert is dan ook groot, denkt Luteijn.

Afzetten niet makkelijk

"De vraag is alleen wanneer en hoe." Vučić afzetten zal nog niet zo makkelijk zijn. "Hij zou nieuwe verkiezingen kunnen uitschrijven en die opnieuw kunnen manipuleren, waardoor de oppositie weer geen kans krijgt." Een goed georganiseerde oppositie is er ook niet, volgens Luteijn.

"Daarnaast krijgt Vučić nog altijd veel steun vanuit het buitenland, ook van de Europese Unie. Servië zit in een vergevorderde toetredingsprocedure tot de EU. Die had allang stilgelegd moeten worden, gezien de ondemocratische manier waarop de regering te werk gaat."

Steun van de EU

Vučić voelt zich gesteund door de EU, die geen afstand neemt. Terwijl de Unie juist meer steun zou moeten uitspreken voor de demonstranten, vindt Luteijn. "Het is overigens niet zo dat dat helemaal niet gebeurt, maar de EU heeft het probleem dat ze niet met één mond spreekt als het om dit soort thema's gaat."

"Er zijn wel Europarlementariërs die kritische vragen hebben gesteld over de huidige situatie in Servië. Tegelijk oefent de Europese Commissie geen druk uit op de regering van het land om te veranderen."

Economische belangen

Dit heeft te maken met economische belangen, vermoedt Luteijn. Hij wijst op een lithiumdeal die recent werd gesloten toen de Duitse bondskanselier Olaf Scholz op bezoek was in Belgrado. "Die deal werd bekrachtigd door een vertegenwoordiger van de Europese Commissie. Die lijkt dus graag zaken te doen met Vučić."

Servië is niet het enige land in de Balkan waar het onrustig is, zegt de historicus. "Veel van deze landen hebben autocratische leiders en die kijken met argusogen naar de huidige protesten. Denk aan Viktor Orbán, de minister-president van Hongarije. Hij is een bondgenoot van Vučić."

Tussenkop

De huidige protestbeweging in Servië komt op voor een democratische rechtsstaat, benadrukt Luteijn. "Dus als wij in Europa een functionerende rechtsstaat willen, dan moeten we ook zorgen dat in landen waar die onder druk staat, dat daar daadwerkelijk actie wordt ondernomen wanneer daar protest tegen is."

"We moeten naar die protesten luisteren. En als we dat nalaten, moeten we er rekening mee houden dat die rechtsstaat verder afbrokkelt in de komende jaren."

Astma en allergieën komen de laatste jaren steeds meer voor bij kinderen. Onderzoek uit Finland toont aan dat kinderen die regelmatig in de natuur zijn daar veel minder last hebben. Scholen en kinderdagverblijven kunnen daar een rol in spelen.