Een schone leefomgeving of het terugdringen van klimaatvervuiling afdwingen bij de rechter? Dat is een stuk kansrijker geworden na recente aanpassingen in het internationaal recht, zegt advocaat en strafrechtdeskundige Geert-Jan Knoops.

Hij wijst op een resolutie die een jaar geleden in de Verenigde Naties werd aangenomen, waarin het recht op een schoon, gezond en duurzaam milieu wordt erkend als een mensenrecht. In maart van dit jaar werd dit gevolgd door een resolutie in de VN, waarin aan het Internationaal Hof in Den Haag wordt gevraagd om advies over de vraag of het als een wettelijke plicht kan worden vastgelegd om de klimaatcrisis aan te pakken. Deze ontwikkelingen maken de tijd rijp voor een massaclaim tegen partijen die verantwoordelijk zijn voor de PFAS-vervuiling in Nederland, vindt de advocaat.

Vervuiler aansprakelijk stellen

Een miljardenschikking van fabrikant 3M in de Verenigde Staten om het schoonmaken van water te betalen, een juridische massaclaim in België tegen dezelfde fabrikant of een teler in Drenthe die van de rechter nog maar een beperkt aantal bestrijdingsmiddelen mag gebruiken.

Het zijn drie recente internationale en nationale voorbeelden waarin de rechter vervuiling van de leefomgeving inperkt en de vervuiler daarvoor aansprakelijk stelt. Het laat zien: dit soort grote klimaatzaken zijn in opmars.

Bron: EenVandaag

Schoon milieu is mensenrecht

Volgens advocaat Geert-Jan Knoops is daar een logische verklaring voor. "Het recht op schoon milieu is een elementair mensenrecht. Dit nieuwe mensenrecht is de basis om je tegen de industrie te verenigen", zegt de bijzonder hoogleraar Politiek van het Internationaal Recht van de Universiteit van Amsterdam.

"De burger moet in het geweer komen als de overheid het niet doet", gaat hij verder. Niet om zakken met geld binnen te slepen, maar om verantwoordelijke partijen via de rechter te dwingen zich aan de wet te houden. En om duidelijk te krijgen wat de mate van aansprakelijkheid van overheden en bedrijven is, vindt hij.

PFAS

Hij zegt dat Nederland en Europa te langzaam zijn met aanpakken van PFAS-vervuiling. In Europa wordt inmiddels wel nieuwe regelgeving over PFAS voorbereid. Daarvoor heeft de advocaat aanbevelingen gedaan voor de Europese Commissie en het Europees Parlement.

"De Nederlandse overheid heeft ook een harde zorgplicht om de PFAS-productie terug te brengen. Als je ziet wat de effecten zijn op gezondheid en natuur is dat gigantisch." Daarom heeft hij op zijn kantoor en ook thuis PFAS-filters voor zijn drinkwater geïnstalleerd.

Massaclaims starten

Knoops is erg actief als het gaat om de PFAS-vervuiling in het water en de omgeving. Hij is benaderd door meerdere partijen met vragen over de mogelijkheid om een eventuele massaclaim in te dienen tegen Chemours in Dordrecht en vanuit Zeeland tegen de 3M-fabriek vlak over de grens in België.

Er is al iemand die zegt de eventuele hoge juridische kosten van zulke massaclaims te willen betalen, weet Knoops. "Ze moeten zich gaan verenigen, er moet een massaclaim worden voorbereid. Als het verzoek komt, zijn we bereid om zo'n zaak te voeren."

'Taak van de rechter'

Klimaatjurist Dennis van Berkel van Urgenda is nauw betrokken bij klimaatzaken die over de hele wereld worden gevoerd. "Dit soort zaken inspireren mensen over de hele wereld", doelt hij op de Urgenda-zaak. De zaken die daaruit voortkomen, dragen er volgens hem aan bij 'dat we weten dat de rechter over dit soort zaken kan beslissen'.

Daarbij klinkt nog wel eens het verwijt dat de rechter op de stoel van de politiek gaat zitten. Dat is onjuist, vindt Van Berkel. "De klimaatzaken gaan over niets meer dan de belofte om de gevaarlijke klimaatverandering aan te pakken, maar dat doen ze niet. Dan is het de taak van de rechter om dat aan te pakken."

'Klimaatverandering is grote bedreiging'

"De rechter toetst alleen of de politiek aan de eigen normen voldoet", gaat de klimaatjurist verder. "Dat is geen activisme, maar de rechter zegt gewoon tegen de politiek 'doe gewoon wat je beloofd hebt'."

"Klimaatverandering is een uniek probleem, omdat het onomkeerbaar is. Er is geen grotere bedreiging. Dit schendt de rechten van mensen op zo'n fundamentele manier en bedreigt de Staat, dat de Staat niet vrij is om niets te doen."

Israël voert de militaire strijd tegen Hamas op en wil delen van de Gazastrook bezetten, zegt premier Benjamin Netanyahu. Maar experts vragen zich af wat het plan is: "Gaza veroveren is niet zo moeilijk, het gebied daarna behouden is veel ingewikkelder."

Premier Netanyahu kondigde vandaag een intensieve militaire operatie aan met als doel om Hamas te verslaan. Volgens hem zal Israël Gaza niet binnenvallen om zich vervolgens weer terug te trekken: "De bedoeling is het tegenovergestelde daarvan."

'Dagen tot paar weken'

Het Israëlische leger heeft inmiddels tienduizenden reservisten opgeroepen voor het aanstaande offensief in Gaza. Een bezetting van de Gazastrook zou dan ook snel een feit kunnen zijn, denkt oud-commandant der landstrijdkrachten Mart de Kruijf. "Ik denk ook dat het Israël gaat lukken."

Hij verwacht dat Israël de Gazastrook 'binnen een paar dagen of een paar weken' kan veroveren. "Dan heb je heel Gaza wel onder controle. Het probleem is dan alleen: er wonen wel 2,2 miljoen mensen, hoe krijg je die onder controle?", zegt De Kruif. "Land bezetten is iets anders dan land ook daadwerkelijk bezet houden."

Situatie van voor 2005

Een nieuw militair offensief zou goed het einde kunnen betekenen van een Palestijns Gaza, denkt Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent: "Je mag concluderen uit de woorden van politici in het Israëlische veiligheidskabinet dat er een herbezetting komt."

Daarmee zouden we teruggaan naar de situatie van voor 2005, toen Israël tientallen jaren ook de hele Gazastrook in handen had, vertelt hij. "En dus zullen er straks ook nieuwe nederzettingen gebouwd gaan worden voor Israëlische Joden in Gaza."

'Terecht op een kluitje'

Netanyahu liet in zijn aankondiging van het nieuwe militaire offensief weten dat de inwoners van Gaza zullen worden 'verplaatst'. Voor hun eigen bescherming, voegde de Israëlische premier daaraan toe. Malcontent verwacht dat de Palestijnen zullen worden verdreven naar het zuiden. "Die komen daar dan terecht op een kluitje."

Een aantal ministers in het kabinet van Netanyahu zijn volgens de Midden-Oosten-expert extreem nationalistisch. "Die hebben deze plannen al veel langer", weet hij. "Eigenlijk kon je op je vingers natellen dat dit zou gaan gebeuren."

Al weken geen hulp

Het Israëlische leger heeft op dit moment al zo'n 70 procent van de Gazastrook onder controle. Volgens persbureau AP zou een totale verovering betekenen dat honderdduizenden Palestijnen hun verblijfplaats kwijtraken.

Daar komt bij dat de mensen in Gaza al weken zonder voedsel, schoon water, medicijnen en medische hulp zitten. Israël houdt de grenzen met Gaza sinds 2 maart dicht voor humanitaire hulp. Internationale hulporganisaties waarschuwden vorige week dat de laatste voorraden inmiddels zijn uitgedeeld.

'Moet proportioneel zijn'

De Kruif zet dan ook vraagtekens bij een nog verdere uitbreiding van het bezette gebied. "Ik heb beelden gezien van 7 oktober, die zijn vreselijk", zegt hij over de aanslag van Hamas op Israël. "Maar is dat nou een reden om 2,2 miljoen mensen op een heel klein stukje grond te gaan concentreren?"

De maatregelen die Israël neemt in reactie op de aanslag van 7 oktober 2023 moeten wel proportioneel zijn, zegt hij. "Dus die moeten in verhouding zijn met het gevaar dat er uitgaat van de extremisten van Hamas."

Ander soort oorlog

Een volledige bezetting van de Gazastrook leidt uiteindelijk tot een ander soort oorlog met Hamas, legt de oud-commandant uit. "Wij noemen dat een asymmetrische of een irreguliere oorlog." Dat betekent volgens hem dat er straks bijvoorbeeld meer aanslagen zullen worden gepleegd.

De bestrijding hiervan en het handhaven van de status quo is een kwestie van een lange adem die veel inspanning kost, benadrukt De Kruif. "En als er één ding is wat Israel niet heeft, dan zijn het de vele militairen die daarvoor nodig zijn."

Terughalen van gijzelaars

Los van de strijd met Hamas is bovendien de grote vraag of het andere doel van Netanyahu wel bereikt kan worden: het terughalen van de Israëlische gijzelaars in Gaza. "Bij een totale bezetting is de kans juist groter dat de gijzelaars dood gaan", zegt Malcontent. "Een intensivering van de strijd in Gaza heeft dus gevolgen."

Toch is de verwachting van beide deskundigen dat Israël doorzet. "Ze hebben ook het militaire vermogen", vertelt De Kruijf. "Hamas is relatief verzwakt. Maar vooral heeft Israël - waarschijnlijk - de steun van de president van de Verenigde Staten om dit te kunnen doen."

Internationale steun

Tegelijkertijd denkt de oud-commandant dat internationaal de steun voor Israël sterk zal afnemen bij een nieuw offensief in Gaza. "Israël zou zich dat meer moeten afvragen", zegt hij.

Wat is zo'n kortetermijnsucces om een bufferstrook te creëren je waard als je op lange termijn steun verliest in heel de wereld", legt De Kruif uit. "Terwijl je die steun hard nodig kan hebben. Want de echte vijand van Israël is Iran en die wordt gesteund door Rusland. Dus het conflict is nog lang niet ten einde."